تغییرات اقلیمی عبارت است از: نوسانات طبیعی اقلیم که علت مصنوعی ندارد و ناشی از تغییرات دینامیک آب و هواست. این تغییرات به‌ویژه موجب به‌وجود آمدن دوره‌های خشک و تر در نقاط مختلف جهان می‌شوند، اما تغییر اقلیم در اثر افزایش گازهای گلخانه‌ای ناشی از فعالیت‌های بشری در جو زمین اتفاق می‌افتد و باعث بر هم خوردن تعادل چرخه آب و هوا می‌شود.
آنچه در پی می‌آید ترجمه مقاله‌ای است در باره تغییر اقلیم و مدیریت آب که طی آن دیدگاه‌های دکتر پیترگلیک، بنیانگذار و رئیس مؤسسه پاسیفیک و یکی از متخصصان پیشرو در زمینه آب، منعکس می‌شود. اصل مقاله در مجله The Nation منتشر شده است.
مجمع جهانی اقتصاد در گزارشی اعلام کرد که طی 20 سال آینده تمدن ما با ورشکستگی آبی مواجه می‌شود. کمبود بارش به اندازه‌ای فراگیر است که تولید جهانی مواد‌غذایی به شکست می‌انجامد؛ بدین معنی که به اندازه کل تولید غلات ایالات متحده و هندوستان از دست خواهد رفت اما لازم نیست ما 20 سال منتظر این واقعه باشیم. استرالیا پس از 12 سال خشکسالی در حوضه رود موری دارلینگ شاهد کاهش تدریجی و درنهایت نابودی کامل کشاورزی این منطقه به‌همراه ده‌ها میلیارد دلار خسارت بوده است. این منطقه، اکنون به منطقه‌ای مستعد اشتعال تبدیل شده؛ به‌طوری‌که آتش سوزی‌های وسیع بیش از 160کشته برجای گذاشته است.
این معضل گریبان بخش‌هایی از ایالات متحد آمریکا را هم گرفته است. مدیر آب ایالت کالیفرنیا اخیرا اعلام کرده است که ایالت کالیفرنیا در حال آماده‌شدن برای رویارویی با بدترین خشکسالی تاریخ معاصر می‌شود. استفان چو، وزیر جدید انرژی ایالات متحده نیز هشدار می‌دهد که تأثیر تغییر اقلیم روی منابع آبی کالیفرنیا می‌تواند به کشاورزی آن ایالت تا سال 2100 پایان دهد، این به معنای نابودی کشاورزی در این ایالت است.
ضرورت تغییر روش‌های مصرف آب
خبر بد اینجاست که این خشکسالی‌ها تنها منحصر به بخشی از جهان نیستند بلکه تغییر اقلیم در شرف اثرگذاری بر تأمین منابع آب آشامیدنی مناطق خشک، شامل بخش عمده آسیا، آفریقا، خاور میانه و قسمت‌هایی از آمریکا و اروپاست. آب ضرورت زندگی است و نه‌تنها برای آشامیدن و بهداشت بلکه برای کشاورزی و صنعت هم حیاتی است. مجمع جهانی اقتصاد هشدار داده است که اگر سریعا روش‌های مصرف را تغییر ندهیم، به استقبال فروپاشی اقتصاد جهانی خواهیم رفت.
در عین حال در سخنان گلیک خبر خوبی هم وجود دارد. او سال‌ها از یک تغییر اساسی در سیاست‌ها، زیر ساخت و طرز تفکری دفاع کرده است که مسیر نرم خوانده می‌شود. او با انتشار عناوین خبری مربوط به شتاب گرفتن خشکسالی در کتاب آب‌های جهان بیان می‌دارد که چین با بحران آب سختی روبه‌رو شده است و به سمت تشدید شرایط وخیم ناشی از تغییر اقلیم پیش می‌رود. یخچال‌ها که تأمین عمده آب آشامیدنی و آبیاری چین و سایر مناطق را به‌عهده دارند، به سرعت ذوب می‌شوند و در برخی مناطق برای همیشه از بین می‌روند.
اما چین چه کاری را برای آمادگی در مقابل اثرات این مشکل انجام می‌دهد؟ هیچ!
عواقب سیاست‌های آبی چین برون مرزی و وسیع است و باید مورد توجه قرار گیرد. رودهای مهمی مانند یانگ تسه، مکونگ، گنگ و براهماپوترا از فلات تبت سرچشمه می‌گیرند در نتیجه هرچه در تبت اتفاق بیفتد تنها در چین یا کشور‌های تبت اثر نمی‌گذارد بلکه با ادامه فرایند تغییر اقلیم در آینده، این منطقه به یک منبع بحران بین‌المللی تبدیل خواهد شد.
چگونگی رویارویی با تغییر اقلیم
با اثرات تغییر اقلیم چگونه مقابله کنیم؟ پیش از هرچیزباید سرعت تغییر اقلیم را کند کنیم، سپس به سازگاری با اثرات تغییر اقلیم که نمی‌توانیم از آنها اجتناب کنیم، بپردازیم. به بیانی ساده تر، از وقایعی اجتناب کنیم که قابل مدیریت نیستند در عوض وقایع اجتناب‌ناپذیر را مدیریت کنیم.
باید از انواع اثرات تغییر اقلیم که در طولانی مدت فاجعه به بار می‌آورد، اجتناب کنیم. ما نیاز به کنترل این تغییر آب و هوایی داریم؛ هرچند که در مقابل این مشکل به‌دلیل انباشت گازهای جوی و ناتوانی سیاستگذاران، پیشگیری کامل غیرممکن است. به‌نظر می‌رسد که چین روی موضوعی که مسیر سخت برای آب نامیده اند، تمرکز کرده است.
درحالی‌که در ایده مسیر نرم، باید در درازمدت به مدیریت پایدار سیستم آب بیندیشیم، راه قدیمی مسیر سخت راهی است که ما آب را در قرن بیستم، با تمرکز بر کارهای زیربنایی، پروژه‌های بزرگ سازه‌ای و مدیریت محدود به دست تعداد کمی از متخصصان مدیریت کردیم.
مسیر سخت مزایای زیادی برای اکثر کشور‌ها به همراه آورده است، اما اینکه کارهای زیربنایی یا نوع مدیریت هر یک به‌تنهایی برای حل مشکلات آب کافی باشد، یک تصور غلط است. در مورد تأمین کامل تقاضای آب و اینکه دوباره بیشتر به سیستم‌های متمرکز توزیع آب فکر کنیم، به بازنگری روشن و شفاف تصمیم‌گیرندگان و نهادها نیاز داریم.
یکی از نظرات مهم در مسیر نرم تطابق کیفیت آب با کاربردهای آن است؛ به‌طوری‌که جریان آب دستشویی‌ها یا آب مورد استفاده محوطه و چمن‌ها را از آب شرب جدا کنیم. اما چگونه می‌توانیم این تغییر را شروع کنیم؟ در مکان‌هایی که واقعا با کمبود آب مواجه هستند، این تغییر و تحول سریع‌تر از سایر مناطق است. برای مثال در نامیبیا استفاده مجدد آب، از گذشته مرسوم بوده است. سنگاپور نیز در حال حرکت سریع به سوی مفهوم آب جدید و بازیافت آب است.
در راستای تطابق کیفیت و کاربری آب با موانع فرهنگی و هزینه‌ای روبه‌رو هستیم. مانع دیگری که با آن مواجهیم مجموعه‌ای از لوله‌هایی است که به خانه‌های ما می‌آیند. ما نیازی به آب آشامیدنی برای استفاده در دستشویی‌ها نداریم اما اغلب این تنها آبی است که داریم. بنابراین بخشی از چالش ما تغییرات زیربنایی است؛ به‌طوری‌که بتوانیم از کیفیت‌های مختلف آب متناسب با اهداف مختلف استفاده کنیم. این نیازمند سرمایه‌گذاری مالی، زمانی و علمی است.
اما چه کسی مسئولیت انجام این کار را بر عهده دارد؟ در کل مدیریت آب باید در پایین‌ترین سطح به‌صورت محلی تنظیم شود، اما مسائلی مانند تدوین و اعمال استانداردهای کارآمد آب باید در سطح دولت مرکزی باشد. نمونه دیگری از مدیریت ناصحیح، تکنولوژی نمک زدایی آب دریاست. نمک زدایی علاوه بر گران بودن، اثرات منفی روی اکوسیستم دریا دارد.
بهره‌وری آب و کاهش مصرف انرژی
امروزه توجه زیادی روی موضوع انرژی متمرکز شده است. در حقیقت بعضی از راه‌های ارزان کاهش مصرف انرژی از طریق افزایش بهره‌وری آب است. مقدار زیادی آب برای استحصال انواع خاصی از انرژی از قبیل نفت، زغال سنگ و گاز طبیعی مصرف می‌شود. به‌طور کلی نیروگاه‌های حرارتی نیازمند آب زیادی برای خنک شدن هستند. در آمریکا بیشترین مصرف آب صرف خنک کردن نیروگاه‌ها می‌شود، درحالی‌که انرژی خورشیدی، باد و سایر سیستم‌های تولید انرژی نیازمند آب بسیار کمی هستند یا به آب نیاز ندارند. از طرفی انرژی زیادی برای جمع‌آوری، تصفیه و انتقال آب صرف می‌شود. برخی گزینه‌های باقیمانده در بهره‌وری از انرژی در ازای صرفه‌جویی در مصرف خود انرژی نیست بلکه صرفه‌جویی در مصرف آب است. باید هر دو موضوع آب و انرژی مورد توجه جدی قرار گیرد.
درخصوص اصطلاح جدید peak water باید گفت که به‌تدریج توانایی کره زمین برای دریافت آب مصرفی انسان‌ها نیز از بین خواهد رفت. آب یک منبع تجدید شدنی است؛ پس از استفاده به جای دیگری از چرخه آب می‌رود و بر می‌گردد. به استثنای بعضی موارد ما آب را به‌طور کامل از دست نمی‌دهیم. ما از آب زیرزمینی در بسیاری مناطق مانند اوگالالا زیر فلات بزرگ شمال چین، قسمت‌هایی از دره مرکزی کالیفرنیا و بخش‌هایی از هند بیش از تغذیه طبیعی آن استفاده می‌کنیم.
در انتها باید تأکید کرد که آب منشأ روزافزون بروز خشونت و کشمکش در برخی مناطق است. واقعاً زمان آن فرا رسیده است که قوانین آب در سطح ملی و بین‌المللی مورد بررسی مجدد قرار گیرد. قوانین مرتبط با رویکردها، نحوه اجرای قانون، مدیریت مصرف و حفظ کیفیت آب باید برای قرن بیست‌ویکم بهنگام شوند. باید کارهای بیشتری برای حفاظت از آب نسبت به وضعیت جاری در سطح ملی و بین‌المللی انجام شود. شاید ما این فرصت را الان داشته باشیم اما ممکن است فردا دیر باشد.
* عضو پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیرداری