به گزارش همشهری آنلاین به نقل از عصر ایران، با استناد به مقالاتی که از طریق وب سایت ساینس دایرکت قابل دسترسی هستند، شخص بسیار حساس (به اختصار HSP) یک فرد دارای تنوع عصبی بالا است که سیستم عصبی مرکزی وی واکنش‌های شدت یافته یا عمیق‌تری به محرک‌های فیزیکی، عاطفی و یا اجتماعی نشان می‌دهد. برخی از متخصصین از این وضعیت تحت عنوان دارا بودن حساسیت پردازش حسی یا به اختصار SPS یاد می‌کنند.
همه ما در مورد چیزهای خاصی حساس هستیم که البته بخش جداً نشدنی طبیعت انسانی محسوب می‌شود، اما HSP سطح متفاوتی از حساسیت است. در حالی که گاهی اوقات افراد بسیار حساس به اشتباه با لقب "بیش از حد حساس" توصیف می‌شوند، این یک ویژگی شخصیتی است که هم نقاط قوت و هم چالش‌های منحصر به فرد خود را به همراه دارد.
اصطلاح افراد بسیار حساس اولین بار توسط روانشناسان الین آرون و آرتور آرون در اواسط دهه ۱۹۹۰ ابداع شد. الین آرون کتاب خود به نام "شخص بسیار حساس" را در سال ۱۹۹۶ منتشر کرد و علاقه به این مفهوم از آن زمان به بعد افزایش یافته است.
چگونه متوجه شویم که HSP هستیم؟
آیا تا به حال به شما گفته شده است که «بیش از حد حساس هستید» یا «نباید آنقدر فکر کنید»، به خصوص توسط افرادی که اغلب برداشت چندان درستی از شما و شخصیت حقیقی‌تان ندارند؟ در چنین حالتی ممکن است در دسته‌بندی افراد بسیار حساس یا HSP قرار بگیرید.
ایمی مارشال، روانشناس بالینی توضیح می‌دهد: «HSP یک تشخیص بالینی در راهنمای تشخیصی و آماری اختلال‌های روانی یا دی اس‌ام به شمار نمی‌رود، اما هرچند اشتباه، در نظر بسیاری از مردم این وضعیت همچنان نوعی اختلال بالینی است.»
وی می‌گوید: «همدلی، مانند بسیاری از ویژگی‌ها، یک طیف است و اگر خیلی زیاد یا خیلی کم باشد، می‌تواند مشکل ساز شود. در حالی که هیچ یک از دو سر طیف به خودی خود بد نیستند، همدلی بالا می‌تواند خسته کننده باشد. با حمایت مناسب و فراگیری مهارت‌های مقابله‌ای، می‌توان سطوح همدلی خود را مدیریت و به طور مناسب از خود مراقبت کرد.»
فرد بسیار حساس یا HSP بودن به این معنی نیست که شما مبتلا به بیماری روانی هستید. حساسیت بالا یک ویژگی شخصیتی است که شامل افزایش پاسخگویی به محرک‌های مثبت و منفی می‌شود. حساسیت بالا در چند دسته مختلف اعمال می‌شود. به گفته محققانی که این ویژگی شخصیتی را شناسایی کرده‌اند، چندین ویژگی مشترک در HSP وجود دارد:
- از فیلم‌های خشونت آمیز یا نمایش‌های تلویزیونی پرهیز می‌کنند، چرا که چنین محتواهایی شدید هستند و ممکن است باعث شوند که فرد احساس بی‌قراری کند
- عمیقاً تحت تاثیر زیبایی‌های نهفته در هنر، طبیعت و یا حتی روح انسانی قرار می‌گیرند
- غرق و معذب شدن توسط محرک‌های حسی مانند شلوغی و محیط‌های پر سر و صدا، نور زیاد یا حتی لباس‌هایی که کاملاً راحت نیستند
- احساس نیاز به زمان استراحت، به خصوص وقتی که فرد روز پرمشغله‌ای داشته است. در این حالت وی نیاز به عقب نشینی به یک اتاق تاریک و ساکت خواهد داشت
- این افراد غالباً یک زندگی درونی غنی و پیچیده، با افکار عمیق و احساسات قوی را تجربه می‌کنند
چقدر احتمال دارد که یک HSP باشیم؟
تصور می‌شود که افراد بسیار حساس تقریباً ۲۰ درصد از کل جمعیت عمومی را تشکیل می‌دهند.
بدین ترتیب این که فرد بسیار حساسی باشیم چندان رایج نیست و جامعه نیز تمایل دارد حول افرادی بچرخد که کمتر تحت تاثیر فاکتورهای محیطی آن هم به صورت شدت یافته قرار می‌گیرند.
افراد بسیار حساس ممکن است بتوانند با استفاده از متدهای موثر برای کنار آمدن با استرس‌هایی که اغلب با آن‌ها مواجه هستند، تا اندازه زیادی سود ببرند. این موضوع برای آن‌هایی که خود را بسیار حساس می‌دانند و همچنین کسانی که عزیزی با این شرایط دارند، صادق است.
چه چیزی باعث حساسیت بالا می‌شود؟
اینکه چه چیزی یک شخص را تبدیل به فرد بسیار حساس می‌کند، احتمالاً به عوامل مختلفی مانند تکامل، محیط، ژنتیک و تجربیات اولیه کودکی بستگی دارد.
بر اساس مقاله‌ای از انتشارات انجمن سلطنتی، حساسیت بالا در حداقل ۱۰۰ گونه دیگر به غیر از انسان وجود دارد. تحقیقات نشان می‌دهند که حساسیت بالا یک ویژگی تکاملی است که احتمال بقا را افزایش می‌دهد، زیرا HSPها دائماً به دنبال ردیابی شکارچیان بالقوه یا موقعیت‌های خطرناک هستند. البته، مراقب بودن مداوم آن هم زمانی که هیچ تهدید فوری و واقعی وجود ندارد، اغلب منجر به اضطراب می‌شود.
پژوهشی دیگر که از طریق مجله علمی پلاس وان در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفته است نشان می‌دهد که کمبود گرما و صمیمیت در رابطه والدین-فرزندی به خصوص در دوران خردسالی باعث می‌شود که کودک حساسیت بالایی داشته باشد و این ویژگی را به بزرگسالی نیز انتقال دهد. همین امر در مورد تجربیات منفی اوایل دوران کودکی نیز صدق می‌کند. اگر در کودکی دچار تروما شده‌اید، ممکن است در بزرگسالی با HSP رو به رو شوید.
ژنتیک نیز ممکن است به حساسیت بالا دامن بزند. به طور خاص، سیستم دوپامینرژیک می‌تواند در این مسأله نقش موثر داشته باشد. ژنتیک بر شخصیت تاثیر می‌گذارد و ممکن است برخی افراد را بیشتر از دیگران مستعد حساس شدن کند.
اگر سابقه حساسیت بالا در خانواده‌تان وجود داشته باشد، با احتمال بیشتری شما نیز فردی بسیار حساس خواهید شد.
علاوه بر این، ژن‌های شما هم ممکن است در پاسخ به تجربیات منفی اولیه تکامل یافته و شما را مستعد تبدیل شدن به HSP کنند.
معایب حساسیت بالا
جای تعجبی نیست که افراد بسیار حساس در مواجهه با موقعیت‌های سخت بیشتر تحت فشار قرار می‌گیرند. آن‌ها همچنین ممکن است تحت فشار بیشتر برای مسائلی باشند که توسط دیگران راحت‌تر مدیریت می‌شوند، برای مثال این افراد معمولاً:
- از داشتن مشغله‌های متعدد بیشتر تحت فشار قرار می‌گیرند و آزار می‌بینند
- سطح انتظارات بالاتری از اطرافیان خود دارند
- بیشتر از دیگران در مواجهه با مشاجرات دچار استرس و ناپایداری عاطفی می‌شوند
- خود را بیشتر از افراد معمولی با دیگران مقایسه می‌کنند.