داروهای تجویز شده را به طور مرتب مصرف کرد، از طرفی غذایش را بی‌نمک کرد، پیاده‌روی و ورزش هم می‌کرد. خلاصه برای اینکه بتواند به مکه برود خیلی تلاش کرد و بالاخره آقای دکتر به او مژده داد که فشار خون او در حد قابل قبولی است و می‌تواند به مکه برود...
اما بعد از برگشتن از مکه انگار که دیگر مادربزرگ انگیزه‌ای برای سالم بودن نداشت، دیگر از پیاده‌روی و غذای بی‌نمک مخصوص مادربزرگ خبری نبود، کمتر دکتر می‌رفت و می‌گفت هر وقت حالم بد باشد داروهایم را می‌خورم... چند ماهی گذشت و مشکلات مادربزرگ شروع شد.
اوایل موقع بالا رفتن از پله‌ها تنگی نفس داشت و هر چند وقت یک بار به تعداد بالش‌هایی که زیر سرش می‌گذاشت اضافه می‌شد؛ تا اینکه یک شب حال مادربزرگ بد شد، خیلی بد، تنگی نفس شدیدی پیدا کرد و مجبور شدند او را به اورژانس ببرند. دکترها گفتند ریه‌هایش آب آورده است و اگر دیرتر می‌رسیدید، هر اتفاقی ممکن بود بیفتد.
تلمبه‌ای به نام قلب
قلب به عنوان تلمبه‌ای عمل می‌کند که خون را در بدن به گردش درمی‌آورد. خون باید به طور متوسط در هر دقیقه یک بار بدن را به طور کامل دور بزند و اگر نتواند این وظیفه را به خوبی انجام دهد نارسایی قلبی به وجود می‌آید. از شایعترین عوامل ایجاد کننده نارسایی قلبی، بیماریهای عروقی قلب (مانند سکته قلبی) و فشار خون بالاست.
ممکن است فردی به فشار خون بالا مبتلا باشد اما هیچگونه علامتی نداشته باشد، خیلی از افراد اولین بار با عوارض ناشی از پرفشاری خون (مثل همین آب آوردن ریه) به پزشک مراجعه می‌کنند و عده‌ای نیز به طور اتفاقی متوجه فشار خون بالا می‌شوند.
به هر حال یکی از مهمترین عوارض فشارخون، نارسایی قلبی است و وقتی هم که نارسایی قلبی پیشرفت کند، مایع در ریه‌ها جمع می‌شود و اتفاقی می‌افتد که پزشکان آن را «ادم ریه» می‌نامند و عوام می‌گویند «ریه‌اش آب آورده».
چرا کار قلب زیاد می‌شود؟
در مراحل اولیه، یک قلب نارسا با روشهای مختلفی این کمبود را جبران می‌کند، اما با به وجود آمدن شرایطی که کار قلب را زیاد می‌کند، دیگر قلب پاسخگو نبوده و علایم بیماری خود را نشان می‌دهد.
بعضی از عوامل که نارسایی قلب را تشدید می‌کنند عبارتند از:
1 – درمان نامناسب و ناکافی فشار خون: بیماران فشار خونی و بسیاری از بیماران قلبی باید بدانند که لازم است تا آخر عمر به طور مرتب دارو مصرف کنند، اکثر بیماران پس از چندی از درمان، به گمان اینکه دیگر بهبود یافته‌اند، درمان را قطع می‌کنند و این خود عاملی برای تشدید علایم به شمار می‌رود.
2 – عفونتها: بسیاری از بیماران قلبی، با خوردن دارو، رعایت رژیم غذایی و سایر نکات لازم، تحت کنترل‌اند، اما با یک سرماخوردگی یا مسمومیت غذایی ساده، وارد فاز حاد بیماری می‌شوند که می‌تواند حتی کشنده باشد، بنابراین باید با رعایت نکات بهداشتی با بیماری جنگید.
3 – بیماریهای ریوی: ممکن است فرد آسم داشته باشد و از طرفی یک نارسایی قلبی جبران شده نیز داشته باشد، با تشدید علایم آسم، علایم نارسایی نیز بروز خواهد کرد.
4 – فشار روحی، فیزیکی و تغییرات جوی: ضعف و خستگی، بحران‌های روحی – روانی و هوای گرم و مرطوب از دیگر علل شایع نارسایی قلبی به شمار می‌روند.
5 – نارسایی کلیوی: به دنبال نارسایی کلیه، تجمع مایع در بدن را داریم و این مسئله حجم کار قلب را زیاد می‌کند قلبی که نارسا باشد، توان جابجایی این حجم مایع را ندارد و علایم نارسایی قلبی تشدید می‌شود.
علایم نارسایی قلبی
شایعترین و اولین علامت نارسایی قلبی، تنگی نفس است که بر حسب شدت به ترتیب به صورت تنگی نفس فعالیتی، تنگی نفس در حالت درازکش، تنگی نفس حمله‌ای شبانه و بالاخره شدیدترین حالت، یعنی ادم ریوی یا همان آب آوردن ریه‌ها تظاهر می‌یابد.
تنگی نفس فعالیتی: منظور این است که فرد با فعالیت جسمی دچار تنگی نفس می‌شود. در ابتدای شروع علایم، بیمار در فعالیتهای طولانی (ولی نه به اندازه یک فرد طبیعی) دچار تنگی نفس می‌شود. ولی با پیشرفت نارسایی، بیمار در فعالیتهای کم مثل بالا رفتن از پله‌ها، نیز دچار مشکل می‌شود.
گاهی ممکنست به جای تنگی نفس ضعف و گرفتگی عضلات اندام تحتانی بروز کند.
تنگی نفس در حالت درازکش: معمولاً در خانواده افرادی را داریم که موقع خوابیدن چند بالش زیر سر خود می‌گذارند، اکثراً دلیل آن ایجاد تنگی نفس به دنبال دراز کشیدن می‌باشد، که پس از نشستن به سرعت برطرف می‌شود، در موارد شدید بیماری، حتی فرد به صورت نشسته می‌خوابد.
تنگی نفس حمله‌ای شبانه: در این حالت شخص به خواب می‌رود، حدود یک تا دو ساعت بعد از به خواب رفتن، به طور مضطرب بیدار شده و سرفه‌های خشک می‌کند (البته سرفه‌های خلط‌دار و گاهاً خونی نیز دیده می‌شود.) این حالت یکی از اختصاصی‌ترین علایم نارسایی قلب است.
تنگی نفس حمله‌ای شبانه اغلب نیمه شب اتفاق می‌افتد، و بعد از ایجاد تنگی نفس فرد نمی‌تواند دراز بکشد و می‌نشیند و بعد از گذشت 30 دقیقه و گاهی بیشتر تنگی نفس برطرف می‌شود.
ادم ریوی: ازبسیاری از دوستان و آشنایان می‌شنوید که ریه‌های بیمارشان آب آورده و در سی‌سی‌یو بیمارستان بستری است، در واقع در این حالت به علت عدم کفایت قلب و تجمع مایع در ریه‌ها فرد دچار تنگی نفس می‌شود که شدیدترین فرم تنگی نفس می‌باشد.
نکته دیگر این که تجمع مایع در بدن، خود را به صورت افزایش وزن و ورم وابسته به ثقل نشان می‌دهد. یعنی در طول روز که شخص در حالت ایستاده است در پاها و در صورت بی‌حرکتی طولانی مدت در ساکروم (انتهای ستون فقرات) به وجود می‌آید.
ورم هر دو اندام قرینه است و ابتدا در پشت قوزک پا پیدا شده و به تدریج به بالاتر پیشرفت می‌کند.
این ورم، به قول پزشکان، گوده‌گذار است، یعنی اگر با فشار انگشت پوست ناحیه متورم فرو برود، با برداشتن انگشت، مدت زمانی طولانی می‌کشد تا پوست به حالت اولیه برگردد.
ضعف و خستگی هم به دنبال کارهای روزمره در این بیماران دیده می‌شود. همان‌طور که مشکلات گوارشی، به صورت بی‌اشتهایی، سوءهضم، یبوست، گاهی دیده می‌شود.
درد نیز در بیشتر مبتلایان به بیماری عروق قلب دیده می‌شود، زیرا به دنبال پیشرفت نارسایی، اکسیژن کافی به قلب نمی‌رسد. برخی از بیماران هم به دنبال بروز علایم بیماری، اضطراب پیدا می‌کنند، ممکن است به علت اضطراب دچار تنگی نفس شوند و به غلط آن را به شدیدتر شدن علایم قلبی، نسبت دهند.
بیماران نارسایی قلبی چند دسته‌اند؟
براساس یافته‌هایی که خود بیمار بیان می‌کند، پزشکان نارسایی احتقانی قلب را به چهار درجه تقسیم می‌کنند:
درجه 1: شخص به خوبی فعالیتهای فیزیکی روزمره را بدون ایجاد ناراحتی انجام می‌دهد و تنها در فعالیت خیلی شدید احساس ناراحتی می‌کند.
درجه 2: در این حالت شخص در حالت استراحت مشکلی ندارد ولی با انجام فعالیتهای روزمره و معمول دچار تنگی نفس، خستگی، طپش قلب یا درد قلبی می‌شود، فرد به صورت ناخودآگاه فعالیتهای خود را محدود می‌کند.
درجه 3: در این حالت فرد در حالت استراحت مشکلی ندارد ولی با انجام فعالیتهای مختصر دچار علائم نارسایی می‌شود.
درجه 4: شخص حتی در حالت استراحت نیز علامت‌دار است و هر فعالیتی موجب تشدید نارسایی قلبی می‌شود.
کلیدهای درمان
در درمان نارسایی احتقانی قلب نه تنها باید علایم بیماری را کاهش داد بلکه باید علل زمینه‌ای و مساعدکننده را نیز درمان کرد.
درمان شامل درمان دارویی و غیر دارویی است. اولین نکته در درمان، محدودیت فعالیت فیزیکی است، این فعالیت‌ها برحسب شدت نارسایی میزان فعالیت تنظیم می شود، استراحت جسمی و روانی هر دو با اهمیت‌اند و قاعده کلی بر این است که از انجام فعالیتهایی که باعث ایجاد علامت می‌گردند خودداری گردد، مثلاً در موارد خفیف خودداری از کارها و ورزشهای سنگین کفایت می‌کند و در موارد شدیدتر انجام فعالیت کم بر روی صندلی توصیه می‌شود.
در شدیدترین حالت که اصطلاحاً ریه‌های بیمار آب آورده است بیمار به مدت 2– 1 روز در بیمارستان بستری شده و تحت درمان قرار می‌گیرد.
نکته دوم، کنترل چاقی است. اصولاً اضافه وزن می‌تواند یکی از علل نارسایی قلبی به شمار آید، فرض کنید شخصی مثلاً 20 کیلوگرم وزن اضافی نسبت به وزن طبیعی خود داشته باشد، این افزایش وزن همان اثر سوء را در قلب خواهد داشت که یک شخص طبیعی بخواهد دائم با خود 20 کیلوگرم بار حمل کند و به همین نسبت بار قلب زیاد می‌شود.
بدیهی است این افزایش بار قلب نهایتاً منجر به نارسایی قلب خواهد گردید. همچنین جایگزین شدن چربی‌ها در الیاف عضله قلب منجر به کاهش قدرت انقباض عضله قلب شده و نارسایی قلب را به دنبال دارد.
مسئله دیگر تنظیم رژیم غذایی است. در اکثر بیماران، حذف نمکدان از سر سفره کافی است، اما در صورت محدودیت بیشتر، می‌توان با حذف نمک طعام هنگام طبخ غذا، به این هدف نائل شد.
در نارسایی گروه چهارم که شخص در حالت استراحت نیز تنگی نفس دارد، رژیم کاملاً بی‌نمک، با حذف مواد غذایی چون کرفس، اسفناج، چغندر و بعضی از انواع ماهی توصیه می‌شد.
توجه داشته باشید که بسیاری از داروها مثل شربت ضدسرفه، مسهل‌ها و خواب‌آورها دارای مقادیر قابل توجهی سدیم هستند و بنابراین نباید در این بیماران بدون دستور پزشک مصرف شوند.
همچنین رژیم کم سدیم را می‌شود از طریق خواندن برچسب مواد غذایی و اجتناب از مواد غذایی کنسرو شده و آماده به نحو بهترین رعایت کرد.
در موارد شدید نارسایی قلبی محدودیت مصرف آب نیز توصیه می‌شود. کاهش وزن در افراد چاق به کاهش فشار و کار قلب نارسا کمک می‌کند. همچنین باید از ایجاد یبوست در این بیماران پیشگیری نمود، چرا که زور زدن به منظور دفع مدفوع می‌تواند کار قلب را زیاد کند.
نکته دیگر این که این بیماران برای کاهش خطر کمبود پتاسیم به علت مصرف داروهای مدر (ادرارآور) باید مواد غذایی حاوی پتاسیم بیشتر مصرف کنند. موادی مانند موز – پرتقال – آلو – کشمش – خرما – زردآلو – انجیر و هلو.
لازم به ذکر است که وعده‌های کوچک و به دفعات زیاد (مثلا 5 بار در روز)، در عین حال که مواد غذایی لازم را فراهم می‌آورد، به میزان کمتری انرژی جهت هضم نیاز خواهد داشت.
معمولا بهترین راه بررسی نحوه پاسخ‌دهی فرد به رژیم غذایی و درمان دارویی کنترل روزانه وزن است زیاد شدن وزن، نشانه تجمع ماید در بدن است، به طوری که هر یک کیلوگرم افزایش وزن می‌تواند نشانه احتباس یک لیتر مایع باشد.
یک روش خوب کنترل وزن این است که بیمار را هر روز صبح و قبل از صرف صبحانه (و بعد از تخلیه کامل ادرار) وزن کرد.
