همشهری آنلاین-صفورا صادقی: تابستان به چله رسیده و آفتاب داغ تمام زورش را می‌زند تا با نهایت گرما خودنمایی کند. خبرهای شهر حول محور شدت گرما و عوارض ناشی از میچرخد. از تعطیلی ادارات تا ترغیب به ماندن در خانه و صرفه‌جویی در مصرف برق و راهکارهایی هم برای رفع گرما زدگی ارائه می‌شود. اما جالب اینکه بدانیم در تهران قدیم که کولرهای گازی و آبی و لوله‌کشی آب و امکانات امروزی نبود چطور از شر گرما خود را محافظت می‌کردند. از خاطرات شفاهی یک تهران پژوه می‌خوانیم.
قصه‌های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید
نصرالله حدادی، تهران پژوه، درباره تابستان‌های داغ تهران قدیم چنین روایت می‌کند:« گفته می‌شود گرمای شدیدی این روزها بر سراسر کشور حاکم شده و این میران حرارت در تهران محسوس‌تر است. متوسط گرما در روز ۲۱ مرداد به ۴۱ درجه بالای صفر هم رسید و حد نصاب (رکورد) مصرف برق شکسته شد و بعضا خاموشی‌هایی را در ساعات گرم روز شاهد بودیم. ضمن تقدیر و تشکر از تمامی عزیزان در نیروگاه‌های کشور و تامین برق مورد نیاز مردم بایدگفت: در گذشته‌های نه چندان دور، تا آنجا که نگارنده به یاددارم، به قولی قدیمی‌های تهران‌نشین زمستان، زمستان‌گیری می‌کرد و ایضا تابستان، تابستان گیری و میزان برودت گاهی تا ۲۰ درجه زیرصفر، و حرارت بالای ۴۰ درجه هم می‌رسید.
تفاوت خوراکی‌ها در تابستان و زمستان
حدادای می‌گوید:« امروز، خانه‌ها فاقد"حیاط" هستند و خبری از درختان گشن و سرسبز، در میان حیاط خانه‌ها نیست تا باعث خنکای هوا شوند. جریان هوا، به علت بلندای ساختمانها حداقل ۱۷_۱۶متر به‌سختی صورت می‌گیرد. شهر مطلقا خواب ندارد و در تمامی ساعات شبانه روز، انبوهی از خودروها در حرکت هستند و گرما تولید می‌کنند. در زمینه خورد و خوراک، غذاهای تابستانی با زمستانی فرق چندانی باهم ندارند و این‌گونه نیست که "قصابی"ها به علتِ قلتِ خریدار، حداقل سه ماه تابستان را تعطیل کنند و مصرف گوشت، اگر بیشتر از سبزی‌ها و میوه‌ها نباشد، کمتر هم نیست. خوب به یاد دارم غذای دلچسب در فصول سردِ سال، آبگوشت بود و همین غذا در تابستان "بَر سَرِ بار نمی رفت" خواسته و خریداری نداشت به‌همین دلیل با خوردن انواع میوه و صیفی‌جات، از میزان سوخت و ساز دربدن می‌کاستند و درجه حرارت بدن را از این طریق پایین می‌آوردند.»
«حوض آبی» یادگار خانه‌های قدیم تهرانی
این تهران‌پژوه ادامه می‌دهد:« در میان حیاط تمامی خانه‌ها "حوض" خودنمایی می کرد و محلِ مناسبی بود برای ذخیره کردنِ آب، چه آن روزگار، قبل از سال ۱۳۳۴-که تهران فاقدِ آبِ لوله کشی بود و چه بعداز آن و آن گاه که پدیده‌ای به نام آپارتمان، در دهه پنجاه رخ نمود اول درختان زیبا و سرسبزِ مثمر وغیرمثمر را طعمه خویش ساخت و سپس به سراغ "حوض "رفت و گفت: «تو زیادی هستی! »
حوضِ آب، عبارت بود از گودی مُدَوَر و یا مربع مستطیلی که در وسط حیاط قرار می‌گرفت و دارای خصوصیات زیر بود: «درداخل حوض یک و یا دوپله دورتادور آن تعبیه و کفِ شیبدار آن به یک گودی کاسه مانند ختم می شد تا تتمه باقی مانده آب در داخل آن کاسه جمع شده و کاملا حوض از آبِ قبلی پاک شود. در فصولِ گرم سال نشستن بر لبه "کوله حوض" و قراردادن پاها در داخلِ آب، امری کاملا جاری و ساری بود و به این طریق از حرارت بدن کاسته شده و خنکای آب، حسِ لذت بخشی را بعداز یک روز کارسخت، به آن شخص منتقل می کرد.
آبتنی در حوض، در خانه‌های شلوغ و پُر از بچه‌های قدونیم قد ازجمله تفریحات رایج بود و هنگام ظهر پا به هرخانه‌ای می‌گذاشتید، شادی توام با سروصدا و قیل وقال بچه‌ها حین آبتنی به هوا برخاسته و شوخی و آب‌پاشی به روی یکدیگر، حتی در افراد سن و سال‌دار، امری رایج بود.»