البته در خبرها چیزی از جنس سنگ‌ها و تجزیه شیمیایی آنها نیامده بود و فقط ذکر شده بود که این سنگ‌ها بین یک تا 5/2سانتی‌متر قطر داشته‌اند.
این همه سنگ، آدم را یاد سنگریزه‌های کنار دریا می‌اندازد که ناخودآگاه وسوسه‌اش می‌کنند تا موقع قدم‌زدن در ساحل، یکی‌یکی آنها را بردارد و در شکل و اندازه‌شان دقیق شود.
سنگ‌های مجاری ادراری - از کلیه گرفته تا حالب و مثانه و سایر ضمائم آن - می‌توانند به همین اندازه متنوع و جالب باشند؛ صد البته نه برای کسی که آنها را در بدنش حمل می‌کند و هرازگاهی باید با حمله درد تیرکشنده‌اش دست و پنجه نرم کند.
***
بعضی سنگ‌ها که مجاری ادراری را مسدود می‌کنند و باعث بندآمدن ادرار و درد و سوزش می‌شوند، گرد هستند؛ مثل سنگ‌های کلسیمی که ممکن است از اگزالات یا فسفات کلسیم درست شده باشند.
اینها شایع‌ترین سنگ‌های مجاری ادراری هستند و گردی بعضی از آنها درست شبیه سنگ‌هایی است که از اثر جریان آب، لبه‌های صاف پیدا کرده‌اند. البته همه سنگ‌های کلسیمی، این شکل گرد و مدور را ندارند و برخی از آنها ممکن است هنوز همان حالت دندانه‌دار خود را حفظ کرده باشند.
در نقطه مقابل، سنگ‌هایی هستند که در اثر رسوب در منطقه لگنچه کلیه‌ها ساخته می‌شوند.
لگنچه، جایی از کلیه است که چند مجرای جمع‌کننده ادراری که از قسمت غشای کلیه منشأ گرفته‌اند، محتوای ادراری خود را در آن تخلیه می‌کنند؛ درست مثل رودخانه‌هایی که به یک دریاچه می‌ریزند.
رسوب بعضی یون‌های ادرار در این منطقه، باعث می‌شود سنگ‌هایی به شکل چندشاخه درست شود. به این نوع سنگ‌ها اصطلاحا «شاخ گوزنی» گفته می‌شود.
سنگ‌های عفونی
سنگ‌های شاخ گوزنی می‌توانند جنس‌های مختلفی داشته باشند. یک نوع آنها که بر خلاف انواع دیگر سنگ‌ها در خانم‌ها بیشتر از آقایان شایع است، سنگی است ناشی از عفونت. میکروب‌هایی که اوره می‌سازند، سبب قرارگرفتن چند یون یعنی آمونیوم، منیزیوم و فسفات در کنار هم می‌شوند و آنها را در لگنچه رسوب می‌دهند.
این نوع سنگ‌ها که «استرووایت» نام دارند، مصرف آب زیاد و ادرار بیشتر باعث دفعشان نمی‌شود(برخلاف بقیه سنگ‌ها) و با وجودی که علتشان عفونی است، با مصرف آنتی بیوتیک هم درمان نمی‌شوند و تنها راه خلاصی از آنها جراحی است.
روش‌های مختلفی برای جراحی و خارج‌کردن این سنگ‌ها وجود دارد که مناسب‌ترین آنها در این مورد خاص، سنگ‌شکنی از راه پوست است.
سنگ‌های شاخ‌گوزنی می‌توانند یک جنس دیگر نیز داشته باشند؛ ماده‌ای به نام سیستئین. نوعی بیماری ژنتیک وجود دارد که تنها علامتش همین دفع سیستئین و ساخته‌شدن سنگ‌های سیستئینی است. این سنگ‌ها زیر میکروسکوپ قوی، کریستال‌های شش‌وجهی زیبای تشکیل‌دهنده‌شان را به نمایش می‌گذارند.
سنگ در بدن چه شکلی دیده می‌شود؟
اگر از ظاهر سنگ‌ها خارج از بدن بگذریم و بخواهیم آنها را وقتی هنوز در داخل بدن و در مجاری ادراری‌مان حضور دارند تماشاکنیم، باز هم تفاوت‌هایی را بین آنها می‌بینیم.
یکی از ساده‌ترین راه‌ها برای مشاهده سنگی که در بدن و در مسیر ادرار است ، عکس رادیولوژی معمولی است که با استفاده از اشعه ایکس گرفته می‌شود. در این عکس‌ها، هر سنگ با نما و جلوه خاصی دیده می‌شود و این برای تشخیص نوع آن، کمک‌کننده است.
اکثر سنگ‌ها نمی‌توانند اشعه ایکس را از خود عبور بدهند، بنابراین عکسشان در رادیولوژی به شکل سایه و «کدورت» می‌افتد. سنگ‌های سیستئینی سایه‌شان کمرنگ‌تر از بقیه سنگ‌هاست، به طوری که رادیولوژیست‌ها به نمای این نوع سنگ‌ها نمای شیشه مات می‌گویند. بقیه سنگ‌ها سایه تقریبا مشابهی دارند.
اما در این میان، سنگ‌هایی هستند که می‌توانند اشعه ایکس را از خود عبور بدهند و به همین خاطر عکسشان به جای این‌که به شکل سایه باشد، به شکل یک منطقه شفاف و روشن‌تر از بقیه بافت‌ها از آب در می‌آید؛ مثل استخوان‌ها که در عکس رادیولوژی نسبت به عضلات، شفاف‌تر دیده می‌شوند.
اگر در عکس، چنین نقاط شفافی دیده شود و پای تشخیص سنگ بیاید وسط، به احتمال قوی سنگ، سنگ اسیداوریکی است. این سنگ‌ها اکثرا در مردان دیده می‌شود و معمولا در زمینه یک بیماری مثل نقرس به وجود می‌آید.
شاید فکر کنید کسی که اسیداوریک خونش بالا باشد، از این نوع سنگ‌ها در ادرارش پیدا می‌شود که البته بعضی اوقات همین‌طور هم هست، اما بیشتر بیماران با وجود اسیداوریک خون طبیعی، دچار این نوع سنگ‌ها شده‌اند.
می‌توان حدس زد که آقای هفتادساله مورد بحث، احتمالا از این نوع سنگ‌ها داشته باشد. البته فقط با آنالیز دقیق ترکیبات سنگ در آزمایشگاه می‌توان به تشخیص نهایی و قطعی رسید اما نکته مهم، آن است که سنگ‌های مثانه که باز هم اغلب در آقایان دیده می‌شوند، معمولا از جنس اسیداوریک و اورات آمونیوم هستند. در مرحله بعد، ممکن است سنگ‌هایی از جنس اگزالات کلسیم در مثانه به وجود آید.
آقایانی که دچار سنگ‌های مثانه می‌شوند، به احتمال قوی، یک مشکل زمینه‌ای دارند. غیر از نقرس، مشکل دیگری که در مثانه سنگ می‌سازد و شیوع بالایی هم دارد، بیماری هیپرپلازی خوش‌خیم پروستات است که در سنین بالا اتفاق می‌افتد.
این بیماری باعث راکدشدن جریان ادرار می‌شود و به این ترتیب، یون‌های موجود در آن را رسوب می‌دهد(مثل وقتی که مقداری ماسه را در یک لیوان آب بریزید و هم بزنید. تا وقتی آب به هم زده می‌شود، ماسه‌ها هم داخل آن حرکت می‌کنند اما به محض آن‌که هم‌زدن قطع شود و آب ساکن بایستد، ماسه‌ها کف لیوان جمع می‌شوند).
نکته دیگری که در این مورد خاص وجود دارد، آن است که سنگ‌های مثانه معمولا به صورت منفرد دیده می‌شوند و فقط در 25درصد موارد، سنگ‌های متعدد در کنار هم در مثانه قرار می‌گیرند. بنابراین، این‌که 48تا سنگ با هم در یک مثانه جمع شده باشد، باز موضوع را بیشتر قابل توجه می‌کند.
خطرهای سنگی
همان‌طور که حتما تا حالا متوجه شده‌اید، انواع و اقسام گوناگونی از سنگ‌ها ممکن است راه عبور ادرار را ببندند و باعث درد شدید شوند. علاوه بر درد، تغییر مسیر ادرار نیز اتفاق می‌افتد؛ یعنی به جای این‌که از کلیه به سمت پیشابراه حرکت کند، چون راهش بسته شده است، به طرف کلیه پس زده می‌شود و در آن جمع می‌شود.
اگر به این مشکل، زود رسیدگی نشود، کلیه غرق شده در ادرار به‌تدریج از کار می‌افتد و کار دستمان می‌دهد. این نشان می‌دهد مشکل سنگ‌ها به اندازه کافی جدی است و باید برای درمان به موقع آن چاره‌ای یافت.
با توجه به تنوع شکل و جنس سنگ‌ها می‌شود حدس زد که علت ساخته‌شدن هر کدام، با دیگری فرق دارد و چون علت متفاوت است، درمان‌های متفاوتی برای هر کدام وجود دارد. این‌که چه درمانی - اعم از درمان‌های دارویی یا درمان‌های جراحی - برای ازبین‌بردن سنگ انتخاب شود، به علت تشکیل آن برمی‌گردد.
اما به عنوان یک اصل کلی، همه می‌دانیم که نوشیدن مایعات بیشتر، حتی تا 12لیوان آب در شبانه‌روز - طوری که مجبور شویم شب‌ها هم برای رفتن به دستشویی بیدار شویم - مفید است، چرا که باعث رقیق‌شدن ادرار و کم‌شدن خطر تشکیل سنگ در افراد مستعد می‌شود.
عوامل سنگ‌ساز
اگر با این حرف‌ها نگران شده‌اید که نکند شما هم صاحب سنگ‌های ریز و درشت باشید، با بعضی از مهم‌ترین عواملی که باعث می‌شود احتمال سنگ‌سازی در مجاری ادراری فردی بیشتر از بقیه باشد، آشنا شوید:
- دفع کریستال در ادرار: البته بعضی کریستال‌ها مثل کریستال‌های سیستئین یا استرووایت، به هر مقدار که در ادرار باشند، غیرطبیعی‌اند و حضور آنها در ادرار نوعی دفع سنگ محسوب می‌شود. در مورد بقیه مثل فسفات یا اگزالات، احتمال تشکیل سنگ با دیدن آن در ادرار قوت می‌گیرد.
- نوع زندگی‌ای که معمولا در شهرهای صنعتی رواج دارد، مثل رژیم غذایی پرچربی، مصرف پروتئین حیوانی و قند زیاد و فیبر و پروتئین گیاهی کمتر و همین‌طور مصرف زیاد سدیم(نمک طعام) و تحرک کم هم از عوامل خطر سنگ‌سازی محسوب می‌شود.
- آب و هوای گرم باعث زیادشدن عرق و دفع بیشتر آب بدن می‌شود. به این ترتیب، غلظت ادرار بیشتر می‌شود و احتمال رسوب یون‌های موجود در آن بالا می‌رود.
- سابقه فامیلی مثبت: آنها که در اقوام درجه یک خود کسی را دارند که سنگ داشته، به احتمال بیشتری دچار این مشکل می‌شوند.
- مصرف برخی داروها مثل انواعی از داروهای ضدفشار خون هم در درازمدت ممکن است سبب تشکیل برخی سنگ‌ها شود.