همشهری آنلاین- شهره کیانوش‌راد: اولین دستگاه چاپ سنگی به همت عباس‌میرزا، حاکم تبریز، در دوره فتحعلی شاه قاجار وارد ایران شد. با ورود نخستین دستگاه چاپ سنگی، تغییر و تحولاتی در صنعت چاپ ایران اتفاق افتاد. با دستور فتحعلی شاه دستگاه چاپخانه به تهران منتقل و فرصتی فراهم شد تا کتاب‌ها و نخستین روزنامه‌های ایران در این چاپخانه تولید شد.
قصه‌های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید
داریوش شهبازی، تهران پژوه، درباره نخستین روزنامه‌ای که در تهران به چاپ رسید می‌گوید: «نخستین دستگاه چاپ به کمک عباس میرزا و توسط میرزا زین العابدین خریداری شد. عباس میرزا در همان تبریز چاپخانه ایران را دایر می‌کند. زمانی که فتحعلی شاه از این موضوع با خبر می‌شود به عباس میرزا دستور می‌دهد دستگاه چاپ را به تهران منتقل کند. سپس چاپخانه در تهران و زیر نظر منوچهر خان گورچی دایر می‌شود.»
نخستین روزنامه چه نام داشت؟
نخستین چاپ روزنامه به دوره محمدشاه برمی‌گردد و نخستین روزنامه ایران با نام کاغذ اخبار در سال۱۲۵۳ قمری مصادف با ۲۵ محرم چاپ می‌شود. شهبازی می گوید: «این روزنامه در چاپخانه میرزا اسدالله که در آن دوران یک چاپخانه جدید بود چاپ شد. مدت چاپ این روزنامه کوتاه بود و بعد از مدتی تعطیل شد. در دوران ناصرالدین شاه و صدارت امیر کبیر، روزنامه وقایع اتفاقیه چاپ می‌شود. این روزنامه در چاپخانه استاد حاج عبدالمحمد که نزدیک محله دولاب بوده چاپ می‌شده است. بخشی از مراحل چاپ روزنامه وقایع اتفاقیه در گوشه‌ای از میدان ارگ کنونی یا همان باغ میدان انجام می‌شد.»
تحول در چاپ روزنامه
مهرشاد کاظمی، تهران پژوه، معتقد است با ورود صنعت چاپ به ایران تحولاتی را در زمینه چاپ کتاب و روزنامه شاهدیم. او با تکید بر اینکه در دوره قاجار مطبوعات ایران هنوز پله‌های اول را سیر می کرده، می‌گوید: «درباره شروع چاپ سنگی در ایران روایات متعددی وجود دارد، به نظر می‌رسد چاپ سنگی برای نخستین بار توسط میرزا صالح شیرازی در تبریز راه اندازی شد. میرزا صالح شیرازی یکی از پنج دانشجوی ایرانی بود که با حمایت عباس میرزا، نایب‌السلطنه فتحعلی‌شاه قاجار با هدف فراگیری علوم مدرن در سال ۱۸۱۵ به انگلستان رفت و ۴ سال در آنجا اقامت داشت. میرزا صالح پیش از بازگشتش به ایران دستگاه چاپی خریداری و به ایران ارسال کرد. علاوه بر این دستگاه با تجهیزاتی که از روسیه آورده بود در تبریز چاپخانه سنگی را تاسیس کرد.»
از ویژگی‌های منحصر به فرد چاپ سنگی که جایگاه آن را در هنر ارتقا می دهد امکان استفاده از خط نستعلیق و نقاشی در این نوع چاپ بود. این فن بیشترین کاربرد را در روزنامه ها و کتب خطی داشت. استاد کلهر از خط نویسان برجسته روزنامه های چاپ سنگی در دوران قاجار بود و از نقاشان برجسته روزنامه نیز می توان به ابوتراب غفاری، ابوالحسن غفاری ( صنیع الملک) و موسی ممیزی نام برد.