بدتر این‌که روی پلی نرویم که قرار است همین حالا فرو‌بریزد. بررسی وضعیت پلهای پایتخت، قدمت و تاریخچه این پل‌ها و تلاش مدیران برای در امان ماندن پلهای فرسوده از مشکلات احتمالی، پرونده این شماره همشهری‌مسافر است.سال‌ها‌ی سال بود که دو‌برادر در مزرعه‌ای که از پدرشان به ارث رسیده بود، با هم زندگی می‌کردند.
یک‌روز به خاطر سوء‌تفاهم کوچکی، با هم جرو بحث کردند. پس از چند هفته سکوت، اختلاف آن‌ها زیاد شد و کار به‌جایی رسید که از هم جدا شدند. دست بر قضا یک‌روز صبح در خانه برادر بزرگ‌تر به‌صدا درآمد. وقتی در را باز کرد، مرد نجـاری را دید. نجـار گفت: من چند روزی است که دنبال کار می‌گردم، فکرکردم شاید شما کمی خرده‌کاری در خانه و مزرعه داشته‌باشید، آیا امکان دارد کمک‌تان کنم؟
برادر بزرگ‌تر جواب داد: بله، اتفاقاً من کمی کار دارم. به آن نهر در وسط مزرعه نگاه کن، آن همسایه در حقیقت برادر کوچک‌تر من است. او هفته گذشته چند‌نفر را استخدام کرد تا وسط مزرعه را کندند و این نهر آب بین مزرعه ما افتاد. او حتماً این کار را به‌خاطر کینه‌ای که از من به دل دارد، انجام داده است.
سپس به انبار مزرعه اشاره کرد و گفت: در انبار مقداری الوار دارم، از تو می‌خواهم بین مزرعه من و برادرم حصار بکشی تا دیگر او را نبینم. نجار پذیرفت و شروع کرد به اندازه‌گیری و اره کردن الوار‌ها. در حین کار، برادر بزرگ‌تر به نجار گفت: من برای خرید به شهر می‌روم، آیا وسیله‌ای نیاز داری تا برایت بخرم؟ نجار در‌حالی‌که به شدت مشغول کار بود، جواب داد: نه، چیزی لازم ندارم!
هنگام غروب وقتی کشاورز به مزرعه برگشت، چشمانش از تعجب گرد شد. حصاری در کارنبود. نجار به‌جای حصار یک‌پل روی نهر ساخته بود.کشاورز با عصبانیت رو به نجار کرد و گفت: مگر من به تو نگفته بودم برایم حصار بساز؟در همین لحظه برادر کوچک‌تر از راه رسید و با دیدن پل فکر کرد که برادرش دستور ساختن آن را داده، از روی پل عبور کرد و برادر بزرگ‌ترش را در آغوش گرفت و از او برای کندن نهر معذرت خواست.
وقتی برادر بزرگ‌تر برگشت، نجار را دید که جعبه ابزارش را روی دوشش گذاشته و در حال رفتن است. کشاورز نزد او رفت و بعد از تشکر، از او خواست تا چند روزی میهمان او و برادرش باشد. نجار گفت: دوست دارم بمانم، اما پلهای زیادی هست که باید آن‌ها را بسازم...
نوستالژی پل، کم چیزی نیست. همین پل‌ها که هر روز صدایش یاد قطار را در دل‌تان زنده می‌کند ،عرض می‌کنم. همان پل ماشین‌رویی که زمانی اولین تفریح دوران بچگی‌تان بود. همان پلی که همیشه برای‌تان سوال بود که چه‌قدر به ماشین باید فشار آورد تا پل با این شیب را بالا برود.
همان پلی که روزگاری سوار بر موتور پدر از رویش بالا می‌‌رفتیم و همیشه نگران این بودیم که وسط راه کم بیاورد و نفس‌نفس‌زنان، از آن بالا پرتاب‌مان کند وسط ماشین‌ها و از خوش‌شانسی‌مان روی کامیون پر از ابر فرود بیاییم. همان پلی که پدر می‌گفت، یک‌بار پدربزرگ را پخش کرده بود وسط ماشین‌ها‌یی که سعی می‌کردند با سرعت بالا بروند و صحنه‌ای جالب شده بود کج‌و‌‌کوله شدن پدربزرگ وسط آن همه ماشین برای فرار از وقوع تصادف.
پل سواره‌رویی که وقتی بالا می‌رفتی و پایین می‌‌آمدی، انگار همه شهر برایت کوچک بود. همان پلی که وقتی به مرکزش می‌رسیدی، فکر می‌کردی پدر، رییس همه دنیاست.
این پل ماشین‌رو آخر نوستالژی‌ها‌ی دوران بچگی بود. گاهی فکر می‌کنم حتی بچه‌ها‌ی یکی، دو‌‌ساله هم وقتی بالای پل هستند، زیادتر از حد‌معمول احساس غرور می‌کنند و رضایت.
اصلاً پل فلسفه وجودی‌اش غرور است انگار. پل ساخته می‌شود تا محل موفقیت و اعتماد و بزرگی و به‌تازگی مدرنیته باشد. پل‌سازی به شیوه‌ای نوین برای بالابردن غرور ملی تبدیل شده است و شاید به‌همین‌دلیل است که مدیران شهری هم پل‌سازی را شیوه مناسبی برای بهبود وضعیت ترافیک و خیابان‌سازی می‌دانند. این پل با یک‌تیر، دو‌نشان می‌زند؛ ترافیک را کم می‌کند و حس افتخار را زیاد!
امروزه در مبحث مدیریت شهری، پل را سازه‌ای برای عبور از موانع فیزیکی قلمداد می‌کنند تا ضمن استفاده از فضا بتواند عبورومرور و دسترسی به اماکن را تسهیل کند. واژه پل که در فارسی قدیمی به‌صورت «Puhl» آمده، در زبان فارسی به‌صورت «پول» نیز به کار رفته است.
اما جالب است بدانید تاریخچه ساخت پل در دنیا به دوران روم باستان بازمی‌گردد. ساخت پلهای سنگی به دوران قبل از رومی‌ها برمی‌گردد که در خاورمیانه و چین پلهای زیادی به این شکل برپا شده است. در ایران نیز ساختن پلهای کوچک و بزرگ از زمان‌های بسیار قدیم رواج داشته و پلهایی نظیر سی‌و‌سه‌پل، پل خواجو و پل کرخه چند صدسال قدمت دارند.
در زبان عربی واژه‌های جِسر و قنطره به معنای پل است؛ با این‌که لغت‌شناسان عرب این دو واژه را به یک‌‌معنا گرفته‌اند، در عین حال تفاوت‌هایی هم میان آن‌ها گذاشته‌اند و قنطره را به معنای پل سنگی یا آجری(قوس‌دار) عنوان کرده‌اند. علاوه‌بر این، قنطره گاه به معنی مجرای آب، سد و قلعه هم به‌کار رفته است.
در متون تاریخی و جغرافیایی معمولاً جسر به معنای پلهای قایقی یا چوبی به‌کار رفته است و احتمالاً از همین رو است که برخی از محققان تصریح کرده‌اند که جسر به معنای پل زورقی یا چوبی است. احتمالاً قدیمی‌ترین و ابتدایی‌ترین شکل پل به زمانی بازمی‌گردد که بشر توانست با استفاده از تنه درختان و سنگ‌های بزرگ، امکان عبور از نهرها، دره‌ها و مسیل‌ها را فراهم آورد.
اما پلهای واقعی از وقتی شکل گرفتند که تکیه‌گاه و پایه‌های پل ابتدا آماده می‌شد و سپس یک تخته‌سنگ یا چند‌تیر چوبی را روی دو پایه می‌نهادند و روی آن‌ها را تخته‌پوش می‌کردند. قدیمی‌ترین پل قوسی در ایران که آثار آن تاکنون نیز بر جای مانده، پلی است که اورارتوها در قرن هشتم پیش از میلاد بر رود ارس بنا کردند.
در آن زمان، مردم از روی پل‌ها عبور می‌کردند و چیزی به نام ماشین وجود نداشت که بخواهیم برای شما از فواید پل و ماشین در زمان روم باستان بگوییم، اما به‌مرور زمان با محکم شدن پل‌ها و مقاوم شدن‌شان، درشکه و ماشین‌ها‌ی گازوئیلی و هندلی هم به‌عنوان استفاده‌کنندگان پل به این چرخه اضافه شدند.
پل‌بازها، اصطلاحی برای افرادی که به‌طور‌دائم از پل عبور می‌کنند، از حدود سال38 در ایران به کسانی اطلاق می‌شد که به همراه ماشین‌ها‌ی خود در این مسیر تردد می‌کردند. از همان زمان تا امروز تهرانی‌ها از پل سواره‌رو به‌عنوان بهترین راه برای فرار از چراغ قرمز و ترافیک بهره می‌برند.
و یک نکته؛ پلهایی که قرار است بهترین وسیله برای فرار از ترافیک باشند، این روزها به مرحله بازنشستگی رسیده‌اند و اگر به‌زودی به حال و احوال آن‌ها رسیدگی نشود، باید خودشان را بازخرید کنند! این را ما نمی‌‌گوییم؛ مسئولان شهرداری تهران اعتقاد دارند که حداقل یک‌سوم پلهای سواره‌رو نیاز به بررسی و مرمت دارند.
مدیر‌عامل سازمان مهندسی‌و‌عمران شهرداری تهران با اشاره به وجود 276دستگاه پل سواره‌رو در تهران، از فرسوده بودن 30درصد این پل‌ها با قدمتی بیش از 30سال خبر داد. دکتر مسعود نصر‌آزادانی با بیان این‌که 276دستگاه پل سواره‌رو در تهران وجود دارد، گفت: قدمت 30درصد از این پل‌ها بیش از 30سال است که با توجه به رشد ترافیک و ضعف در نگهداری در گذشته، این پل‌ها به‌خوبی حفظ نشده و نیازمند رسیدگی و نگهداری هستند.
وی افزود: در چند‌سال اخیر مطالعات برای مقاوم‌سازی 110عدد از پل‌ها آغاز شده و عملیات اجرایی 6عدد از آن‌ها که شرایط حادتری داشته و فرسوده‌تر بودند، انجام شده است.
نصر‌آزادانی خاطر نشان‌کرد: پل سید‌خندان، پل تقاطع بزرگراه شهید‌مدرس و شهیدحقانی، پل شهید صنیع‌خانی در منطقه19، پل بعثت و پل روی مسیر راه‌آهن و پل شهیدتندگویان، از جمله پلهایی است که عملیات مقاوم‌سازی آن‌ها انجام شده‌است.
مدیر‌عامل سازمان مهندسی‌و‌عمران شهرداری تهران با تاکید بر این‌که پل‌ها از نظر استراتژیک نقش مهمی در سیستم حمل‌و‌نقل و ترافیک دارند، افزود: پل‌ها جزو سرمایه‌ها‌ی شهر هستند که باید برای استمرار خدمات‌رسانی و تقویت آن‌ها تلاش کرد، چراکه در صورت فرسوده بودن، حتی با داشتن پول کافی، جایگزین کردن آن‌ها کار راحتی نیست. وی ابراز امیدواری کرد که با انجام مطالعات و عملیات مقاوم‌سازی پلهای سطح شهر تهران، این سرمایه‌ها‌ی ملی برای خدمات‌رسانی به شهروندان تقویت و حفظ شوند.
همشهری مسافر
