همشهری آنلاین - ثریا روزبهانی: محله سنگلج در تهران قدیم از ۹پاتوق محلی تشکیل شده بود که اهالی و تهرانی‌ها هرکدام از این پاتوق‌ها را به نام یک فرد نامی می‌شناختند.
قصه‌های خواندنی تهران را اینجا ببینید
هر پاتوق، بنا و مکان‌های خاص خودش مانند خانه، مسجد، حمام و ... را داشت. در دوره مظفر الدین شاه پاتوق‌ها تا حدی معنای نخستین خود را که پای عَلَم، جایی که رایت و درفش را نصب کنند یا محل اجتماع لوطیان بود، از دست داد و پاتوق‌ها به نام پلیس مسئول محله نامیده شد. بر اساس آمار، سال ۱۲۷۸ پاتوق نایب شعبان، پاتوق نایب حسین، پاتوق نایب رمضان، پاتوق نایب باقر، پاتوق نایب محمدعلی، پاتوق نایب رضا، پاتوق نایب صحبت، پاتوق نایب سید علی اکبر و پاتوق نایب وهاب از جمله پاتوق‌های معروف محله سنگلج بود.
نصرالله حدادی، تهران‌شناس درباره هویت این پاتوق‌ها می‌گوید: «در تهران قدیم در محله سنگلج۹پاتوق وجود داشت. این پاتوق‌ها هیچگونه بستگی به معنای اصلی «پاطوق» یا «پاتوغ» نداشت و نامی استعاری بود. پاتوق را امروز به هر محلی که مرکز جمعیت یا کاری باشد اطلاق می‌کنند و همچنین مراکز حزبی و صنفی را هم پاتوق می‌گویند. مثلا زمانی، قهوه خانه قنبر پاتوق نانواها بود. بارفروش‌های میدان هم قهوه خانه ای برای دورهمی خود داشتند. پاتوق نایب محمدعلی با ۵گذر، ۹۳۰خانه و ۱۳ حمام بزرگ‌ترین و برخوردارترین پاتوق محله سنگلج به شمار می‌رفت و پاتوق نایب باقر هم با ۵گذر و ۳۶۸دکان، شلوغ‌ترین محل کسب و کار و از سوی دیگر پاتوق اکبرنایب را هم با ۵مسجد و ۴تکیه می‌توان پاتوق معنوی سنگلج معرفی کرد.»
جالب است بدانید در برخی از پاتوق‌ها، مانند پاتوق نایب محمدعلی کالسکه‌خانه وجود داشت. حدادی در این باره می‌گوید: «در آن دوران کالسکه برای اعیان و اشراف بود اما درشکه برای عوام‌الناس. چون اغلب رجال و اشراف در محله سنگلج و بازار ساکن بودند و چه بسا که اسب و کالسکه‌شان را یکجا می‌گذاشتند و برخی از این پاتوق‌ها، کالسکه‌خانه داشت. حتی خانه برخی از این رجال مانند خانه عبدالوهاب خان بَدِر (در انتهای کوچه مدرس فعلی) کالسکه‌خانه شخصی داشت.»
مسعود نوربخش، نویسنده و تهران‌شناس درباره وضعیت خانه‌ها در پاتوق‌های سنگلج می‌گوید: «محله سنگلج از نظر تراکم مساکن در سال ۱۲۷۸مقام اول را داشته و تعداد خانه‌های آن از ۱۹۶۹باب به ۴۴۴۸باب افزایش پیدا کردند و با احداث ۲۴۷۹خانه در این محله از رشدی حدود ۱۲۶درصدی برخوردار شده است.»