مجموعه‌هایی که می‌توانند به‌نوعی نماینده دستاوردهای ادبی و خصوصیات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی دهه‌ای باشند که در آن زندگی می‌کنیم. امروزه بسیاری از پژوهشگران با بررسی آثار منتشر شده در روزگاران گذشته تلاش دارند تا ویژگی‌های اجتماعی و اقتصادی آن روزگار را بررسی کنند؛ تلاشی که گاه با تحلیل‌های روشنگرانه همراه است و منجر به شناختی دقیق از آن دوران می‌شود.
در واقع می‌توان گفت که شاعران، انعکاسی روشن از ویژگی‌های روزگار خود را در اشعارشان منعکس می‌کنند و آیندگان را از مسیری که پیموده‌اند آگاه می‌سازند. اما شاید تلاشی که از دهه‌های پیشین برای ارائه تصویری دولت خواسته از کشور وجود داشته، باعث‌شده تا بسیاری از اشعار سروده‌شده، یا منتشر نشوند و اگر هم منتشر شده‌اند، تغییر چشمگیر یافته‌‌اند؛ موضوعی که تا به امروز همچنان ادامه دارد و ممیزی‌ای که از سوی نهادهای دولتی اعمال می‌شود بی‌ضابطه و بی‌معیار بوده و نتیجه آن افت کیفیت آثار ادبی و هنری است.
در واقع ممیزی‌ای که قرار بود باعث اعتلای عرصه ادب شود، امروزه به راهی دیگر رفته و بیش از آنکه به تعبیر روزهای آغازین‌اش تعهدآور باشد، هم‌اکنون به ابزاری برای کنترل هر‌گونه خلاقیت تبدیل شده‌است.
عبدالجبار کاکایی، شاعر ایلامی ممیزی نهادهای دولتی را عاملی می‌داند برای حضور گسترده آثار بی‌کیفیت در بازار فرهنگی جامعه، چرا که فیلترهای امروزی در ادبیات این مرزوبوم، نشاط که نشانه پویایی در عرصه هنر است را از آثار حذف می‌کند و بدین‌گونه آثاری می‌توانند به بازار عرضه شوند که فاقد این پویایی هستند. از طرفی مخاطبان نیز با این نگاه که آثار منتشر شده قبل از رسیدن به دست آنها از مقابل چشمان دیگران گذشته و دچار تغییر شده‌است، از خواندن مطالب منتشر شده امتناع می‌کنند؛ این تفاوتی است که در دنیای آزاد برای گردش اطلاعات و دنیایی که همه چیز از یک دریچه‌خاص باید عبور کند وجود دارد.
تأخیرهای طولانی
کریم رجب‌زاده یکی دیگر از شاعران معاصر ایران و پدید آورنده «راز غریب ارغوان» تأخیرات طولانی جهت دریافت مجوز برای یک اثر را از سوی وزارت ارشاد اسلامی مورد انتقاد قرار داد.
صاحب مجموعه «آواز خوانی بی‌گلو» گفت: تأخیرهای طولانی برای دادن مجوز از سوی وزارت ارشاد با توجه به لزوم توجه به عامل عرضه و تقاضا برای یک اثر به بازار بسیار تأسف‌برانگیز است، چرا که وقتی یک اثر وقتی از سوی شاعر عرضه می‌شود در حقیقت نیاز اجتماعی، فرهنگی و حتی سیاسی و اقتصادی آن جامعه را مطرح می‌کند ولی متأسفانه یک شاعر کتابش برای گرفتن مجوز آن قدر در وزارت ارشاد می‌ماند تا دیگر موضوعیت مطالب برای جامعه جذابیت ندارد و بدین‌گونه آن اثر دچار تزلزل خواهد شد. پس لازم است این نهاد با توجه به اینگونه تأخیرات لااقل خود را موظف بداند که تاحدودی از اینگونه آثار حمایت کند.
فقدان نگاه کارشناسی
فریاد شیری نیز با اشاره به اینکه در طول سال‌های اخیر و در زمان دولت‌های مختلف سلایق گوناگونی وجود داشته، اظهار داشت: هیچ وقت شاعران و نویسندگان نتوانستند معیاری مشخص برای ممیزی دریابند. همیشه اداره کتاب وزارت ارشاد سلیقه‌ای عمل کرده و نتوانسته معیاری مشخص را ارائه کند.
شاعر مجموعه «آغوش من از سفر پر است» در ادامه اظهار داشت: کاری که وزارت ارشاد می‌تواند برای بهبود وضعیت فعلی انجام دهد این است که از چاپ آثار بی‌کیفیت جلوگیری کند. در واقع این روزها بازار فرهنگی آن‌قدر از آثار بی‌کیفیت پر شده‌است که بحران مخاطب در عرصه ادبیات به مشکلی بزرگ تبدیل شده‌است.
شیری با اشاره به اینکه تمامی آثار هنری باید از چارچوب‌های اخلاقی پیروی کنند و فضای ادبی را به عرصه بداخلاقی‌ها تبدیل نکنند، افزود: از نظر کیفیت آثار، چندان نظارتی وجود ندارد و اداره کتاب بیش از آنکه نگران کیفیت آثار هنری باشد، دغدغه اخلاق محوری آثاری را دارد که پدیدآورندگان آنها به مبانی اخلاقی متعهدند. نکته دیگری که این شاعر به آن اشاره کرد این بود که متأسفانه ممیز‌ها پا را از این حیطه فراتر گذاشته و وارد حوزه شخصی شاعران می‌شوند؛ موضوعی که شاید هیچ ربطی به آثار تولید شده ندارد.
شاعر«امضای تازه می‌خواهد این نام» از اینکه فضای ممیزی کشور به دور از نگاه کارشناسی و تخصصی تنها دغدغه حفظ چارچوب‌هایی را دارد که شاعران به آن معتقدند، ابراز نگرانی کرد و گفت: نبود فضای تخصصی در عرصه ممیزی باعث شده است تا هر روز مجموعه‌های بی‌کیفیت در بازار فرهنگی کشور بیشتر شود. وی از بحران مخاطب در عرصه ادبی کشور به‌عنوان یک مشکل اساسی یاد کرد و افزود: اگر نظام ممیزی دقیق‌تر و مبتنی بر تخصص شکل گیرد و از قالب سلیقه‌ای خارج شود، انتظار می‌رود که مجموعه‌های بهتری وارد بازار کتاب شود.
به گفته شیری ادبیات هیچ‌گاه با ممیزی‌های سختگیرانه و غیرکارآمد از پا نمی‌نشیند و همواره مسیر خود را ادامه خواهد داد؛ همانطور که در تاریخ این واقعیت را می‌توان مشاهده کرد.
بیشترین تأثیر در تولید آثار بی‌کیفیت
رسول یونان نیز با اشاره به اینکه طی سال‌های گذشته هیچ رویکرد مناسبی در عرصه ممیزی وجود نداشته، گفت: در بسیاری از کشورهای جهان اداره‌ای خاص برای ارزیابی تولیدات فرهنگی- هنری وجود دارد، بنابراین وجود اداره یا نهادی مشخص برای نظارت بر تولیدات ادبی و هنری در کشور چندان عجیب نیست. اما نکته شگفت‌‌آور اقداماتی است که این نهاد انجام می‌دهد. به جرات می‌توان گفت که ممیزی بیشترین تأثیر را در انتشار مجموعه‌های ضعیف و به لحاظ ادبی کم ارزش دارد.
شاعر مجموعه «روز بخیر محبوب من»، در ادامه گفت: اساسا کسانی برای نظارت بر انتشار آثار ادبی انتخاب می‌شوند که درک درستی از شعر داشته باشند. اما چاپ مجموعه‌های بی‌کیفیت که در واقع نماینده ادبیات امروز است نشان می‌دهد افرادی که به‌عنوان بررسی کننده مشغول فعالیت هستند یا هیچ شناختی از این عرصه ندارند و یا شناختی اندک و ناقص از ادبیات دارند.
این شاعر نیز بر لزوم حفظ چارچوب‌های اخلاقی در آثار ادبی تأکید کرد و گفت: کار ممیزی تنها نباید پاسداری از چارچوب‌های اخلاقی باشد، چراکه شاعران و نویسندگان خود شناختی دقیق از جامعه دارند و براساس اعتقادات خود و جامعه آثاری متناسب تولید می‌کنند. ممیزی اگر وجود دارد باید بیشتر به جنبه‌های کیفی یک اثر توجه کند.
یونان در ادامه با اشاره به پدیده ناشر- مولف گفت: متأسفانه این روزها هر کس که پول داشته باشد می‌تواند هر اثری را که بخواهد منتشر کند، چرا که هیچ نظارت کیفی وجود ندارد. این در حالی است که بسیاری از شاعران و نویسندگان بزرگ به دلایل مختلف آثار برجسته خود را منتشر نمی‌کنند، چرا که فضای مناسبی برای ارائه کارهای خوب وجود ندارد.
متأثر از اتفاقات نیستیم
جلیل صفربیگی، شاعر ایلامی نیز وضعیت ممیزی آثار ادبی را مناسب ندانست و گفت: به لحاظ انتشار آثار ادبی سال خوبی نداشتیم. شاعر مجموعه «عاشقانه‌های یک زنبور کارگر» معتقد است: شعر مانند بسیاری از هنرها متأثر از اتفاقات اجتماعی و سیاسی رخ می‌دهد اما وجود نظارت و ممیزی باعث شده است تا آثار ادبی نتوانند آنگونه که باید این اتفاقات را منعکس کنند و به آن بپردازند. صفربیگی وضعیت جشنواره‌های مستقل مانند شب شعر عاشورایی را نسبت به جشنواره شعر فجر بسیار بهتر ارزیابی کرد و گفت: این اتفاق بیانگر این نکته است که نهادهای دولتی نگاه خوبی نسبت به عرصه ادبی ندارند و باعث شده‌اند تا شاعران توانا کمتر وارد عرصه‌های مختلف اعم از چاپ کتاب یا فضاهای جشنواره‌ای شوند.
ادبیات ادامه دارد
ایرج صف شکن، نشر کتاب‌های شعر را در طول سال‌های گذشته تقریبا خوب ارزیابی کرد. شاعر مجموعه «قاب برهنه» گفت: انتشار مجموعه‌های شعر در سال‌های گذشته نسبتا بهتر بود، اما از نظر کیفی باید منتظر آثار بهتری باشیم. صف‌شکن با اشاره به اینکه هنر و ادبیات همچنان راه خود را ادامه می‌دهند، اظهار داشت: هنر و ادبیات همواره راه خود را ادامه می‌دهند و هر روز پویاتر و بهتر نسبت به قبل حرکت می‌کنند. اما اینکه چه عواملی باعث می‌شود که این آثار منتشر نشوند جای بحث و نظر دارد.
شاعر مجموعه «صلیب مهیا» افزود: من فکر نمی‌کنم که محصولات برجسته ادبی خلق نشده‌اند، یا اینکه شاعران خاموش بوده‌اند بلکه شعرهای زیبای بسیاری سروده شده اما عوامل مختلفی در ارائه نشدن آن نقش داشته‌اند.
تعیین حدود با مؤلفان است
محمدرضا ملکیان، مدیر عامل باشگاه شعر جوان، ممیزی در آثار ادبی را توسط نهادهای دولتی منطقی نمی‌داند. او می‌گوید: رعایت مسائل فرهنگی و حدود نوشتن را یک نویسنده یا شاعر تعیین می‌کند، همانطور که موضوع نوشتن را خود نویسنده مشخص می‌کند. پس از نظر من در این موارد نباید دستگاهی جهت نظارت وجود داشته باشد. ولی امروز تنها آثار ادبی محکوم به رعایت نکردن مسائل کلان فرهنگی و اخلاقی می‌شوند. از طرفی نظر‌های دوستان در دستگاه نظارتی بدون هیچ‌گونه معیار منطقی ابراز می‌شود. در واقع به جرات می‌توان گفت در این نظارت فقط سلیقه‌ها حاکم است.
من به‌عنوان یک شاعر که در حوزه شعر فعالیت می‌کنم و مدیر باشگاه شعر جوان هستم و یکی دیگر از وظایفم بررسی آثار ادبی شاعران جوان و انتخاب کردن و یا نکردن جهت چاپ آثارشان است، با نظرات کارشناسان وزارت ارشاد موافق نیستم، چرا که معیار انتخاب آنها سلیقه‌ای و دائم در حال تغییر است. مثلا در یکی از آثاری که باشگاه تصمیم گرفت منتشر کند و جهت گرفتن مجوز به ارشاد ارائه شد، متأسفانه با خط قرمز پررنگ زیر واژه «معشوقه» خط کشیدند که به معنای حذف یا تغییر آن بود؛ البته این اقدام جای تأسف دارد، چرا که همین شاعر با اثری دیگر از سوی ناشری دیگر که از سوی وزارت ارشاد مجوز گرفته‌بود، بارها از این واژه در آثار منتشر شده‌اش استفاده کرده بود و اتفاقا به لحاظ مضمونی نیز تغییر چندانی نداشت.
این نکته برای ما جای سؤال بزرگی به‌وجود آورد، چرا که متوجه شدیم اتفاق نظر در این باره در نهادی که وظیفه خود را نظارت می‌داند وجود ندارد.