همشهری آنلاین- حمیدرضا رسولی: برخی چاووش‌خوان‌ها با خواندن اشعار در وصف ماه رمضان، بشارت می‌دادند که ماه رمضان رسیده و برخی دیگر با خواندن مناجات مردم را از رسیدن ماه رمضان آگاه می‌کردند. از برادران همدانی که از واعظان خوش‌صدای تهران در دوره ناصری بوده‌اند به‌عنوان نخستین چاووش‌خوان‌های تهران نام می‌برند. بسیاری از چاووش‌خوان‌ها با الگوبرداری از آنها به‌صورت گروهی در کوچه‌پسکوچه‌های تهران به‌اصطلاح چاووش‌خوانی می‌کردند.
قصه‌های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید
جعفر شهری در کتاب «طهران قدیم» نوشته که برخی از چاووش‌خوان‌ها در کنار مناجات‌خوانی، به وقت سحر و برای بیدار کردن مردم با ضرباتی آرام به دیوار خانه‌ها می‌کوبیدند و اهالی پایتخت از کار این افراد خشنود بودند. رسم چاووش‌خوانی در ماه رمضان در دوره قاجار به‌شدت در پایتخت رواج پیدا کرد، اما با روی کارآمدن رضاشاه چاووش‌خوان‌ها در تنگنا قرار گرفتند. نقل است که در دوره رضاشاه، برخی چاووش‌خوان‌ها توسط قزاق‌های کلاه‌آبی به شدت مورد ضرب و شتم قرار گرفتند و برخی دیگر به جرم «بانگ چاووشی» در کوچه‌های پایتخت، ۳ روز حبس را تحمل می‌کردند.
رضاشاه بر این باور بود که ممکن است بر اثر نواخته شدن دهل، مردم در مناطقی از پایتخت تجمع کنند و به همین دلیل این سنت را تهدیدی برای امنیت پایتخت می‌دانست.
اردشیر آل‌عوض، محقق فرهنگ عامه، در این باره می‌گوید: «بیش از اینکه بلندگو در مساجد باب شود، برخی از مردم با کوبیدن برطبل، نواختن بوق، زدن به در خانه مردم و به صدا درآوردن جرس‌ها، آمدن سحرگاه رمضان را نوید می‌دادند. چاووش‌خوان‌ها و به عبارتی، بیدارباش‌گوهای ماه رمضان در تهران قدیم، افراد مؤمن و متدین بودند و در برابر همه ناملایمات دروه رضاشاه تسلیم نشدند و این سنت را تا آخرین روز ماه رمضان به جا می‌آوردند. چاووش‌خوانی انتهایی یا الوداع‌خوانی، سنتی بود که در سه روز آخر ماه رمضان توسط چاووش‌خوان‌ها به‌جا می‌آوردند و رسم بود که در آخرین سحرگاه ماه رمضان از مردم پایتخت، عیدی و فطریه دریافت می‌کردند.»
با شروع به کار رادیو در ساختمان میدان ارگ و پخش اذان و مناجات از رادیو، سنت چاووش‌خوانی هم آرام‌آرام کمرنگ شد. آل‌عوض می‌گوید: «برخی چاووش‌خوان‌های معروف، مثل سید جواد ذبیحی که به دستگاه‌های موسیقی سنتی تسلط عجیبی داشت و سید عباس صالحی که مشهورترین چاووش‌خوان شمیران بود، به رادیو راه پیدا کردند و مردم تهران به جای کوچه و پسکوچه‌های شهر، صدای آنها را از رادیو می‌شنیدند.»