همشهری آنلاین- علی‌الله سلیمی: حوزه کتاب و نشر به واسطه مسائل اقتصادی در دهه اخیر دچار چالش‌ها و تلاطم‌هایی شده که اهالی این حوزه را با معضلاتی روبه‌رو کرده است. دولت سیزدهم و به تبع آن معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تلاش کرد تا حدی این چالش‌ها را کاهش دهد تا صنعت نشر و حوزه کتاب بتواند سرپا بماند و از حالت بحران خارج شود؛ کاهش زمان مجوز کتاب، افزایش واردات و تولید کاغذ و بهره‌برداری از کارخانه تولید کاغذ بخشی از این فعالیت بود که با پایان زودهنگام دولت سیزدهم به واسطه شهادت آیت‌الله رئیسی، ناتمام ماند. درباره جزئیات این موضوعات با یاسر احمدوند، معاون امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی گفت‌وگو کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
- شما در صحبت‌های اخیرتان با رسانه‌ها به تغییر ماهیت معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در دولت سیزدهم اشاره کرده‌اید. این تغییر بیشتر در چه سرفصل‌هایی بود؟
در دوره دولت سیزدهم ماهیت معاونت فرهنگی از حمایت‌کننده به مشارکت‌کننده تغییر کرده است. وزارتخانه فقط نقش پرداخت‌کننده پول را ندارد بلکه در طراحی، سیاستگذاری و جهت‌گیری برنامه از ابتدا تا انتها حضور دارد. برای نخستین بار شوراهای مشارکتی در معاونت امور فرهنگی تشکیل شده‌اند. تمامی حمایت‌های مربوط به فصل پنجم باید در این شورا بررسی شود و درصورت تصویب انجام خواهد شد و وابسته به دستور شخصی یک مدیر خاص در وزارتخانه نیست. رویکرد وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از حمایت ناشر به حمایت از کتاب تغییر پیدا کرده است. کتابی خریداری می‌شود که کتابی خوب و خواندنی باشد، قابلیت استفاده در کتابخانه را داشته باشد و نیاز فرهنگی خواننده کتاب را رفع کند. در مجموع، شوراها تقویت و از ۳شورا به ۱۲شورا تبدیل شدند، اگرچه مبلغ تخصیص‌یافته برای خریداری کتاب ناچیز است، اما دقت لازم برای هزینه‌کرد آن صورت می‌گیرد.
- مدیریت تولید محتوا در کتاب‌هایی که در کشور منتشر می‌شود، یکی از فعالیت‌های اصلی معاونت امور فرهنگی است که در هر دوره‌ای با رویکردهای مشابه و گاهی متفاوت انجام می‌شود. در دوره اخیر که شما مسئولیت این بخش را هم دارید، مواجهه با این موضوع به چه شکلی بود؟
یکی از کارهای جدی ما در معاونت امور فرهنگی، حوزه مدیریت محتوای کتاب است که در اداره کتاب صورت می‌گیرد؛ یعنی صدور پروانه نشر و همینطور مجوز کتاب که باید به‌طور پیوسته و منظم انجام شود. تنها در سال گذشته حدود ۱۱۵هزار عنوان کتاب در کشور منتشر شده است؛ یعنی در این مدت به‌طور میانگین هر سال بیش از ۱۰۰هزار عنوان کتاب در کشور منتشر و در برخی از روزها بیش از ۵۰۰ عنوان کتاب برای بررسی دریافت می‌شود و این، حجم بسیار بالایی است و طبعا حساسیت ویژه جامعه فرهنگی بر انتشار محتوای فرهنگی صورت می‌گیرد. در این خصوص باید به مسائل موجود در حوزه نشر ازجمله حقوق ناشر، حقوق مخاطب و عدم‌اختلال در صدور مجوز توجه ویژه‌ای شود. چون گاهی یک جمله، یک تصویر یا یک عبارت، منشأ اختلاف می‌شود و باعث تکدرخاطر عده‌ای می‌شود که چرا اینطوری شد؛ مگر نظارتی صورت نمی‌گیرد؟ بنابراین، هم باید حساسیت‌ها مورد توجه قرار بگیرد، هم حقوق نویسندگان، ناشران و حقوق مخاطب رعایت شود و هم اختلالی در فرایند کار صورت نگیرد و کارها با سرعت خوبی انجام شود؛ برای رفع این مسائل بازطراحی نظام ارزیابی کتاب صورت گرفت، مسیر دوباره طراحی شد و تعداد ارزیابان کتاب تغییر پیدا کرد.
- نظارت بر کتاب‌های منتشره در کشور یکی از حساسیت‌برانگیزترین مسائل در معاونت امور فرهنگی محسوب می‌شود، برای نظام‌مند کردن قاعده کار در این بخش چه کردید؟
در این بخش، راه‌اندازی هیأت نظارت بر انتشار کتاب به‌عنوان مجلس قاعده‌گذاری نظارت بر کتاب در دولت سیزدهم مورد توجه قرار گرفت و محقق شد. این هیأت با تشکیل جلسات منظم، بیش از ۶۰ جلسه برگزار کرده است، این نهاد به‌طور جدی فعال شد و همزمان سازوکارهای اداره کتاب برای پاسخگویی به نیازهای کتاب تغییر کرد. میانگین بررسی و صدور مجوزهای کتاب در دولت سیزدهم از ۸۰روز به ۲۰روز کاهش پیدا کرد و برنامه‌ریزی ما، رساندن بازه بررسی کتاب‌ها به ۱۰روز است.
- میزان تولید کاغذ در کارخانه زاگرس دقیقا چقدر است؟
مبنای کار کارخانه زاگرس استفاده از بازیافت کاغذ است و از چوب استفاده نمی‌کند. میزان تولید اولیه کارخانه زاگرس ۲۰ هزار تن است. این تولید تا ۵۰ هزار تن قابلیت افزایش دارد که این تولیدات به لحاظ عددی نیاز نشر کشور را تامین می‌کند، اما از لحاظ تامین کیفیت و تنوع ممکن است نیازمند واردات کاغذ باشیم که تعرفه واردات فعلاً تغییر نخواهد کرد و واردات کاغذ ادامه خواهد داشت. کارخانه سبز جنوب در شادگان هم در حال راه‌اندازی است و در اواخر سال۱۴۰۴ یا اوایل سال۱۴۰۵ به بهره‌برداری خواهد رسید و توان تولید خواهد داشت که علاوه‌بر تامین نیاز کشور امکان صادرات کاغذ را فراهم خواهد کرد.
- از میان رویدادهای شاخص فرهنگی در کشور به‌خصوص در حوزه کتاب، نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران بسیار مورد توجه است که ۳ دوره متوالی آن در دولت سیزدهم برگزار شد. فراز و فرودهای آن را در این دوره چطور ارزیابی می‌کنید؟
در آخرین دوره یعنی امسال اتفاقات مهمی در نمایشگاه بین‌المللی رخ داد که با تغییر در انواع کارکردها، نمایشگاه ارتقا پیدا کرد و قابل مقایسه با نمایشگاه گذشته نبود. نمایشگاه از یک فروشگاه و «جمعه بازار کتاب» به تراز یک نمایشگاه فرهنگی ارتقا پیدا کرده است. بیش از ۴۰۰ درصد برنامه فرهنگی ازجمله نشست‌های فرهنگی، جلسات نقد و بررسی، بازدیدها و دیدارها، دوره‌های آموزشی و ارتقای صنعت نشر، حضور جدی ناشران و نویسندگان از کشورهای مختلف جهان و حضور جدی مسئولان، این نمایشگاه را به یک رویداد بزرگ و ویژه فرهنگی تبدیل کرد. نمایشگاه کتاب بزرگ‌ترین رویداد فرهنگی با چند میلیون بازدیدکننده در یک وسعت ویژه با بیش از ۱۵۰هزار مترمربع، با حضور بیش از ۱۶۰۰ناشر در بخش حضوری که یک نمایشگاه معظم است، از جنبه‌های مختلف یک رویای فرهنگی در کشور است.
- یکی از بخش‌های جدید و قابل توجه نمایشگاه کتاب در این دوره، راه‌اندازی بخش مجازی آن بود. چقدر از این بخش استقبال شد و چقدر موفق بود؟
بخش مجازی یکی از بخش‌های بزرگ و مهم نمایشگاه کتاب است که در دولت سیزدهم در هر سه دوره برگزاری نمایشگاه به‌صورت همزمان آن را فعال کردیم و باعث دسترسی مردم در سراسر کشور به نمایشگاه کتاب شد و کتاب‌های خریداری شده، رایگان به سراسر کشور ارسال می‌شد که مورد استقبال خوبی قرار گرفت اما باید تقویت شود.
- در بخش نمایشگاه‌های کتاب جهان چه رویکردی را در این مدت در پیش گرفتید، با چه چالش‌هایی مواجه شدید و چه دستاوردی داشتید؟
در بخش شرکت در نمایشگاه‌های کتاب در کشورهای مختلف، رویکرد تغییر پیدا کرد و به شرکت در نمایشگاه‌های منطقه و نمایشگاه‌هایی که نزدیکی و قرابت فرهنگی با آنان داریم، توجه جدی کردیم. در نمایشگاه‌های بزرگ کتاب در منطقه ازجمله عمان، قطر، عراق، تاجیکستان، هند، اندونزی و لبنان به‌طور ویژه شرکت و یک رویداد فرهنگی برگزار کردیم. برخی از ناشران با ایجاد بخش بین‌الملل توانستند زمینه فعالیت در کشورهای منطقه را فراهم کنند.
- تولید ۶۰ هزار تن کاغذ در کارخانه مازندران
در حوزه کاغذ، همزمان با فراهم کردن شرایط برای حفظ ثبات نسبی بازار، تلاش شد تا کاغذهای وارد شده با شرایط مناسب در اختیار ناشران قرار بگیرد. نوسانات بازار کاغذ، کمتر از نوسانات ارز بوده، از یک ثبات نسبی برخوردار بوده است و قیمت کاغذ به‌دلیل اینکه یک کالای وارداتی است تغییر داشت، اما تلاش‌های بسیاری انجام شد که تعرفه ورود کاغذ تغییر نکند و همچنین بازار خالی از محصول نباشد. در ابتدا فقط کارخانه کاغذ مازندران تولید داشت. این کارخانه سالانه حدود ۴تا ۵ هزار تن کاغذ تولید می‌کرد و الان این عدد در آن کارخانه به بیش از ۶۰ هزار تن در سال رسیده است. تولید کتاب‌های درسی با کاغذ ایرانی، اتفاق مبارکی است که برخی از نیازهای ناشران پاسخ داده شد. کارخانه تولید کاغذ زاگرس در استان فارس در مرحله بهره‌برداری است، در ۲ ماه آینده به تولید می‌رسد و مشکل تولید برق آن در حال برطرف شدن است.