در حالی که این سلول‌ها برای بقای ما مهم هستند، مقدار زیاد آنها می‌تواند منجر به طیف وسیعی از مشکلات از ناراحتی جزئی گرفته تا عوارض خطرناک مانند لخته شدن خون، سکته مغزی و حملات قلبی شود.
اگر می‌خواهید بدانید غلظت بالای خون دارید یا خیر، ما در این بررسی از «همشهری آنلاین» در مورد غلظت خون چیست و روش‌های درمان صحبت می‌کنیم.
غلظت خون و اهمیت آن در بدن
تعداد گلبول‌های قرمز (RBC) یک شاخص ضروری برای سلامت کلی است، زیرا گلبول‌های قرمز مسئول انتقال اکسیژن از ریه‌ها به بافت‌ها در سراسر بدن و بازگرداندن دی اکسید کربن برای دفع هستند. شمارش طبیعی گلبول‌های قرمز تضمین می‌کند که بافت‌ها اکسیژن کافی برای عملکرد موثر، پشتیبانی از فرآیندهای متابولیک، سطوح انرژی و عملکرد اندام‌ها را دریافت می‌کنند.
کاهش غلظت خون می‌تواند منجر به علائمی مانند خستگی، ضعف، سرگیجه و تنگی نفس شود، زیرا بدن در تلاش برای رساندن اکسیژن کافی به اندام‌های خود است.
غلظت خون چیست؟ این عارضه که به نام پلی سیتمی شناخته می‌شود، باعث غلیظ شدن خون خواهد شد و خطر لخته شدن خون، سکته مغزی یا حمله قلبی را افزایش دهد.
نظارت بر شمارش گلبول‌های قرمز برای تشخیص و مدیریت شرایط مختلف سلامتی، مانند کمبودهای تغذیه‌ای (مانند آهن یا ویتامین B12)، بیماری‌های مزمن (مانند بیماری کلیوی) و اختلالات مغز استخوان بسیار مهم است. همچنین در ارزیابی پاسخ فرد به درمان‌هایی مانند شیمی درمانی یا از دست دادن خون حیاتی است.
بیشتر بخوانید: از کجا بفهمیم غلظت خون داریم؟ | علائم غلظت خون را بشناسید
انواع غلظت خون چیست؟
غلظت خون بالا (Polycythemia) وضعیتی است که منجر به افزایش سطح گلبول‌های قرمز در گردش خون می‌شود. افراد مبتلا به پلی سیتمی تعداد هماتوکریت، هموگلوبین یا گلبول‌های قرمز خون آنها بالاتر از حد طبیعی است. غلظت خون بالا معمولاً بر حسب افزایش هماتوکریت یا غلظت هموگلوبین گزارش می‌شود.
- هماتوکریت (HCT): هماتوکریت نسبت حجم گلبول‌های قرمز به حجم کل خون است. زمانی پلی سیتمی در نظر گرفته می‌شود که هماتوکریت در زنان بیش از 48 درصد و در مردان 52 درصد باشد.
- هموگلوبین (HGB): هموگلوبین پروتئینی است که وظیفه انتقال اکسیژن در خون را بر عهده دارد. پلی سیتمی زمانی در نظر گرفته می‌شود که سطح هموگلوبین بیشتر از 16.5 گرم در دسی لیتر در زنان یا سطح هموگلوبین بیشتر از 18.5 گرم در دسی لیتر در مردان وجود داشته باشد.
انواع غلظت خون چیست؟ در ادامه به انواع این عارضه اشاره می‌کنیم:
پل سیتمی اولیه (ارثی)
پلی سیتمی اولیه که با نام پلی سیتمی ورا (PV) نیز شناخته می‌شود، یک نوع نادر اختلال خونی است که در آن مغز استخوان مقدار زیادی گلبول قرمز تولید می‌کند. این وضعیت معمولاً توسط جهش در ژن JAK2 ایجاد می‌شود که منجر به تولید کنترل نشده گلبول‌های قرمز مستقل از مکانیسم‌های تنظیمی معمول می‌شود.
تولید بیش از حد گلبول‌های قرمز منجر به خون غلیظ‌تر می‌شود که می‌تواند خطر لخته شدن خون، سکته مغزی و سایر مشکلات قلبی عروقی را افزایش دهد.
پلی سیتمی اولیه به عنوان یک اختلال میلوپرولیفراتیو طبقه بندی می‌شود و معمولاً از طریق آزمایش خون و تجزیه و تحلیل ژنتیکی تشخیص داده می‌شود. اگرچه ماهیت ارثی دارد، اما اغلب در بزرگسال خود را نشان می‌دهد و پیشرفت آن را می‌توان با درمان‌هایی مانند فلبوتومی و داروهایی برای کنترل تعداد سلول‌های خونی کنترل کرد.
بیشتر بخوانید: اگر این علایم را دارید غلظت خون شما بالاست | برای غلظت خون چه بخوریم
پلی سیتمی ثانویه (اکتسابی)
پلی سیتمی ثانویه زمانی اتفاق میفتد که بدن به عنوان پاسخ جبرانی به عوامل یا شرایط خارجی، گلبول‌های قرمز بسیار زیادی تولید می‌کند.
این نوع پلی سیتمی معمولاً اکتسابی است و می‌تواند توسط عواملی مانند هیپوکسی مزمن (سطح اکسیژن پایین)، تومورهایی که اریتروپویتین (هورمونی که تولید گلبول‌های قرمز را تحریک می‌کند) تولید می‌کنند یا سایر شرایط پزشکی مانند بیماری قلبی یا ریوی ایجاد شود.
زندگی در ارتفاعات بالا یا برخی اختلالات کلیوی بدن سطوح پایین اکسیژن را با تولید گلبول‌های قرمز بیشتر برای افزایش اکسیژن رسانی به بافت‌ها جبران می‌کند. درمان غلظت خون ثانویه شامل رسیدگی به شرایط زمینه‌ای است که باعث کمبود اکسیژن یا عدم تعادل هورمونی می‌شود.
دلایل افزایش غلظت خون چیست؟
علت غلظت خون چیست؟ علل پلی سیتمی اولیه یا ثانویه متفاوت است. در غلظت خون اولیه، ناهنجاری ژنتیکی در تولید گلبول‌های قرمز باعث افزایش تعداد گلبول‌های قرمز می‌شود. در پلی سیتمی ثانویه، عوامل خارجی تولید گلبول‌های قرمز خون منجر به غلظت خون می‌شوند. در ادامه به علل غلظت خون بالا اشاره می‌کنیم:
تاثیر سیگار و مصرف دخانیات
استعمال دخانیات و تنباکو می‌تواند تولید گلبول‌های قرمز خون را افزایش دهد، زیرا بدن کاهش سطح اکسیژن ناشی از مواد شیمیایی مضر در تنباکو را جبران می‌کند. هنگامی که ریه‌ها در معرض این سموم قرار می‌گیرند، سطح اکسیژن خون کاهش می‌یابد و بدن به تولید گلبول‌های قرمز بیشتری برای حمل اکسیژن به بافت‌ها و اندام ها تلاش می‌کند.
با گذشت زمان، این موضوع می‌تواند منجر به افزایش غلظت خون شود؛ وضعیتی که به عنوان پلی سیتمی ثانویه شناخته می‌شود. سیگار همچنین ترشح اریتروپویتین (EPO) را تحریک می‌کند، هورمونی که به مغز استخوان سیگنال می‌دهد تا گلبول‌های قرمز بیشتری تولید کند.
زندگی در ارتفاعات بالا
تاثیر زندگی در ارتفاعات بالا نسبت به غلظت خون چیست؟ سطح اکسیژن هوا در ارتفاعات کمتر است که بدن را مجبور می‌کند خود را با این شرایط سازگار کند.
برای جبران کاهش دسترسی به اکسیژن، بدن گلبول‌های قرمز بیشتری تولید می‌کند تا اکسیژن رسانی به بافت‌ها و اندام‌ها را بهبود بخشد. این سازگاری مرور زمان منجر به افزایش تعداد گلبول‌های قرمز خون می‌شود. افرادی که در ارتفاعات بالا زندگی می‌کنند یا کسانی که مرتباً از چنین مناطقی بازدید می‌کنند، اغلب این واکنش فیزیولوژیکی را تجربه می‌کنند.
بیماری‌های قلبی و ریوی
برخی از بیماری‌های قلبی و ریوی مانند بیماری مزمن انسدادی ریه (COPD)، نقایص مادرزادی قلب و آپنه خواب می‌توانند منجر به کاهش سطح اکسیژن در خون شوند. در پاسخ، بدن ممکن است تولید گلبول‌های قرمز را برای بهبود انتقال اکسیژن افزایش دهد. به عنوان مثال، ریه‌ها در بیماری مزمن انسدادی ریه در اکسیژن رسانی به خون کارایی کمتری دارند و بدن را وادار می‌کند تا گلبول‌های قرمز بیشتری تولید کند تا نیاز اکسیژن را برآورده سازد.
این موضوع می‌تواند منجر به وضعیتی به نام پلی سیتمی ثانویه شود که در آن تعداد گلبول‌های قرمز به طور غیر طبیعی بالا می‌رود.
استرس و فشارهای روانی
استرس مزمن و فشار روانی می‌تواند منجر به ترشح هورمون‌های استرس مانند کورتیزول و آدرنالین شود که ممکن است بر تولید گلبول‌های قرمز بدن تاثیر بگذارد. این هورمون‌ها می‌توانند باعث ترشح اریتروپویتین (EPO) شوند. اریتروپویتین هورمونی است که مغز استخوان را برای تولید گلبول‌های قرمز بیشتر تحریک می‌کند.
علاوه بر این، استرس طولانی مدت می‌تواند منجر به مشکلات سلامتی دیگری مانند افزایش فشار خون یا کمبود اکسیژن شود که ممکن است به طور غیرمستقیم به افزایش غلظت خون منجر شود؛ بدین دلیل که بدن سعی می‌کند این عوامل استرس‌زا را جبران کند.
نشانه‌های غلظت خون چیست؟
علائم و نشانه‌های پلی سیتمی در بسیاری از افراد می‌تواند کمی متفاوت باشد. با این حال، برخی از علائم عمومی عبارتند از:
تنگی نفس و خستگی مفرط
تعداد بالای گلبول‌های قرمز خون یا پلی سیتمی می‌تواند منجر به افزایش ویسکوزیته (ضخامت) خون شود و پمپاژ کارآمد خون را برای قلب دشوارتر کند. در نتیجه، اکسیژن رسانی به بافت‌ها ممکن است به خطر بیفتد و منجر به تنگی نفس، به ویژه در حین فعالیت بدنی شود.
خستگی شدید به این دلیل اتفاق میفتد که بدن برای گردش خون غلیظ شده باید سخت‌تر کار کند. این موضوع می‌تواند کارایی کلی سیستم گردش خون را کاهش دهد و توانایی بدن برای انجام کارهای روزانه یا حفظ سطح انرژی را مختل کند.
سردرد و سرگیجه
افزایش غلظت خون نیز می‌تواند به افزایش فشار و کاهش جریان خون به مغز منجر شود. این امر می‌تواند باعث سردرد شود که به دلیل افزایش فشار داخل جمجمه و اختلال در گردش خون رخ می‌دهد. سرگیجه ممکن است به این دلیل رخ دهد که مغز منبع کافی از خون غنی از اکسیژن را دریافت نمی‌کند، به ویژه زمانی که به سرعت موقعیت بدنی خود را تغییر می‌دهید.
فشار اضافی روی سیستم قلبی عروقی می‌تواند به ویژه هنگام ایستادن یا انجام فعالیت بدنی باعث سبکی سر شود.
قرمزی پوست و خارش
قرمزی پوست به خصوص در صورت یا دست‌ها، یکی از علائم رایج افزایش تعداد گلبول‌های قرمز خون است، زیرا افزایش حجم خون می‌تواند باعث گشاد شدن رگ‌های خونی شود و پوست را برافروخته یا قرمزتر از حد معمول نشان دهد.
خارش به ویژه پس از دوش آب گرم یا حمام با غلظت خون بالا همراه است. علت دقیق خارش به طور کامل شناخته نشده است، اما شاید به افزایش سطح هیستامین یا تغییرات در جریان خون مرتبط باشد که پایانه‌های عصبی پوست را تحریک می‌کند. هر دو علامت در افراد مبتلا به پلی سیتمی اولیه بیشتر دیده می‌شود.
نشانه‌های دیگر غلظت خون چیست؟ در ادامه به این موارد اشاره می‌کنیم:
- ضعف
- خستگی
- کبودی
- درد مفاصل
- درد شکم
در بیماران مبتلا به پلی سیتمی ورا، سایر اختلالات خونی نیز بسیار شایع است. بنابراین، مشکلات خونریزی یا حوادث لخته شدن ممکن است در این بیماران رخ دهد. درد مفاصل نیز در بیماران مبتلا به غلظت خون ورا شایع است. علائم پلی سیتمی ثانویه ممکن است بیشتر به بیماری زمینه‌ای مانند بیماری مزمن ریوی نسبت داده شود تا خود غلظت خون! بنابراین، تنگی نفس، سرفه مزمن، اختلال خواب (آپنه خواب)، سرگیجه، تحمل ضعیف ورزش یا خستگی ممکن است در بیماران مبتلا به پلی سیتمی شایع باشد. اگر غلظت خون مربوط به سرطان کلیه، سرطان کبد یا سایر تومورهای ترشح کننده اریتروپویتین باشد، علائم شامل کاهش وزن، درد یا یرقان هستند.
چگونه غلظت خون بالا را تشخیص دهیم؟
تشخیص غلظت خون چیست؟ پلی سیتمی ممکن است به طور اتفاقی در آزمایش خون معمول تشخیص داده شود. غلظت هموگلوبین، هماتوکریت و گلبول‌های قرمز معمولاً در شمارش کامل خون (CBC) یافت می‌شود.
تکرار تست‌های آزمایشگاهی (آزمایش خون) برای تشخیص دقیق و معمولاً برای رد خطاهای احتمالی آزمایشگاهی توصیه می‌شود. مهمتر از آن، علت غلظت خون باید مشخص شود. تاریخچه پزشکی و معاینه فیزیکی بسیار مهم هستند.
تاریخچه پزشکی معمولاً شامل سوالاتی در مورد سابقه سیگار کشیدن، زندگی طولانی مدت در ارتفاعات بالا، مشکلات تنفسی، اختلالات خواب یا سرفه مزمن است. همچنین پزشک ممکن است بر تشخیص قبلی بیماری ریه، بیماری قلبی، سرطان کلیه یا کبد، خونریزی یا مشکلات لخته شدن تمرکز داشته باشد. یک معاینه فیزیکی کامل از جمله ارزیابی قد، علائم حیاتی، اشباع اکسیژن، معاینات قلب و ریه و ارزیابی طحال بزرگ شده (سپلنومگالی) در ارزیابی افراد مبتلا به پلی سیتمی انجام می‌شود
شواهدی مبنی بر کاهش طولانی مدت سطح اکسیژن بدن (هیپوکسی مزمن) یک سرنخ مهم در بیماران مبتلا به پلی سیتمی است. علائم هیپوکسی طولانی مدت ممکن است شامل سیانوز (انگشت، ناخن، لاله گوش یا لب‌های آبی یا بنفش)، چاق شدن انگشتان (بالا رفتن بستر ناخن به سمت بیرون) یا تنفس با لب‌های جمع شده باشد. قرمزی کف دست و پا ممکن است یکی دیگر از علائم غلظت خون بالا باشد.
رادیوگرافی قفسه سینه، الکتروکاردیوگرام (EKG) و اکوکاردیوگرام ممکن است برای غربالگری بیماری ریوی یا بیماری قلبی انجام شود. در صورت مشکوک بودن ممکن است تجزیه و تحلیل هموگلوبین ضروری باشد.
اگر مسمومیت با مونوکسید کربن مورد سوال باشد، آزمایش خون می‌تواند سطح آن را تشخیص دهد. سطوح خونی اریتروپویتین (EPO) نیز ممکن است مفید باشد، اگرچه نتایج باید به دقت تفسیر شوند، زیرا سطح EPO ممکن است در پاسخ به هیپوکسی مزمن بالا باشد. ناگفته نماند، در تومورهای ترشح کننده اریتروپویتین، سطح EPO ممکن است به طور غیر طبیعی بالا باشد.
روش‌های درمان و مدیریت غلظت خون چیست؟
درمان پلی سیتمی به طور کلی به علت آن بستگی دارد. در غلظت خون اولیه یا سایر سندرم‌های پلی سیتمی اولیه، گزینه‌های درمانی خاص‌تر هستند. فلبوتومی (کشیدن خون یا خون رسانی) ضروری‌ترین بخش درمان است. هماتوکریت توصیه شده کمتر از 45 در مردان و کمتر از 42 در زنان هدف فلبوتومی است.
چندین دارو همراه با فلبوتومی برای سرکوب تولید غیرطبیعی گلبول‌های قرمز در نظر گرفته می‌شود. بیشتر این داروهای شیمی درمانی با عوارض جانبی مرتبط بوده و استفاده از آنها بحث برانگیز و محدود است.
داروی هیدروکسی اوره (Hydrea) برای برخی از بیماران مبتلا به پلی سیتمی اولیه و خطر تشکیل لخته خون به دلیل ویسکوزیته خون بالا توصیه شده است. عوامل موثر بر درمان با هیدروکسی اوره عبارتند از:
- سن بالای 70 سال
- تعداد پلاکت بیش از 1.5 میلیون
- عوامل خطر کلی قلبی عروقی
آسپرین و سایر عوامل ضد پلاکت (دی پیریدامول) نیز ممکن است در بیماران مبتلا به غلظت خون با کاهش عوارض لخته شدن مفید باشد، مگر اینکه بیمار سابقه مشکلات خونریزی داشته باشد.
در بیماران مبتلا به پلی سیتمی ثانویه، هدف درمان بیماری زمینه‌ای است. به عنوان مثال، در بیماران مبتلا به بیماری‌های ریوی یا قلبی با هیپوکسی، مدیریت مناسب این شرایط همراه با مکمل اکسیژن رسانی به طور کلی توصیه می‌شود.
عوامل خطر غلظت خون چیست؟
عوامل خطر غلظت خون عبارتند از:
- هیپوکسی ناشی از بیماری ریوی (مزمن) طولانی مدت و سیگار کشیدن از علل شایع پلی سیتمی هستند؛ بنابراین، سیگار می‌تواند یک عامل خطر مهم برای غلظت خون باشد.
- قرار گرفتن در معرض مزمن مونوکسید کربن (CO) نیز می‌تواند یک عامل خطر برای پلی سیتمی باشد. هموگلوبین تمایل بیشتری به مونوکسید کربن نسبت به اکسیژن دارد. بنابراین، با جایگزینی اکسیژن به نفع مونوکسید کربن، غلظت خون ممکن است برای جبران اکسیژن کم توسط هموگلوبین ایجاد شود.
- قرار گرفتن در معرض مزمن مونوکسید کربن یک عامل خطر برای افرادی است که در تونل‌های زیرزمینی یا پارکینگ‌ها کار می‌کنند. همچنین رانندگان تاکسی در شهرهای بسیار آلوده و شلوغ یا کارگران کارخانه‌هایی که در معرض اگزوز موتور هستند، فاکتور خطر بیشتری دارند.
- افرادی که در ارتفاعات زندگی می‌کنند نیز ممکن است در معرض خطر ابتلا به غلظت خون باشند که به دلیل سطح پایین اکسیژن محیط رخ می‌دهد.
- افراد مبتلا به جهش‌های ژنتیکی و انواع خانوادگی پلی سیتمی و ناهنجاری‌های خاص هموگلوبین نیز دارای عوامل خطر برای این وضعیت هستند.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
در موارد خونریزی غیرقابل توقف، مشکل تنفسی شدید، تنگی نفس یا علائم حاکی از سکته مغزی (مثلاً ضعف در یک طرف یا مشکل در صحبت کردن)، فوراً به پزشک مراجعه کنید. افراد مبتلا به پلی سیتمی بر اساس توصیه پزشک معالج به طور معمول در جلسات مختلف ویزیت می‌شوند. شما می‌توانید به نزد پزشکان متخصص داخلی، پزشکان ریه (ریه شناسان) یا متخصصان خون (انکولوژی هماتولوژی) بروید.
عوارض غلظت خون چیست؟
عوارض بالقوه غلظت خون ورا افزایش سطح گلبول‌های قرمز در گردش است که ضخامت یا ویسکوزیته خون را افزایش می‌دهد. این موضوع می‌تواند با خطر بالاتر ترومبوز یا تشکیل لخته منجر به سکته مغزی، حملات قلبی، آمبولی ریه و احتمالاً مرگ مرتبط باشد. یکی دیگر از عوارض پلی سیتمی ورا، تبدیل بالقوه به سرطان خون (لوسمی)، خونریزی بیش از حد (خونریزی) یا مشکلات لخته شدن است.
به دلیل گردش بالای سلول‌های خونی در غلظت خون، دفع محصولات جانبی تخریب گلبول‌های قرمز ممکن است بار سنگینی بر کلیه‌ها وارد کند و منجر به اختلال عملکرد کلیه، سنگ کلیه و نقرس شود. در نهایت، پتانسیل میلوفیبروز (مغز صرف شده) وجود دارد که در آن بافت اسکار در نهایت عناصر خون ساز مغز را می‌گیرد و منجر به کم خونی ناشی از نارسایی مغز می‌شود.
عوارض پلی سیتمی ثانویه معمولاً با عوارض بیماری زمینه‌ای مرتبط است. برای مثال، هیپوکسی مزمن ناشی از بیماری شدید ریه شاید با نارسایی سمت راست قلب و فشار خون ریوی پیچیده شود. نارسایی مزمن قلب می‌تواند منجر به تورم یا ادم عمومی (آناسارکا)، فشار خون پایین، اختلال عملکرد کلیه و وضعیت عملکرد ضعیف شود.
در غلظت خون نوزادان، افزایش ضخامت یا ویسکوزیته خون می‌تواند به دلیل جریان خون ضعیف، چندین اندام را تحت تاثیر قرار دهد. در نتیجه ممکن است اختلال عملکرد کلیه، مشکلات روده‌ای، افزایش فشار خون در ریه‌ها و هیپوکسی ایجاد شود.
چگونه از غلظت خون بالا پیشگیری کنیم؟
با حذف خطرات اولیه می‌توان از غلظت خون ناشی از یک علت ثانویه مانند سیگار کشیدن طولانی مدت یا قرار گرفتن در معرض مونوکسید کربن جلوگیری کرد. کاهش عوامل خطر نارسایی قلبی، مانند کنترل فشار خون بالا و دیابت به طور بالقوه می‌تواند خطر ابتلا به پلی سیتمی را کاهش دهد. با این حال، اختلالات غلظت خون مادرزادی و اولیه قابل پیشگیری نیستند.
کلام آخر
غلظت خون چیست؟ افزایش تعداد گلبول‌های قرمز خون منجر به غلظت خون بالا می‌شود. وظیفه اصلی گلبول‌های قرمز انتقال اکسیژن از ریه‌ها به سایر قسمت‌های بدن است. شرایطی که اکسیژن را محدود می‌کند، باعث افزایش تعداد گلبول‌های قرمز خون می‌شود. این غلظت خون بالا قابل درمان است، اما باید در اسرع وقت تشخیص داده شود. چشم انداز پلی سیتمی به علت زمینه‌ای بستگی دارد.