همشهری آنلاین- شهره کیانوش راد: فروش روزنامه در روزگاری که نخستین گام‌های چاپ مطبوعات در ایران برداشته می‌شد، یکی از چالش‌های دوره قاجار به شمار می‌رفت. بهای روزنامه وقایع اتفاقیه ۱۰شاهی بود و فروش آن به راحتی ممکن نبود.
قصه‌های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید
اجبار دولتی‌ها و صاحب منصبان دولتی به خرید روزنامه و تمسک به بلورفروشان برای فروش روزنامه، از موضوعات ویژه آن روزهاست که مهرشاد کاظمی، تهران‌پژوه، درباره آن توضیحات بیشتری می‌دهد: «در دوره قاجار عامه مردم از سواد خواندن بهره‌مند نبودند و از طرفی توان پرداختن بهای روزنامه را نداشتند. در آن دوران یک من گوشت، یک قران قیمت داشت و هر ۲۰شاهی یک قران بود. هر شماره از وقایع اتفاقیه برابر نیم‌من (یک و نیم کیلو) گوشت بها داشت و از این رو عامه مردم توان خرید آن را نداشتند. برای اینکه روزنامه چاپ شده روی دست نماند، اعضای دولت و صاحبان منصب به نوعی موظف شده بودند که این روزنامه را خریداری کنند.»
پخش‌کنندگان روزنامه چه افرادی بودند؟
توزیع روزنامه هم ماجراهای خواندنی دارد. مهرشاد کاظمی با استناد به پژوهش‌های تاریخی انجام شده در زمینه مطبوعات ایران می‌گوید: «پخش‌کنندگان روزنامه، برای کسب درآمد، روزنامه را به قیمت بیشتر می‌فروختند. مأموران دولتی هم که مأمور توزیع روزنامه می‌شدند برای این کار انعام درخواست می‌کردند؛ به همین دلیل دولت سراغ بازاریان و به‌ویژه بلورفروشان رفت. میرسیدعلی بلورفروش، حاجی میرتقی تاجر تبریزی و حاجی ملا ابوالقاسم تاجر بلورفروش از بازاریانی بودند که در کنار کسب‌وکارشان، روزنامه‌فروشی هم می‌کردند.»
اما چرا نخستین فروشندگان مطبوعات در عهد ناصری را از میان بلورفروشان انتخاب کردند؟ مهرشاد کاظمی می‌گوید: «پاسخ این پرسش را می‌توان در پژوهش‌های انجام شده توسط سید فرید قاسمی، مورخ مطبوعات ایران، پیدا کرد. با پژوهشی که فرید قاسمی، در لابه‌لای روزنامه وقایع‌التفاقیه انجام داده، مشخص شده که در سال سوم این روزنامه آمده «کارخانه بلورسازی دارالخلافه طهران به سعی حاجی میرزا جابر نظام المهام دایر شده» و مدیریت این «کارخانه» را او برعهده دارد. چون در آن زمان اداره روزنامه وقایع اتفاقیه نیز برعهده میرزا جبار ناظم المهام خویی (تذکره‌چی) بوده، دور نیست که به تدبیر او، فروشندگان محصولات کارخانه بلورسازی دارالخلافه، روزنامه‌فروش شده باشند.»
اتحادیه پخش جراید
شمار روزنامه‌فروشان حرفه‌ای تهران در سال ۱۳۳۶ هجری قمری به ۱۲ تن رسید. روزنامه‌فروشان جلسه تشکیل دادند و برای حفظ منافع جمعی «اتحادیه پخش جراید» را تشکیل دادند. صدور فرمان مشروطه، ازدیاد روزنامه‌ها و مجله‌ها را به دنبال داشت و به تبع فزونی مطبوعات، روزنامه‌فروشی رونق گرفت و کتاب‌فروشان نیز روزنامه‌فروش و مجله‌فروش شدند به همین دلیل در نخستین قانون مطبوعات بندهایی برای فروش روزنامه تصویب شد.
رنجبر امیری، چگونه رکورددار گینس در روزنامه‌فروشی شد؟
در میان فروشندگان قدیمی روزنامه می‌توان از «محمد ابراهیم رنجبر امیری» نام برد. او متولد سال ۱۳۰۷ بود و از سال ۱۳۱۶ فروش روزنامه در تهران را شروع کرد. امیری قبل از انقلاب در سید خندان و خیابان پلیس روبروی زندان قصر که حالا به موزه تبدیل شده کیوسک روزنامه فروشی داشت و چندین کتاب نیز در حوزه‌های مختلف تالیف کرده‌است. امیری که دومین جلد از مجموعه خاطرات یک روزنامه فروش را با نام «۷۶ سال با مطبوعات» نوشته است خود را از نسل سوم روزنامه‌فروشان می‌داند.
او در خاطراتش گفته: «تهران آن زمان چهار، پنج خیابان بیشتر نداشت؛ یکی خیابان سپه بود و یکی هم خیابان شاه. خیابان‌های سعدی، فردوسی، لاله‌زار و ناصرخسرو، بوذرجمهری و شوش هم بود. من آن زمان دکه نداشتم. روزنامه‌ها را زیر بغلمان می‌گرفتیم و هر چقدر می‌توانستیم چاخان، پاخان می‌کردیم تا روزنامه‌مان را بفروشیم! پس از آنکه روزنامه کیهان، فروش خود را به دست روزنامه‌فروشان سپرد، مدتی ما را جمع کرد و گفت من دو برابر به شما پول می‌دهم تا نگویید «اطلاعات، کیهان»، بلکه اول بگویید «کیهان» و بعد نام اطلاعات را بیاورید!»
محمد ابراهیم رنجبر امیری، قدیمی‌ترین فعال رسانه‌ای و روزنامه فروش ایران و جهان و رکوردار گینس، ۱۴ فروردین ۹۸ در سن ۹۲ سالگی درگذشت.