همشهری آنلاین – گروه سیاسی: در شرایطی که اتحادیه اروپا طی روزهای اخیر با اعمال دور تازه تحریم‌ها علیه ایران، فضای تازه‌ای را در مناسبات دوجانبه گشوده، به‌نظر می‌رسد اکنون نگاه طرف غربی بیش از هر چیز به «اکتبر ۲۰۲۵» (مهرماه ۱۴۰۴) دوخته شده است؛ تاریخی که زمان انقضای قطعنامه ۲۲۳۱ شورای‌امنیت فرا می‌رسد و به صورت رسمی، محدودیت‌های هسته‌ای علیه جمهوری اسلامی برداشته خواهد شد.
کارشناسان معتقدند طرف‌های غربی طی ماه‌های اخیر با چینش یکسری ادعاهای غیرمستند علیه ایران، به‌ویژه درباره نقش جمهوری‌اسلامی در جنگ اوکراین، می‌کوشد با برداشتن گام‌های تدریجی، فضای مناسبی برای فعال کردن مکانیسم ماشه تا پیش از مهرماه ۱۴۰۱ بردارد.
براین اساس هم بود که عباس عراقچی، وزیر امورخارجه ایران در گفت‌وگوی رسانه‌ای اخیر خود، با اشاره به وضعیت کمتر از یک‌سال باقی‌مانده تا انقضای برجام، به اقدام احتمالی طرف غربی برای فعال کردن مکانیسم ماشه اشاره کرد و به آنها هشدار داد که فرصت چندانی برای دیپلماسی باقی نمانده است.
اهداف فضاسازی‌های تازه
زمزمه‌های فعال‌سازی مکانیسم ماشه ازسوی تروئیکای اروپایی از مدت‌ها قبل آغاز شده و مقام‌های انگلیسی طی ماه‌های اخیر موضع‌گیری‌های صریحی در این زمینه داشته‌اند. در اردیبهشت‌ماه سال‌جاری بود که اندرو میچل، معاون وزیر امورخارجه انگلیس، در میانه فضاسازی‌های غربی درباره نقش ایران در جنگ اوکراین از یک سو و فعالیت‌های هسته‌ای ایران ازسوی دیگر، ادعا کرد این کشور آماده است در کنار سایر شرکای بین‌المللی خود، از همه گزینه‌های موجود، از جمله فعال‌سازی مکانیسم ماشه به‌منظور پایان دادن به برجام استفاده کند.
این ادعا در روزهای اخیر هم تکرار شد و یکی از سخنگویان وزارت امورخارجه انگلیس تاکید کرد که این کشور متعهد است برای جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای، از همه ابزارهای دیپلماتیک موجود، از جمله فعال‌سازی مکانیسم ماشه برای بازگرداندن خودکار تحریم‌های تهران، استفاده کند.
در چنین شرایطی اما به نظر می‌رسد طرف غربی با تدارک فضاسازی‌های تازه، اهدافی را پیگیری می‌کند که در ادامه به برخی از آنها اشاره می‌شود.
- بهره‌گیری از فرصت روی‌کار آمدن ترامپ به‌منظور افزایش فشارها بر ایران
- بازگرداندن تحریم‌های تسلیحاتی ایران و اعمال محدودیت‌های بیشتر بر جمهوری‌اسلامی در این عرصه
- تاثیرگذاری بر تحولات جاری در جنگ اوکراین
- افزایش فشارها بر ایران به‌منظور حمایت از رژیم صهیونیستی
- تضعیف محور مقاومت
- بسترسازی برای کلید زدن رایزنی‌ها به‌منظور دستیابی به توافق هسته‌ای تازه
مکانیسم ماشه چیست؟
مکانیسم ماشه سازوکاری درنظر گرفته شده در توافق سال ۲۰۱۵ برجام است که براساس آن، چنانچه یکی از طرف‌ها به پایبندی طرف مقابل به تعهدهای خود اعتراض داشته باشد، شکایت خود را برای بررسی، به کمیسیونی در چارچوب برجام ارائه می‌دهد.
در صورت حل نشدن موضوع اعتراض، کار به شورای امنیت سازمان‌ملل کشیده خواهد شد و این شورا در فرایندی یک ماهه، درباره استمرار تعلیق تحریم‌ها یا بازگرداندن آنها قطعنامه می‌دهد؛ مکانیسمی که «بازگشت سریع تحریم‌ها» نیز نام گرفته است.
نکته اینجاست که با فعال شدن مکانیسم ماشه، همه قطعنامه‌های تحریمی شورای‌امنیت سازمان ملل که از سال ۲۰۰۶ میلادی وضع شده بود، بازمی‌گردد؛ تحریم‌هایی که در چند حوزه اصلی متمرکز است که عبارت است از :
- فعالیت‌های مرتبط با صنعت هسته‌ای
- ممنوعیت انتقال یا صادرات مرتبط با سلاح هسته‌ای
- تحریم افراد و نهادهای مرتبط با برنامه موشکی و هسته‌ای ایران
- بازگشت تحریم‌های تسلیحاتی ایران
- اعمال محدودیت‌هایی در حوزه کشتیرانی ایران
پرده‌برداری از نقشه اروپایی‌ها
با توجه به بندهای منتشر شده از قطعنامه پیشنهادی تروئیکای اروپایی به نشست فصلی شورای حکام، به‌نظر می‌رسد طرف غربی در حال هموارسازی مسیر مدنظر خود برای افزایش فشارها بر ایران است. براین اساس هم هست که دراین پیش‌نویس با بهار ۱۴۰۴(مارس ۲۰۲۵) به ایران مهلت داده شده است که با آژانس در مورد موارد خواسته شده همکاری داشته باشد.
این درحالی است که رونمایی لارنس نورمن، خبرنگار وال‌استریت ژورنال از نقشه راه طرف‌های غربی به‌منظور کلید زدن مکانیسم ماشه، بیش از هر چیز از طراحی‌های خصمانه آنها برای افزایش فشارها بر ایران حکایت دارد. نورمن در مسیر ادعایی خود به ۵ گام اشاره کرده است که در ادامه می‌خوانید:
- درخواست برای تهیه گزارش جامع از مسائل پادمانی ایران ازسوی مدیرکل آژانس
- ارائه گزارش ازسوی گروسی در اوایل سال ۲۰۲۵
- بررسی گزارش در شورای‌حکام در ماه مارس، ژوئن یا در یک نشست ویژه
- عدم همکاری ایران در حل نگرانی‌ها منجر به صدور قطعنامه‌ای درباره عدم پایبندی در ماه ژوئن یا سپتامبر می‌شود و موضوع به شورای امنیت سازمان ملل ارجاع می‌شود.
- پس از تابستان و با نزدیک شدن به موعد انقضای [قطعنامه مربوط به برجام که همه قطعنامه‌های فصل هفتی را لغو می کند] در ماه اکتبر، تروئیکای اروپایی مکانیسم ماشه را فعال می‌کنند.