همشهری آنلاین- فرشاد شیرزادی: راضیه تجار به درستی درباره ادبیات‌داستانی و تفاوت روشنفکری پیش از انقلاب و پس از انقلاب صحبت می‌کند. او می‌گوید: «روشنفکری پیش از انتقلاب در تیول عده خاصی بود و حکومت بنا به صلاحدید خودش، اجازه نمی‌داد، روشنفکران جدید پا به عرصه بگذارند و مخاطبان ادبیات با قلم‌ها و چهره‌های جدید آشنا شوند.» این مهم به واقع صحت دارد. شاه و هویدا از روشنفکران و نخبگان هراس داشتند و همان تعداد محدود را هم که تاب می‌آوردند، با سیاست یک بام و دو هوا، یعنی نزدیک شدن به آنها و دعوت از ایشان و از سوی دیگران به زندان انداختشان -هر دو را به یک شیوه دنبال می‌کردند- تخطئه و در عین حال تشویق صوری می‌کردند. نتیجه این سیاست‌گذاری همین خروجی را داشت که تجار به درستی به آن اشاره می‌کند. پس از انقلاب اما چهره‌های جدید متعددی به آسمان ادبیات‌داستانی ایران افزوده شدند. اعطای جایره ۲۰ سال ادبیات‌داستانی یکی از بارزترین نمونه‌های رابطه دو سویه و معنادار و در عین حال تعاملی روشنفکران و حکومت بود. به قول تجار امروز هر دختر و پسر نوجوان، حتی در دورافتاده‌ترین روستاها می‌توانند کتاب‌های نویسندگان قدر اول را بخوانند و از طرق مختلف حتی با نویسندگان دلخواهشان ارتباط بگیرند. گفت‌وگوی ما با تجار به بهانه برپایی سی و پنجمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، درباره نحوه انتخاب کتاب درخشان و مفید است. او در این گفت‌وگو به چند راه آسان و رایگان اشاره می‌کند.
پیشنهاد شما برای سیر مطالعاتی به جوانان چیست؟ مطالعه دیجیتالی را چقدر جدی می‌گیرید؟
مطالعه طیفهای مختلف با یکدیگر متفاوت است. جوانها باید آگاهانه سیر مطالعاتی داشته باشند. به هر روی علاقهمندانی در حوزه کتاب و کتابت هستند که وظیفه دارند برای جوانها فهرستی از سودمندترین کتاب‌ها ارائه دهند. نخبگان و روشنفکران می‌توانند به صور مختلف و راه‌های گوناگون هم اعتماد جوانان را کسب کنند و هم به قلب آنها نفوذ کنند و به اثبات رسانند که چراغی که افروخته‌اند و بالا گرفته‌اند، راه درست را به جوان نشان خواهد داد. اما در عین حال می‌دانیم که در این زمینه بسیاری موارد مغفول مانده است. در نتیجه جوانها گاه خودشان دست به انتخاب‌هایی می‌زنند که شاید خیلی هم درست نباشد. مثلاً با توجه به وجود شبکه‌های اجتماعی، بعضی از نوجوان‌ها و بعضاً جوانها حتی به خود من هم می‌گویند که در گوشی‌های هوشمندشان مطالعه می‌کنند! این امر البته در مورد آثار ناپیدا و کمیاب‌اند بیشتر صادق است. در عین حال نمی‌دانیم کتاب‌هایی که آنها می‌خوانند با چه معیار و اسلوبی نوشته شده و دقیقاً و تحقیقاً چقدر از لحاظ ساختار و محتوا دقیق است. لذا باید زمینه شناخت درست برای آنها فراهم شود. در کشور ما هستند کسانی که در رهگذار زمان بیشتر مطالعه دارند و طی سالیان جستوجوگری کردهاند و با پیش‌زمینه‌ای که برای خود فراهم آورده‌اند، پیش رفته‌اند.
توصیه شما خواندن چه طیف کتاب‌هایی در حوزه ادبیات‌داستانی است؟
اما به نظر شخص من آثار کلاسیک نامراست. آثار درست و متقنی که در سیر زمانه از بین نرفته‌اند همین آثار است. نویسندگان بزرگی در اروپا و غرب می‌زیستند که آثارشان به بهترین شکل و با قلم بهترین مترجمان ما به فارسی برگردانده شده. می‌دانیم که این آثار از قرن نوزدهم به بعد هم پاک و پاکیزه و هم شسته رفته‌اند. جلوتر که آمده‌ایم آثار ارزشمند دیگری به همین کتاب‌ها افزوده شده که بهتر است این آثار هم خوانده شود و زمینه‌ساز توسعه فکر، ذهن و اندیشه و شناخت جوانان ما باشد.
نظرتان درباره انتخاب آثار ایرانی چیست؟ آنها را چگونه می‌توان انتخاب کرد و خواند؟
به کشور خودمان هم که رجوع کنیم از پیش از انقلاب و از دوره مشروطه تا به امروز تعداد قابل توجهی از نویسندگان نامدار و شناخته شده وجود دارند که در گذر زمان آثارشان خوانده و تحسین شده است. این سیر همان‌طور که گفتم از پیش از انقلاب و با انقلاب مشروطه شکل گرفته و پس از انقلاب هم آثار درخشانی در زمینه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس و همچنین موضوعات آزاد آفریده شده است. این آثار متعلق به نویسندگانی است که بیشتر مطرح‌اند و البته در عین حال نمی‌توان گفت که هر کاری که این نویسندگان تولید کردهاند، درخشان است. نویسندگان ایرانی معمولاً یک، دو یا سه کارشان درخشان است و با دیگر آثارش فاصله دارد و در قله ایستاده. باز تأکیدم بر این است که جوانان می‌توانند از کتابدارها در هر محله‌ای که زندگی می‌کنند، راهنمای بخواهند و با آنها ارتباط برقرار کنند. کتابدارها کسانی‌اند که دایره مطالعات گسترده‌تری دارند. یا استادانی که در دانشگاه تدریس می‌کنند یا معلمانی در دبیرستان که مطالعه و شناخت بیشتر و دقیق‌تری دارند. آنها هم می‌توانند جوانان را به درستی هدایت کنند. آخرین گزینه‌ای که برای شناخت کتاب مفید می‌توانم پیشنهاد کنم، موتورهای جست‌وجوی فضای مجازی است. جوانان به همین طریق می‌توانند با بهترین آثار نویسندگان شناخته شده و مطرح ایران و جهان آشنا شوند. این سیر جوانان را به روشنا می‌کشاند اما باید به این امر هم اشاره کنم که اول و آخر و مهم‌تر از هر چیز خود فرد و جستوجوگری و تلاشش برای داشتن سیر مطالعاتی روشن است. پیش از انقلاب مجله‌هایی منتشر می‌شد که از خلال آنها می‌شد نویسندگان زبده را شناخت. به هر حال در حال حاضر مجلات مغفول مانده اما در عین حال معتقدم اگر جوانان از این مسیرها که برشمردم پیش بروند به نتیجه مطلوب و دلخواه خواهند رسید. نمایشگاه کتاب تهران هم فرصت مطالعاتی مفیدی را در اختیار جوانان قرار می‌دهد. همین نمایشگاه می‌تواند به جوان شناخت دهد. آنها می‌توانند در مصلی به غرفه انتشارات‌های معروف بروند. انتشاراتی‌ها هم معمولاً بولتن‌هایی دارند یا جلساتی برگزار می‌کنند که برای روشنگری جوانان مفید است. گرچه فرصت برپایی نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران کوتاه است اما همین مقدار هم می‌تواند یاری‌رسان و سبب‌ساز شود.