همشهری - محمد سرابی: بارندگی‌های فصلی می‌توانند ذخایر آبی شهر را برای مدتی تامین کنند اما این کار نیازمند شبکه بزرگی به نام زیرساخت های سبز - آبی است که در کلانشهرهای مناطق گرم جهان برای حفظ فضای سبز و محیط زیست شهری ساخته می‌شود. با افزایش گرمایش جهانی شهرهای بیشتری به دنبال ایجاد زیرساخت سبز - آبی در کنار زیرساخت‌های انرژی، حمل و نقل، تبادل‌داده‌ها، جمع‌آوری پسماند و ... هستند. نکته مهم رویکرد محیط زیستی در این روش است زیرا در آن آبیاری گیاهان به صورت طبیعی و با استفاده از رطوبت خاکی انجام می‌شود که در فصل بارندگی آب را به خود جذب کرده است. شهرداری تهران نیز از سال‌ها قبل این رویکرد را در پیش گرفته و مخزن‌های ذخیره آب در مناطق بیست و دو گانه در حال ساخت است.
هدایت آب به سفره‌های زیرزمینی
زیرساخت‌ها آبی - سبز blue-green infrastructure در ابتدا برای هدایت آب باران‌های ناگهانی به سفره‌های زیرزمینی ساخته شدند اما در چند دهه گذشته به ابعاد مختلف توسعه پیدا کردند. این سازه‌های ابتدا به شکل باغچه‌های کنار خیابان‌ها و بزرگراه‌ها بودند با این تفاوت که سطح زیرین آن‌ها به خاک اصلی ارتباط دارد و با لایه‌های بتنی غیرقابل نفوذ پوشانده نشده است. در برخی از این باغچه‌ها از مصالح ساختمانی مخصوص برای جذب بیشتر آب استفاده می‌شود.
برخی از این زیرساخت‌ها شامل ایجاد مخازن و دریاچه‌های بزرگ در زیر پارک‌های شهری است که می‌تواند برای زمان طولانی آب را در خود نگه دارند. در فصل زمستان و بهار جریان آب از این مسیر وارد خاک می‌شود یا مخازن را پر می‌کند. در فصل گرم آبیاری گیاهان بدون اینکه نیازمند انتقال آب از فاصله زیاد و صرف انرژی باشد انجام می‌شود.
اکنون مزیت‌های اصلی این رویکرد شامل مدیریت سیل، سازگاری با آب و هوا، تنش گرمای کمتر، تنوع زیستی بیشتر، کیفیت بهتر هوا، بهداشت آب‌های جاری و حفظ خاک سالم شده است که در نهایت به کاربردهای انسانی بیشتر مانند افزایش فضای تفریحی پارک‌ها از طریق تأمین سایه و سرپناه در داخل شهرها منجر می‌شود. چند سالی است که زیرساخت‌های سبز - آبی به حوزه زندگی انسانی راه پیدا کرده‌اند و چهارچوبی زیست‌محیطی برای سلامت اجتماعی، اقتصادی و بهداشتی محیط شهری ایجاد کرده‌اند. نتیجه دیگر ایجاد زیرساخت‌های سبز - آبی ایجاد فضای سبز شهری با هزینه کمتر است. درختانی که در این شبکه ساخته می‌شوند اغلب گونه‌های بومی متناسب با آب و هوای محلی هستند که که نیاز به نگهداری و آبیاری را کاهش می‌دهد.
اکنون زیرساخت های سبز - آبی شبکه‌ای است که راه‌حل‌های ترکیبی را برای حل چالش‌های اقلیمی از راه ایجاد فضای طبیعی فراهم می‌کند. دنیس فیتزجرالد جامعه شناس به خبرگزاری بلومبرگ می‌گوید: «از پاریس در فرانسه تا شهر بویز در ایالت آیداهو آمریکا، نهضت افزایش فضای سبز به شکل راه حلی برای مشکلات شهری از گرمای شدید و سیل تا بهبود سلامت روانی شهروندان درآمده است. در دوران همه‌گیری بیماری کرونا ثابت شد که دسترسی به این فضای سبز چه تاثیر اجتماعی و روانی دارد در حالی که محیط شهری خشک سطح زیادی از اضطراب و افسردگی را در ساکنان ایجاد می‌کند. شرط ایجا تاثیر این است که فضای سبز به شکل عادلانه در شهر توزیع شده باشد.
استفان مک‌کاولی استاد مسوسسه پلی‌تکنیک ورچستر نیز در این‌باره اظهار می‌کند: زیرساخت سبز احتمالا مقرون به صرفه ترین، سریع ترین و فوری ترین مداخله است. ساخت مخازن آب سطحی و کاشت درختان برای جلوگیری از جریان پیدا کردن سیلاب و جذب کردن آب‌های سطحی در خاک می‌تواند در مدت کمی به پایداری برسد.
نکته مهم زیرساخت‌های آبی - سبز استفاده از گونه‌های گیاهی بومی اما به شرط تنوع است تا آفت‌ها نتوانند با استفاده از یکدست بودن گونه‌های گیاهی طغیان کنند. در دراز مدت جنگل‌های شهری در این مناطق تشکیل می‌شوند.
برزیل
به گزارش آرک‌دیلی میزان بارندگی‌ها در چند شهر برزیل آنقدر زیاد شده که از میانگین سال هم فراتر رفته است. خبرهای سیل، طغیان کانال‌های آب و رانش زمین نشانه افزایش بارندگی‌ها است اما خشکسالی در این کشور همچنان ادامه دارد. زندگی حدود ۶ میلیون برزیلی به دلیلی بلایای طبیعی شامل به هم خوردن ترتیب بارش باران باعث شده که در جنوب این کشور بارندگی بیشتر از سال‌های قبل ادامه داشته باشد در حالی که در شمال برزیل مردم آماده خشکسالی‌های تاریخی هستند.
شهرهای زهکشی درست ندارند و در جایی قرار گرفته‌اند که بارندگی‌های نامنظم دارد اقلیم این منطقه با گرما و پوشش گیاهی وابسته به آب شناخته می‌شود اما در شهرهایی که بر مبنای خیابان‌های آسفالت و ساختمان‌های بتنی ساخته شده‌اند چطور می‌شود آب‌های سطحی را هدایت کرد و از اقلیم طبیعی بهره‌برد؟
در شهر فورتالیزا مرکز ایالت سئارا برزیل بیش از ۲۰۰ هکتار فضای سبز با استفاده از هدایت آب درون سیل‌بندها ساخته شده است. بعد از مطلعات هیدرولوژیک مشخص شد که میزان آب بارندگی که گاهی منجر به سیل هم می‌شد برای ایجاد منابع بزرگ روباز آب کافی است اما استفاده مستقیم از آب باران نیاز به مقدماتی داشت به همین دلیل شهرداری ۹ تالاب به هم پیوسته ایجاد کرد. مزیت ایجاد تالاب به جای دریاچه این بود که جریان آب باران در ورود به این تالاب‌ها به صورت طبیعی تصفیه می‌شود. نزدیک ۶۰۰ گونه درخت، درختچه و گیاهان بومی در این تالاب‌ها کاشته شده است که فضای سبز بزرگی در میانه شهر به وجود آورده است. این تالاب‌ها اکنون با اضافه‌کردن امکانات فرهنگی، ورزش و تفریحی تبدیل به محدوده گردشگری شده‌اند. آب درون این تالاب‌ها برای شنا کردن یا قایقرانی مناسب نیست اما تعداد زیادی گیاه، حشرات یا موجودات آبزی کوچک در اطراف آن زندگی می‌کنند.
کلمبیا
برخی شهرهای دیگر آمریکای جنوبی هم با مشکل وقوع سیل روبه‌رو هستند اما موقعیت ایجاد دریاچه یا تالاب را ندارد. راه حل این شهرها ایجاد مسیرهای بزرگی است که آب را جذب می‌کنند و به لایه‌های پایینی زمین می‌فرستند. پارک خطی کورگو گرانده در فلوریانوپالیس برزیل یا دالان‌های اکولوژیکی در بوگوتا پایتخت کلمبیا با هدف جمع‌آوری آب باران و هدایت آن به زیرزمین ساخته شده است. دالان‌های اکولوژیک بوگوتا که پروژه‌ای در حال ساخت هستند در مسیر طولانی ۵۳ کیلومتری، در دامنه در تپه‌های شرق این شهر قرار دارند. این پروژه که به کمربند سبز شباهت دارد به صورت یک سد گیاهی عمل می‌کند زیرا جریان باران در این تپه‌ها با رسیدن به دالان متوقف و در میانه پوشش گیاهی جذب می‌شود تا در طول سال‌های طولانی باعث ایجاد ذخیره‌گاه جنگلی شود. بخشی از اطراف این مسیر مسکونی است و از ساکنان بومی در پروژه استفاده می‌شود. مسیرهای پیاده‌روی با مصالحی مانند سنگ و آجر پوشانده می‌شوند و از چوب برای ایجاد پل و پله استفاده می‌شود.
مدلین کلمبیا با افزایش دما و تأثیر جزایر گرمایی شهری مواجه است. بتن و آسفالت انرژی خورشید را جذب می کنند، گرما را تابش می کنند و شهر را حتی پس از غروب خورشید بسیار گرم نگه می دارند.
شهرداری مدلین برای مقابله با گرم شدن هوا ۱۸ خیابان و ۱۲ آب‌راه را به هم متصل کرد و مسیرهایی ساخت که آب باران را جذب می‌کردند. درختکاری در این نقاط موفق بود زیرا خاک رطوبت کافی داشت. شهردار مدلین فدریکو گوتیرز، گفت که این مسیرهای سبز عمدتا در جایی ساخته شده است که قبلا فضای سبز نداشت در نتیجه دمای هوا در این خیابان‌ها که با درخت پوشیده شده‌اند ۲ درجه کمتر از دیگر خیابان‌ها است.
آمریکا
دو ماه قبل شورای شهر آستین در ایالت تگزاس نیز مصوبه‌ای برای ایجاد زیرساخت‌های آبی سبز تصویب کرد که بر اساس آن ایجاد فضای سبز جدید بر اساس هدایت آب‌های سطحی انجام می‌شود. شهرداری هدف از این کار را آبیاری درختان بلند اعلام کرده است که در نتیجه آن مسیرهای پیاده‌روی و دوچرخه سواری دارای سایه و خنک‌تر از نقاط دیگر شهر باشند. این شهر در منطقه گرم آمریکا قرار دارد و تابستان‌ها دمای آن به شدت زیاد می‌شود. در شهر فیلادلفیا نیز ساختارهای شهری مانند پیاده‌رو ها با مصالح قابل نفوذ ساخته می‌شوند تا جریان‌های آب سطحی مستقیما وارد زمین شوند. این کار باعث کاهش آب ورودی به شبکه فاضلاب زیرزمینی شده است.
اروپا
در سال‌های گذشته تابستان‌های بسیار گرم اروپا باعث تعدادی مرگ و میر در شهرهای این قاره شده بود. به گزارش بی‌بی‌سی بعد از موج گرمای شدید در تابستان سال ۲۰۲۲ شهرداری‌ها به دنبال راه‌حل‌های سریع و کم هزینه برای کاهش دمای خیابان‌های شهر گشتند و ذخیره آب‌های سطحی و آبیاری درختان مناسب‌ترین روش برای این کار شناخته شد.
شهر پراگ در جمهوری چک با ایجاد زیرساخت‌های آبی - سبز به مقابله با گرما پرداخت و اکنون تصاویر ماهواره‌ای از این شهر نشان می‌دهد که در زیرساخت‌های آبی - سبز دمای هوا به شکل قابل توجهی کمتر شده است.
جزیره‌های گرمایی در شهرهایی مانند بارسلونا، پاریس و برلین مشکلات زیادی به وجود آورده‌اند در حالی که زیرساخت‌های آبی - سبز آنقدر موثر است که می‌تواند دمای معابر اطراف خود را به شدت کاهش دهد. شهرداری‌های اسپانیا هم این رویکرد را در پیش گرفته‌اند تا با امواج گرمای شدید مقابله کنند برخی مناطق شهری در مادرید نسبت به منطقه روستایی مشابه آن در تابستان‌ها تا ۱۵ درجه سانتیگراد گرمتر می‌شوند. پاریس زیرساخت‌های آبی - سبز خود را به صورت یک شبکه به هم پیوسته در میاورد که امکان پیاده‌روی طولانی را داشته باشند. شهرداری‌های روتردام هلند و آتن یونان هم به دنبال ایجاد زیرساخت‌های آبی - سبز هستند.
بیشتر بخوانید: ممنوعیت استفاده از آب شرب برای آبیاری فضای سبز تهران