نوجوانان را می‌گویم. به سراغ آنها رفتیم و گفتیم شعار امسال یونیسف برای روز جهانی کودک، «حق تقدم برای حقوق کودکان» و شعار یونیسف ایران هم «به کودکان گوش دهیم» است.
البته برای بسیاری از آنها توضیح دادیم که از نظر پیمان‌نامه جهانی حقوق کودک، هر انسان کمتر از 18 سال کودک محسوب می‌شود.
و بعد گفتیم: کودکان زیر 18 سال، ما آماده‌ایم صدایتان را بشنویم. و آنها گفتند:
حمیدرضا، 15 ساله: شما ببینید تابستان ما چه‌طور گذشت. یا با دوستانمان بودیم. یا بازی کامپیوتری که در باره استفاده از آن به ما اعتراض هم می‌شد. یکی، دو تا کلاس هم ثبت‌نام کردیم که حوصله نداشتیم برویم. تفریح خاصی که هم سرگرم کننده باشد و هم چیزی بتوانیم یاد بگیریم یا نبود و یا خیلی کم بود.
اعتراض حمیدرضا، اشاره دارد به ماده 31 پیمان‌نامه جهانی حقوق کودک که براساس آن کشورهای عضو حق کودک را برای استراحت، اوقات فراغت، پرداختن به بازی و فعالیت تفریحی مناسب با سن کودک و مشارکت آزادانه در زندگی هنری و فرهنگی به رسمیت می‌شناسند و برای ترویج آن فعالیت خواهند کرد و مشوق فراهم کردن فرصت‌های برابر و مناسب برای فعالیت‌های فرهنگی، هنری و تفریحی خواهند بود.
***
دختر 14 ساله: امسال قصد داشتم ترک تحصیل کنم اما مادرم نگذاشت. من باید به او کمک کنم. برای همین تابستان می‌رفتم از بازار خرید می‌کردم و در مترو می‌فروختم. الان هم بعد از مدرسه می‌روم چهار وپنج ساعت کار می‌کنم (همین فروش در مترو) و بعد شب‌ها درس می‌خوانم. و چون خسته‌ام درست نمی‌توانم درسم را بخوانم. البته به ما کمک‌هایی می‌شود اما مادرم می‌گوید کم است و ما مجبوریم هم کار کنیم و هم زیاد خرید نکنیم. دلم می‌خواهد با خیال راحت درس بخوانم.
صحبت‌های این دختر نوجوان به چند ماده از این پیمان‌نامه مربوط می‌شود، مثل ماده 27:«کشورهای عضو، حق همه کودکان را برای برخورداری از سطح زندگی مناسب برای رشد جسمی، ذهنی، معنوی، اخلاقی و اجتماعی به رسمیت می‌شناسد.»
در بند دوم این ماده والدین و سرپرستان قانونی این مسئولیت را برعهده دارند و در بند سوم کشورهای عضو هم در حد امکانات، اقدامات لازم را برای کمک به والدین و دیگر اشخاص مسئول کودک برای اعمال حق مذکور به عمل خواهند آورد. در ماده سه هم کشورهای عضو متعهد می‌شوند حمایت و مراقبتی را که برای رفاه کودک ضروری است با توجه به حقوق و تکالیف والدین و سرپرستان قانونی تضمین کنند.
***
ویانا فلاحی، 15 ساله: من هر هفته کلی مجله و ماهنامه می‌خرم که همه مربوط به گروه سنی خودم است. کتاب مربوط به نوجوانان هم می‌خوانم اما نشریات برایم جذاب‌ترند و دلم می‌خواهد همه هم‌سن و سال‌های خودم از این نشریات بخوانند. به نظرم خیلی برایشان مفید است.
ماده 17 پیمان‌نامه :«کشورهای عضو به عملکرد مهم رسانه‌های گروهی واقف بوده و تضمین خواهند کرد که کودک به اطلاعات و مطالب از منابع گوناگون ملی و بین‌المللی دسترسی داشته باشد.» در بندهای این ماده آمده است:«تشویق تولید و انتشار کتاب‌های کودکان و تشویق رسانه‌های گروهی به بذل توجه خاص به نیازهای کودکان و انتشار و پخش اطلاعات و مطالبی که برای کودک از نظر اجتماعی و فرهنگی سودمند باشدو...»
***
زهرا، 14 ساله: من به مدرسه دانش‌آموزان عادی می‌روم. به من ویلچر داده‌اند و کلاسم طبقه اول است. چون از نظر ذهنی معلول نیستم، درسم هم خوب است. پارسال کلاسم طبقه دوم بود، به سختی می‌رفتم. آمدند و گفتند باید بروم مدرسه بچه‌های استثنایی! یک بار رفتم. آنها خیلی از نظر درسی از من عقب‌تر بودند اما با کمک اولیای مدرسه، دوباره به کلاس خودم برگشتم. می‌خواهم در دانشگاه یک رشته‌ای بخوانم که با توجه به وضعیت جسمی‌ام بتوانم کار هم بکنم و مفید باشم.
در ماده 23 پیمان‌نامه، کشورهای عضو معتقدند کودکی که از لحاظ جسمی یا ذهنی معلول است باید از یک زندگی کامل و محترمانه و در شرایطی که متضمن منزلت و افزایش اتکا به نفس او باشد و مشارکت مؤثر او را در جامعه آسان کند برخوردار باشد.
***
فربد ، 16 ساله: من به زودی دیپلم می‌گیرم. اگر دانشگاه نروم باید بروم سربازی و بعد شغل آزاد. اگر بخواهم شغل انتخاب کنم، فکر می‌کنید با چیزهایی که در مدرسه یاد گرفته ام می‌توانم چه‌کاره شوم؟ غیر از خواندن و نوشتن، کمی هم (البته خیلی کم زبان و عربی) بقیه درس‌ها پایه ورود به دانشگاه‌اند. هیچ حرفه یا هنر خاصی را یاد نگرفته‌ایم. خب مجبور می‌شویم برویم توی دلهره‌های کنکور!
ماده 29 پیمان‌نامه جهانی حقوق کودک: «کشورهای عضو اتفاق نظر دارند که آموزش کودک باید در راستای اهداف زیر باشد:الف: رشد شخصیت، استعدادها، توانایی‌های جسمی و ذهنی کودک تا حد امکان،آماده‌سازی کودک برای یک زندگی مسئولانه در جامعه...»
علیرضا هم گفت: وقتی کسی نتواند برای حق من کاری بکند، حالا من بدانم آن حق را دارم یا ندانم، چه فرقی می‌کند؟ مدرسه ما شرایطش خوب نیست، از همه نظر.
* * *
فقط اینها نیست، خبرها می‌گویند خیلی اتفاق‌ها در جهان می‌افتد که مغایر با این پیمان‌نامه است.
خبرها می‌گویند: آمار سازمان ملل متحد نشان می‌دهد که در جهان بیش از 250 هزار کودک به عنوان سرباز در ارتش‌های کشورهای مختلف و گروه‌های شورشی به کار گرفته شده‌اند.
و ماده 38 پیمان‌نامه: «کشورهای عضو متعهد می‌شوند که هنگام مخاصمات مسلحانه‌ای که با کودکان ارتباط پیدا می‌کند، مقررات حقوق بین‌المللی بشر دوستانه قابل اعمال را محترم بشمارند و کلیه اقدامات را به عمل بیاورند تا تضمین کنند که اشخاصی که به سن 15 سالگی نرسیده‌اند در مخاصمات شرکت مستقیم نداشته باشند.»
آمارهای یونیسف می‌گوید یک ششم کودکان جهان، کودکان کار هستند و 158 میلیون کودک در اختیار دلالان انسان یا کارفرمایان قرار دارند.
و در ماده 32 پیمان‌نامه، کشورهای عضو، حق کودک را برای برخورداری از حمایت در برابر بهره‌کشی اقتصادی و انجام هر گونه کاری که ممکن است زیان‌بار باشد یا در تحصیل کودک خللی وارد آورد یا به سلامتی کودک یا رشد جسمانی، ذهنی، اخلاقی و اجتماعی او آسیب رساند به رسمیت می‌شناسند.
* * *
یک نفر هم گفت: اگر در کودکی به ما عبور کردن از خیابان را یاد نمی‌دادند، ما الان مشکل داشتیم یا اینکه خیلی طول می‌کشید تا یاد بگیریم. در زمینه حقوق کودک هم همین مسئله وجود دارد. اصلاً خود نوجوان‌ها به حقوق کودک فکر نمی‌کنند. اصلاً توی مدرسه هیچ‌کس نمی‌داند و نمی‌خواهد بداند که حقوقی برایش وجود دارد. وقتی خود بچه‌ها از حقوقشان اطلاعی نداشته باشند، بزرگ‌ترها چه می‌خواهند بکنند!