سال‌ها پیش هر وقت کسی از شکسته شدن کمر غول ترافیک در پایتخت حرف می‌زد، دیگران آن را جدی نمی‌گرفتند، اما امروز با آن‌که تعداد وسایل نقلیه نسبت به گذشته افزایش چشم‌گیری پیدا کرده، به مدد بهره‌مندی از وسایل نقلیه عمومی که مترو یکی از کارآمدترین و بهترین‌های آن است، می‌توان امیدوار بود سطح معابر شهر در پایان برنامه چهارم توسعه کمی خلوت شود و تهران سیمایی آرام‌تر و موقر به‌خود بگیرد، البته به‌شرط آن‌که رسیدگی به مشکلات شهروندان آن‌هم در پایتخت فقط دغدغه متولیان امور شهری نباشد و یک مساله ملی قلمداد شود.
باز‌هم همان داستان تکراری؛ بحث ورود واگنهای قطارهای متروی تهران به کشور و خاک خوردن آن‌ها در گمرک را می‌گوییم. داستانی که بارها آن را شنیده‌ایم و البته قبل از خبردار شدن ما قطعاً به گوش مسئولان ذی‌ربط هم رسیده است، اما هر بار کلی جار‌و‌جنجال باید درست شود تا حرکتی صورت گرفته و مشکل حل شود.
واقعیت آن است که قطارهای مترو هرچند وقت یک‌بار بهدلیل استهلاک و نیاز به تعمیرات، از چرخه بهره‌‌وری خارج شده و همچنین بهدلیل گسترش خطوط راه‌آهن شهری، نیاز به واردات واگن‌ها و افزایش قطارها امری اجتناب‌ناپذیر به‌نظر می‌رسد. از طرفی برای کاهش سرفاصله حرکت قطارها در خطوط مختلف باید تعداد واگن بیشتری داشت تا این سیستم حمل‌و‌نقل عمومی برای مسافران شهری دلپذیرتر شده و در زمان کوتاه‌تری فاصله مبدا‌ء تا مقصد طی شود.
برای ترخیص واگن‌هایی که از خارج به کشور وارد می‌شوند، شهرداری باید طی دو‌مرحله پول پرداخت کند؛ یک‌بخش مربوط به قیمت واگن‌ها و تجهیزات آن می‌شود که طبق قراردادهای منعقد‌شده این مبلغ به بانک ملت پرداخت خواهد‌شد. بخش دیگر نیز مربوط به عوارض مالیات بر ارزش افزوده و سود بازرگانی است. اما کمبود نقدینگی و اعتبارات، همیشه مانعی بر سر راه ترخیص به‌موقع واگن‌ها و تجهیزات قطارهای شهری بوده و روند پیشرفت امور را با دست‌اندازهایی مواجه ساخته است.
قول مساعد مسئولان وزارت کشور
به‌تازگی 3قطار برای خط5 مترو و یک‌قطار برای خطوط داخلی شهر تهران وارد گمرک شده که در صورت تامین اعتبارات لازم، شاهد ورود و فعالیت این قطارها در خطوط مترو خواهیم‌بود. اما باز‌هم مشکل تامین منابع مالی مانع از تحقق به‌موقع این امر شدهاست.
در همین راستا جلسه‌ای بین مسئولان ذی‌ربط در شهرداری تهران و دست‌اندرکاران وزارت کشور برگزار و طی آن قول‌های مساعدی برای تامین اعتبار موردنیاز داده شد. طبق برنامه‌ریزی‌های صورت‌گرفته قطارهای مترو باید از تیرماه وارد تهران می‌شدند که این وعده تاکنون عملی نشده است. همچنین تجهیزات مربوط به یک‌قطار هفت‌واگنه در گمرک مانده و برای آزادسازی اسناد آن باید به بانک پول پرداخت شود تا بتوان تجهیزات را از گمرک ترخیص کرد.
رسیدن به سهم 75درصدی
خاک‌خوردن واگن‌ها در گمرک نه‌تنها باعث فرسودگی آن‌ها می‌شود، بلکه افزایش ظرفیت ناوگان متروی تهران را با تاخیر مواجه می‌سازد. این امری بدیهی است که استقبال شهروندان تهرانی از وسایل حمل‌و‌نقل عمومی روز‌به‌روز بیشتر شده و بهدلیل پیشی گرفتن سرعت تولید خودرو از سرعت افزایش سطح معابر شهری، شاهد حضور پررنگ‌تر شهروندان در ایستگاه‌های مترو باشیم.
در‌حال‌حاضر حدود 2میلیون نفر در روز از خطوط مختلف متروی تهران استفاده می‌کنند و اگر قرار باشد در پایان برنامه چهارم توسعه سهم حمل‌و‌نقل عمومی به 75درصد برسد، قطعا جمعیت بسیار بیشتری از خطوط راه‌آهن شهری استفاده خواهند‌کرد. اما برای ظرفیت‌سازی تا رسیدن به آن شرایط، باید از هم‌اکنون تمرین و در سایه تعامل سازنده، مشکلاتی مثل مساله ترخیص واگنهای قطارهای مترو از گمرک را در کوتاه‌ترین زمان ممکن حل کرد.
عدم‌تامین اعتبارات اسنادی
مهندس عبدالرضا شاملو، مدیرعامل شرکت واگن‌سازی تهران در این رابطه به همشهری‌مسافر می‌گوید: در‌حال‌حاضر یک ترن از واگنهای مترو به انضمام محموله‌ای از قطعات قطارها در گمرک موجود است. اعتبار اسنادی مربوط به واگنهای جدید هنوز تمدید نشده و برای جلوگیری از تاخیر هرچه بیشتر در ترخیص آن‌ها باید اعتبار لازم اختصاص یابد.
اعتبار اسنادی بانک‌ملت برای واگنهای خریداری‌شده قابل‌توجه بوده، اما گویا بهدلیل برخی اختلاف‌نظرها هنوز تامین نشده‌است. قطاری که در گمرک موجود است جزو جدیدترین مدل‌های قطارهای مترو بوده و در آن مانیتورهای رنگی برای پخش آگهی‌های تبلیغاتی و اطلاع‌رسانی و نیز دوربین‌های مداربسته که از طریق کابین راهبر کنترل می‌شود، تعبیه شدهاست. این قطار همچنین از نظر مسایل فنی و ایمنی و نیاز به تعمیرات کمتر، امتیازات قابل‌توجهی دارد.
3ماه گذشت
شاملو در ادامه می‌افزاید: حدود 3ماه است که واگن‌ها و تجهیزات دیگر مربوط به مترو در گمرک خاک می‌خورد و تا مبلغ موردنظر واریز نشود، نمی‌توانیم اسناد را از بانک بگیریم. برای این منظور باید مبلغ 20میلیارد تومان به بانک پرداخت شود. غیر از این مقدار پول، مبلغ دو‌و‌نیم‌میلیارد تومان نیز بابت مالیات بر ارزش افزوده، عوارض و سود بازرگانی باید پرداخت شود تا بتوان محموله‌های موجود را ترخیص کرد.
غیر از واگن‌ها، قطعات منفصله 30واگن دوطبقه هم در این محموله به‌چشم می‌خورد. در همین زمینه رایزنی‌های مفصلی با مسئولان مربوطه در دولت، شهرداری تهران و نیز معاونت مالی - اداری شهرداری صورت گرفته تا این مشکل هرچه سریع‌تر رفع‌و‌رجوع شود. باید پذیرفت خدمت‌رسانی بهتر به شهروندان و کاهش میزان خرابی قطارها و تاخیرها در زمان سفر، با نوسازی ناوگان مترو تحقق می‌یابد.
قول‌و‌‌قرارهای قبلی
این صحبت‌ها در حالی مطرح می‌شود که چندی پیش از سوی محسن هاشمی، مدیرعامل متروی تهران عنوان شده بود، اعتبار خرید واگنهای جدید مترو در آینده نزدیک تامین می‌شود. از طرفی قرار بوده 80واگن جدید در قالب تعهدات قبلی شرکت مترو توسط شرکت‌های داخلی تولید شده و تا پایان سال وارد خطوط شوند تا سرفاصله حرکت قطارها کاهش‌یابد.
همچنین گفته می‌شد تا پایان سال، 27قطار جدید وارد خطوط داخل شهری مترو شده و از تیرماه تا پایان سال هر‌ماه 2 تا3قطار جدید وارد خطوط یک، 2 و 4 خواهد‌شد. خط5 نیز به 51واگن دوطبقه و 38لکوموتیو مجهز خواهد‌شد تا شاهد تغییرات اساسی در این خط باشیم. با شرایط فعلی اما معلوم نیست چه میزان از این قول‌ها عملی خواهد‌شد. در حقیقت به‌نظر‌می‌رسد همکاری‌های لازم با متولیان امر در شهرداری صورت نمی‌‌گیرد.
کاهش سرفاصله حرکت قطارها
شرکت واگن‌سازی تهران تاکنون 34قطار 7واگنه وارد خطوط متروی تهران کرده است. البته تمام تجهیزات مربوط به قطارها در داخل تولید نمی‌شود، بلکه بخشی از قطعات از خارج کشور وارد شده و با قطعات تولیدی در داخل مثل بدنه واگن‌ها مونتاژ می‌شود.
در واقع شرکت مترو برای تامین واگنهای خود با شرکت واگن‌سازی تهران قرارداد دارد و مسئولیت تامین قطار با این شرکت ایرانی است. نکته جالب این‌جاست که اگر 27قطار 7واگنه به انضمام 51واگن دوطبقه و 38لکوموتیو طبق برنامه تا پایان سال وارد خطوط مختلف شوند، سرفاصله حرکت قطارها در خطوط یک و دو به 3دقیقه و در خط تهران–کرج به 7دقیقه کاهش خواهد‌یافت که این امر باعث ایجاد تحول در امر خدمت‌رسانی به مسافرانشهری می‌شود.