همشهری آنلاین- صفورا صادقی: خیران و واقفان در بعضی مواقع مشخص می‌کردند که مزایا و درآمدهای حاصل از زمین‌های کشاورزی یا کارگاه‌های تولیدی مادام‌العمر به نیازمندان واگذار شود و کسی حق دخل و تصرف در آنها را نداشته باشد. در محله اودلاجان اکثر اماکن عمومی به‌عنوان وقف در اختیار اهالی محل قرار داشت.
خواندنی‌های بیشتر را اینجا دنبال کنید
از قدیم‌الایام در تهران قنات‌ها و آب‌انبارها نقش مهمی برای شهروندان داشتند. محله اودلاجان سه قنات معروف داشت به نام‌های: قنات‌شاه، قنات حاج علیرضا و قنات مهرگرد. خانه‌های اودلاجان اکثراً صاحب آب‌انبار بودند. اما آب‌انبارهای عمومی نیز وجود داشت که توسط خیران ساخته شده بودند. مانند آب‌انبار میرزامحمود در پامنار کوچه حاجی‌ها، آب‌انبار امامزاده یحیی، آب‌انبار نواب در بازارچه نواب، آب‌انبار تکیه باغ پسته‌بک، آب‌انبار رضا قلی‌خان و آب‌انبار خشتی واقع در کوچه سادات اخوی بخشی از آب‌انبارهای وقفی محله بودند.
نصرالله حدادی، تهران‌پژوه، درباره موقوفات محله اودلاجان می‌گوید: «مؤسسه خیریه کوثر از مهم‌ترین خیریه‌های محله اودلاجان است که از سال‌ها قبل توسط کاسبان و اهالی محل در شبستان مسجد آغا بهرام تأسیس شد. همچنین صندوق ذخیره امید در سال ۱۳۵۴ که بنای این صندوق بعد از مراسم ختم مادر همسر امام خمینی گذاشته شد. از هیئت مؤسس این صندوق آیت‌الله شاه‌آبادی و حاج محمود هاشمیان و علی کاظمی و... بودند.»
رحیم طوبایی، از معتمدان محله اودلاجان، در باره واقفان و خیّران این محله چنین توضیح می‌دهد: «یکی از بزرگ‌ترین موقوفه‌های محله اودلاجان «مسجد، مدرسه، حمام و تکیه رضا قلی‌خان» است که واقف آن میرزا رضا قلی‌خان نوایی منشی‌الممالک بوده است. تولیت آنها بعد از مرگ وی به خانواده‌اش و بعد از آن در زمان مشروطه به آیت‌الله سیدعبدالله بهبهانی رسید.»
از قدیمی‌ترین مساجد اودلاجان «مسجد حوض» معروف به مسجد ملا ابوالحسن شعرانی است و بانی آن ملا ابوالحسن بن عبدالعزیزالله تهرانی و سرمایه‌گذار مسجد شخصی به نام حاج مهدی خزانه بوده است.
«مسجد آغا بهرام» نیز به نام واقف اصلی آن آغا بهرام، از خواجگان دربار فتحعلی‌شاه قاجار نامگذاری شده است. تجدید بنای جدید مسجد توسط آیت‌الله کاشانی صورت گرفت که امام جماعت مسجد بود و بعد از آن به نام مسجد آیت‌الله شناخته شد. همچنین «مسجد و مدرسه و حمام و بازارچه کاظمی» که بانی و واقف آن میرزا سید کاظم مستوفی است از موقوفه‌های مهم‌محله محسوب می‌شود. از ابنیه وقفی دیگر در اودلاجان از «مسجد و تکیه و آب‌انبار سرپولک» می‌توان نام برد که بانی آن سید اسماعیل بهبهانی بود.»
در اودلاجان حمام‌های عمومی، گذرها، سقاخانه‌ها، تکیه و حسینیه‌ها، کتابخانه و باغ‌های وقفی نیز وجود دارد.