به گفته مدیر جهاد کشاورزی گناباد،دوره طولانی خشکسالی در این شهرستان که از 12 سال پیش آغاز شده است و همچنان ادامه دارد، موجب شده است علاوه بر چشمه ها، تعداد 140 رشته قنات از مجموع 599 قنات گناباد کاملا خشک شود و دیگر قناتها نیز با کاهش 10 تا 90 درصدی میزان آبدهی روبرو شوند.
به گزارش ایرنا، خشکسالی ها در گناباد و بجستان، امید مردم را به ادامه حیات در روستاهایی مانند کلات، دیسفان، خانیک و مزار و مانند آن به یاس کشانده و تداوم این وضعیت حیات این روستاها را به خطر انداخته است.
اکنون دیگر پرندگان در میان درختان این مناطق ییلاقی همچون گذشته به زیبایی و شوق جست و خیز نمی کنند و آواز سر نمی دهند. بسیاری از درختان سرسبز و پر میوه منطقه براکوه گناباد اکنون خشکیده است و دیگر نه از پرندگان خوش الحان در آنجا خبری است، نه گردشگران مشتاقی به آنجا می روند و نه حتی، مردم منطقه اصراری بر ماندن در روستاهای خود دارند.
درختان خشکیده در روستاهای کسک ،کلاته شیخی ، جزین و ابوالخازن، این روزها از به بینندگان خود به روشنی نشان می دهند که چگونه خشکسالی، با شعله هایی سرکش، بی رحمانه همه سبزی و طراوت منطقه را با خود سوزانده و از بین برده است.
یکی از روستاییان منطقه براکوه گناباد در این باره به خبرنگار ایرنا می گوید: بیشتر روستاییان بر اثر خشکسالی دیگر توان اداره زندگی خود را ندارند بطوریکه اگر حمایت نهادهایی مثل کمیته امداد نباشد مردم حتی در تامین نیازهای اولیه و ساده زندگی خود عاجز هستند.
علی محمدی از ساکنین روستای دیسفان می افزاید: بر اثر خشکسالی ها، تولید محصول زعفران که عمده درآمد مردم این منطقه را تشکیل می دهد، دچار آسیب جدی شده است. در نتیجه، روستاییان یکی پس از دیگری پیازهای زعفران را از زمین بیرون می آورند و به فروش می رسانند.
وی خاطرنشان می کند که اغلب پیاز زعفران گناباد بصورت قاچاق به کشورهای همسایه نظیر افغانستان صادر می شود.
یکی دیگر از کشاورزان این روستا هم می گوید: روستاهای دیسفان و خانیک که روزگاری یکی از مناطق عمده تولید میوه در شهرستان گناباد بود، حالا دیگر میوه سر درختی به معنای واقعی ندارد چون بی آبی بخش زیادی از درختان میوه را خشکانده است.
محمد صلواتی ادامه می دهد: تعداد اندکی درخت هم که در این شرایط دوام آورده اند با انواع آفت ها همچون کرم سرشاخه خوار که در خشکسالی ها شیوع می یابد، در حال از بین رفتن است.
وی در این زمینه به یکی از درختان گردوی باغ خود اشاره می کند که "سال گذشته حداقل دو هزار عدد گردو داشت اما امسال دریغ از یک گردو!".
صلواتی با تاثر می گوید: با این وضعیت در روستاها کسی باقی نخواهد ماند و همه به شهرها مهاجرت می کنند.
این کشاورز گنابادی یادآور می شود: طی سال های گذشته دولت امکانات رفاهی خوبی اعم از برق، تلفن و جاده آسفالته برای روستاییان مهیا کرده است اما این امکانات با خشکسالی های موجود نفعی برای کشاورزان ندارد زیرا معیشت و معاش آنان به خطر افتاده است.
یکی از اهالی روستای خانیک گناباد هم در این زمینه می گوید: دولت چند سال پیش تسهیلاتی از طریق بانک در اختیار کشاورزان قرار داد تا با توجه به افت شدید آب چشمه ها و قناتها، استخرهایی برای ذخیره آب بسازند و از آن برای آبیاری استفاده کنند.
رضا محمدی می افزاید: این استخرها ساخته شد اما خشکسالی ها به حدی وسیع و مداوم است که این استخرها اکنون به زحمت پر می شوند و فاصله بین دو آبیاری به قدری طولانی است که بیشتر درختان و محصولات از بین رفته است.
به گفته وی، با این وضعیت فقط کشاورزان به بانک ها بدهکار شده اند و قدرت باز پرداخت وامها را هم ندارند.
محمدی، پیامدهای اجتماعی خشکسالی را گسترده می داند و می گوید: بیشتر جوانان، روستا را رها و برای یافتن کار به شهرها مهاجرت کرده اند اما چون برخی از این افراد در شهر نیز بیکار می مانند، در نتیجه با مشکلات خانوادگی و اجتماعی بسیاری برای آنان بروز می کند.
تاثیر خشکسالی بر دامداری گناباد
خسارات ناشی از خشکسالی های متوالی یک دهه اخیر در گناباد فقط منحصر به بخش کشاورزی نیست بلکه دامداری را نیز به شدت متاثر کرده و به شکل گسترده ای چراگاه دام ها و مراتع را از بین برده است.
یکی از اهالی روستای روشناوند در این زمینه می گوید: قبل از خشکسالی بیش از30هزار راس گوسفند و بز در این روستا وجود داشت که 80 درصد تغذیه آنها از مراتع و چراگاه های اطراف روستا تامین می شد اما اکنون این تعداد به شدت کاهش یافته است و فقط 20 درصد از تغذیه دامهای باقی مانده از چراگاههای طبیعی انجام می شود.
حسن خدادادی که دوره گذشته عضو شورای روستای روشناوند بود ، می افزاید: تا چند سال قبل کشت دیم در روستا در حد وسیعی وجود داشت که از این طریق هم مردم کسب درآمد می کردند و هم باقی مانده ساقه و برگ محصول، خوراک دام ها می شد اما امروزه بر اثر خشکسالی کشت دیم به طور کامل از بین رفته است .
وی تغییر شغل در روستا را از دیگر نتایج زیانبار خشکسالی برمی شمارد و می گوید: برخی از روستاییان به جای اینکه به تولید محصولات دامی بپردازند به خرید و فروش و دلالی دراین بخش مشغول شده اند.
به گفته خدادادی، این افراد به صورت غیرقانونی اقدام به وارد کردن گوسفند از نژادهای مختلف می کنند که این وضعیت از یکسو، به جهت اینکه اکثر این دامها از نظر بهداشتی کنترل نشده اند موجب شیوع بیماری و امراض دامی در منطقه می شود و از سوی دیگر، به دلیل عدم سازگاری آنها با شرایط آب و هوایی منطقه مشکلاتی برای دامداران ایجاد می کند.
یکی دیگر از اهالی این روستا هم می گوید: قبل از دوره خشکسالی هر کسی که 100 راس گوسفند داشت می توانست به راحتی هزینه زندگی خود را تامین کند اما امروزه اکثر دامداران با توجه به کاهش شدید دام دیگر توان خود را برای تامین معیشت از دست داده اند.
محمد شریفی ادامه می دهد: طی سالهای نخست خشکسالی دامداران مجبور شدند دامهای مولد خود را روانه کشتارگاه ها کنند که از یک طرف باعث کاهش شدید قیمت گوشت شد و از سویی تولید را در سال های بعد دچار چالش جدی کرد.
وی خاطرنشان می کند: کاهش دام های گوشتی در حال حاضر اگرچه باعث افزایش قیمت گوشت گوسفندی در بازار شده اما از طرف دیگر، این افزایش قیمت، گوسفندداری را اقتصادی کرده است. با این حال، دگر دامی برای دامداران گنابادی باقی نمانده است تا آنها را پرورش دهند و بفروشند.
شریفی برای آنکه اوج تاثر خود و وضعیت خشکسالی را در منطقه بیان کند، به عرضه گوشت خارجی و فراورده های پروتئینی در روستاهای گناباد اشاره می کند که تا چند وقت هرگز کسی تصور آن را نمی کرد. او می گوید: کار به جای رسیده است که مردم روستای ما که زمانی صادرکننده بهترین گوشت گوسفند به کشتارگاههای مشهد، زاهدان، یزد و اصفهان بودند، امروز خود از گوشت های برزیلی ، کالباس و سوسیس استفاده می کنند.
مدیر جهادکشاورزی گناباد نیز با تایید پیامدهای جبران ناپذیر خشکسالی 12 ساله اخیر بر زندگی مردم منطقه می گوید: طی این مدت بیش از دو هزار و 610 میلیارد ریال به بخش کشاورزی این شهرستان خسارت وارد شده است.
محمد باقر جاهدی می افزاید: امسال نیز برابر اعلام آخرین وضعیت توسط سازمان هواشناسی متاسفانه تداوم شرایط خشکسالی در شهرستان بسیار بحرانی و نگران کننده است.
وی آثار استمرار خشکسالی بر بخش دام شهرستان را نیز قابل توجه می داند و می گوید: افت تولید شیر ، کاهش تولید پشم ، سوء تغذیه در دامها، بیماری های دام ، گرانی علوفه و کاهش وزن احشام از جمله این آثار بوده است .
جاهدی تصریح می کند: خشکسالی موجب شده است که دام سبک شهرستان گناباد طی 12سال اخیر 45درصد کاهش یافته و به 130هزار راس برسد.
مدیر جهاد کشاورزی گناباد در باره اقداماتهای اداره متبوعش برای جبران خسارات خشکسالی می گوید: تاکنون فقط 5/5درصد از خسارت وارده به بخش کشاورزی از طرف دولت جبران شده است و ما نیازمند تمهیدات بیشتر دراین بخش هستیم.
آثار خشکسالی بر حیات وحش منطقه
اما، خشکسالی فقط بر زندگی مردم منطقه تاثیر نگذاشته، بلکه حیات وحش گناباد و گونه های زیستی نادر گیاهی و جانوری آن را نیز در معرض خطر و نابودی قرار داده است.
رییس اداره محیط زیست شهرستان گناباد در این زمینه می گوید: با توجه به کاهش نزولات جوی، رویش گیاهان و دانه هایی که هر سال از اواسط اسفندماه شروع به رویش می کنند در سطح منطقه به شدت کاهش یافته و عدم ریزش باران های بهاری نیز باعث خشک ماندن چشمه ها، سنگ آبها و بندسارهای طبیعی و احداث شده در منطقه شده است.
محمدرضا اسدی پور می افزاید: همه این عوامل دست به دست هم داده و زمینه کاهش شدید منابع آبی و غذایی وحوش را فراهم کرده است.
وی اضافه می کند: با توجه به این شرایط، زاد و ولد و تخم گذاری وحوش هم کمتر بوده و جانوران وحشی موجود نیز در چنین شرایطی محکوم به نابودی یا کوچ دسته جمعی آنان به مناطقی می شود که دارای شرایط بهتری هستند.
به گفته اسدی پور، در شهرستان گناباد که اراضی و عرصه های طبیعی آن بیشتر به صورت مرتع است، متوسط تولید علوفه در ترسالی130کیلو گرم در هکتار است اما این میزان اکنون در سالهای خشک به حدود 40 تا 45کیلو گرم در هکتار کاهش یافته است.
او یادآور می شود: به علت خشکسالی میزان تولید علوفه در گناباد طی چند سال اخیر 60درصد کاهش یافته و از 53 هزار تن به 32 هزار تن در هکتار رسیده است .
رییس اداره محیط زیست گناباد در باره خسارات وارده به مراتع و وضعیت علوفه حیات وحش منطقه هم می گوید: دو منطقه حفاظت شده "هنگام" و" هلالی" به ترتیب با وسعتی معادل 120 و 110هزار هکتار در سالهای اخیر خسارات جدی دیده است.
وی به این ترتیب برآورد می کند که میزان علوفه و کاهش تولیدات دامی در کل عرصه های محیط زیست گناباد با مساحتی معادل 330هزار هکتار حدود 293میلیارد ریال خسارت در پی داشته است.
اسدی پور با اشاره به لزوم تامین آب مورد نیاز وحوش منطقه می گوید: با توجه به تداوم خشکسالی طی این سال ها حدود 95 درصد چشمه ها و 90درصد قنوات داخل مناطق حفاظت شده گناباد خشک شده است اما اداره محیط زیست تلاش کرده است با نصب 20 مخزن حدود 140هزار لیتر آب را به آنها منتقل کند.
کمبود آب در روستاها
خشکسالی منابع آب شرب روستایی شهرستان گناباد را نیز دچار آسیب جدی کرده که برای جبران آن اقداماتی انجام گرفته است اما به نظر می رسد باید کارهای بسیار بیشتری انجام شود تا در آینده مردم برای تامین آب آشامیدنی دچار مشکل نشوند.
مدیرآب و فاضلاب روستایی گناباد در این مورد به ایرنا می گوید: بر اثر خشکسالی در سالهای گذشته منابع آبی شهرستان دچار 35 درصد افت شده اند که جهت جبران آن با توجه به تغییر محل تامین آب و اجرای خط انتقال و مخازن جدید، اعتباری حدود 48میلیارد ریال بر آورد گردیده است .
حسین عبدالله زاده ادامه می دهد:با توجه به عدم بارندگی مناسب در چندین سال گذشته عمق حفاری چاههای آب شرب و بهداشتی روستاهای شهرستان از 120متر به 300 متر افزایش یافته و کیفیت آب چاهها نیز به شدت افت کرده است.
عرصه های منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان گناباد هم از آسیب های خشکسالی های اخیر مصون نمانده و خساراتی به این عرصه نیز وارد شده است.
رییس اداره منابع طبیعی شهرستان گناباد در این زمینه می گوید:خشکسالی های شدید و بی سابقه ای که از سال زراعی 75 در این شهرستان شروع شده،برای دوازهمین سال متوالی لطمات جبران ناپذیری بر منطقه وارد کرده است.
عبدالکریم شاهرخیان می افزاید: علاوه بر این، سرمای زیر صفر زمستان سال 86 به مدت 45 روز نیز که باعث وارد شدن خسارت شدید به پوشش گیاهی منطقه و از بین رفتن و خشکیدگی بخش زیادی از گونه های مرتعی و درختی شهرستان گناباد شده است.
شاهرخیان، کاهش تولید علوفه مراتع، افت شدید سفره های آب زیر زمینی و خشکیدگی چشمه ها و قنوات و چاه های آب دامداری، افزایش فرسایش آبی و سیل خیزی، فرسایش های بادی به علت تردد بیش از حد ظرفیت دامها در مراتع و نبود پوشش گیاهی سطح زمین ،بروز آفات و امراض از جمله ملخ ، افزایش پدیده بیابان زایی و در نهایت آلودگی محیط زیست را از جمله مهمترین اثرات خشکسالی بر منابع طبیعی شهرستان گناباد بیان می کند.
او می گوید: تعیین میزان خسارات وارده به عرصه های منابع طبیعی با توجه به وسعت زیاد عرصه ها دشوار است اما در یک برآورد نسبی بالغ بر 710میلیارد ریال به بخش مرتع، جنگل و آبخیزداری گناباد خسارت وارد شده است .
رییس اداره منابع طبیعی شهرستان گناباد همچون دیگر مسئولان و مردم این شهرستان استان خراسان رضوی ابراز امیدواری می کند با تامین اعتبار و اجرایی شدن پروژه های مقابله با خشکسالی بتوان اثرات این پدیده طبیعی را به حداقل رساند تا حتی الامکان از مهاجرت مردم ، تخریب بیشتر محیط زیست و نابودی گونه های جانوری و گیاهی منطقه جلوگیری شود.
