امروزه نیز پلها یکی از مهم‌ترین زیرساخت‌های توسعه شهری محسوب می‌شوند. پلها نه تنها کاربردی صنعتی و شهری دارند بلکه به عنوان یکی از نهادهای زیبایی‌شناختی شهری هم به حساب آورده می‌شوند.
این در حالی است که در کشور ما کمتر به جنبه‌های بصری پلها توجه شده است و بیشترین کارکردی که از آنها انتظار می‌رود حل معضلات ترافیکی هر شهر است. این در شرایطی است که پلها ظرفیت این را دارند که به عنوان قسمتی از پازل طرح‌های زیباسازی شهرها مورد استفاده قرار گیرند. با این چشم‌انداز به سراغ «دکتر حامد کامل‌نیا» فارغ‌التحصیل رشته معماری دانشگاه تهران و استاد دانشگاه رفتیم که گپ و گفت زیر حاصل این دیدار کوتاه است.
- نگاه یک معمار به پلها ـ به عنوان سازه‌های شهری ـ چه‌جور نگاهی است؟
پل‌های امروزی عنصری در شهرسازی شناخته می‌شوند که تاریخچه‌شان به سده 17 و 18 میلادی می‌رسد. این پلها در کشورهای اروپایی بخصوص انگلستان مورد توجه قرار گرفتند. پلها از نظر تاریخی و زیبایی‌شناسی عمدتاً در انگلیس به وجود آمدند. «تل‌فورد» از بانیان طرح این پلها بود که پل رودخانه «سون» را طراحی کرد و در ایده‌هایش از ویژگی‌های زیبایی‌شناختی معماری استفاده کرد.
پس از آن معماران بزرگ دیگری در کشورهای دیگری همچون اسپانیا فعالیت‌هایی انجام دادند که رفته رفته باعث خلق بناهای دیگری با مصالح مدرن‌تری شدند. کم‌کم دید نمادگرایانه از سوی معماران وارد عرصه پل‌سازی شد و دیدگاهی به وجود آمد که رعایت اصول مهندسی همراه با استفاده از جنبه‌های زیبایی‌شناسانه در این دیدگاه‌ها توأم بود. از این پس پل به عنوان نماد و نشانه یک شهر مطرح شد. مثل پل Golden Gate «گلدن گیت» در سانفرانسیسکو آمریکا.
-
آیا این دیدگاه در معماری مناظر شهرهای ما هم مورد استفاده قرار گرفت؟
در معماری معاصر ایران هم نمونه‌هایی از این پلها دیده می‌شود که البته به قوت و قدرت نمونه‌های مطرح در سطح جهان نیستند. اما می‌توان روی این پلها به عنوان سازه‌ای که ظرافت‌های معماری هم دارند کم و بیش حساب کرد. از جمله پل ساری و پل رودخانه کارون اهواز، که سعی شده در آنها اصول زیبایی‌شناسی در کنار اصول مهندسی رعایت شود.
البته در آن دوره کارهای ما شبیه پل‌سازی قرن 18 و 19 اروپاست و ایده‌های مهندسی تقریباً از روی نمونه‌های آثار کشورهای دیگر برداشته شده که بیشتر جنبه نمایشی دارند تا کارکردی.
- سابقه پل‌سازی ما سابقه درخشانی است. گواه من پل سی‌و‌سه‌پل و خواجوی اصفهان است. چرا این میراث ماندگار به دوره ما نرسید؟
بین واژه پل و واژه گذر تفاوت‌هایی وجود دارد. پل عموماً به ساختاری گفته می‌شود که 2 نقطه را به هم متصل می‌کند و هدف نقاطی است که به هم متصل شده‌اند. اما گذر در عین حال که 2 نقطه را به هم متصل می‌کند خودش به عنوان یک فضا مطرح است که در حاشیه‌اش فعالیت‌هایی نیز انجام می‌شود.
پل‌های سی‌و‌سه‌پل و خواجو نمونه‌هایی بودند که هم مفهوم کاربردی پل را داشتند و هم مفهوم گذر را که در واقع در هر نقطه از آن زندگی متفاوتی در جریان بوده است. اما در مفهوم شهری و امروز، پل به ساختاری برای اتصال 2 مکان تبدیل می‌شود. اگر دقت کرده باشید عابر امروزی خیلی فرصت مکث و درنگ روی پل ندارد. پل‌هایی که امروزه در شهر داریم پل‌های ترافیکی هستند.
- آیا در شمال تهران پلی وجود دارد که از نظر معماری قابل اعتنا باشد؟
در شمال تهران پل پارک‌وی را داریم که در واقع تنها پل معلق تهران است، اما نمی‌توان گفت از نظر معماری در سطح بالایی قرار دارد. حتی کابل‌ها و بخش بالای پل بیشتر جنبه نمایشی داشته و دارد تا کارکردی. با این وجود به دلیل محل قرارگیری پل پارک‌وی در انتهای خیابان ولی‌عصر¨عج که یکی از مهم‌ترین و بزرگ‌ترین خیابان‌های تهران است به یک نماد تبدیل شده که می‌تواند در خاطرات شهری شهروندان جایگاه ویژه‌ای داشته باشد.
اما متأسفانه برای زیر پل پارک‌وی هم مثل باقی پل‌های تهران کار اساسی صورت نگرفته و برای آن فضاسازی مناسبی انجام نشده است، در حالی که می‌شد با صرف هزینه‌های اندک و با استفاده از طرح‌های معماری به آن جلوه بهتری داد و حالت نمادین آن را حفظ کرد.
- بعضی معتقدند پلها نقش کارکردی دارند و نگاه زیباشناختی معماری به آنها مستلزم صرف هزینه‌های گزاف است که لزوم چندانی ندارد.
پلها امروزه جزئی از عناصر معماری و شهرسازی هستند و تنها نقش کارکردی ندارند. از سویی احداث پلها در شهر ضروری است، بنابراین می‌توان از این فرصت استفاده بهینه کرد و برای ایجاد حس و حال سمبولیک در فضای شهر با استفاده از شاخصه‌های معماری از وجود پلها استفاده کرد.
مشکل ما در مدیریت شهری این است که هیچ‌وقت هزینه‌های طولانی‌مدت را محاسبه نمی‌کنیم و تنها نگاهمان به بازدهی فوری است، در حالی که ایجاد کیفیت‌های زیبایی‌شناسانه معماری در طراحی شهری و شهرسازی باعث ایجاد سلامت روانی برای شهروندان می‌شود.
- آیا پلها می‌توانند نشانگر هویت یک شهر باشند؟
با توجه به ضرورت‌های زندگی توسعه‌یافته پلها نقش کلیدی در شهرها دارند. بطوری که یکی از راه‌های گشودن گره‌های ترافیکی استفاده از همین پلها است. ضمن اینکه پل مثل هر بنای شهری دیگری شکل‌دهنده ذائقه بصری شهروندان به شمار می‌رود. پلها در بستر شهرهای امروز راه‌های عبور و مرور را باز می‌کنند ولی اگر به طرز معماری و نوع کارکرد آنها بی‌توجه باشیم، راه زندگی آرام ما را سد خواهند کرد. چرا که در هر شهری مشت نمونه خروار است و گرهی که هر پل ایجاد می‌کند می‌تواند به کلاف سردرگمی در روابط شهری ایجاد شود.
همشهری محله - 1