تذهیب نیز هر چند که پس از خوشنویسی در درجه اهمیت قرار دارد، اما با تکامل در دوره های مختلف هنری، امروزه به زیباترین شکل خود رسیده است. قرارگیری عوامل و عناصر بصری هم در کنار هم طراحی صفحات قرآن را شکل می دهد.
به بهانه برگزاری نخستین دوره مسابقات بین المللی چاپ مصحف شریف، تاثیرگذاری این سه هنر در کتابت قرآن در گفت‌وگو با عبدالصمد حاج صمدی، استاد خوشنویسی، چهره ماندگار و خادم قرآنی، مهین دخت سالک مهدوی، مذهب و خادم قرآنی و وحید جزایری استاد گرافیک در حوزه هنرهای قرآنی، بررسی شده است.
اگر گرافیک را به عنوان طراحی در نظر بگیریم، قرآن های اولیه از نظر قرارگیری عوامل و عناصر بصری، گرافیک فوق العاده ای داشتند.
به گزارش ستاد خبری نخستین دوره مسابقات بین المللی چاپ مصحف شریف، وحید جزایری، ضمن اعلام این مطلب، هنرهای خوشنویسی و تذهیب را در طراحی قرآن، بسیار مهم ارزیابی می کند، اما تاکید او بر اولویت اهمیت خوشنویسی در قرآن است.
وی خوشنویسی را رکن اصلی کتابت قرآن می‌نامد و می‌گوید: طراحی قرآن، بدون تذهیب معنا می یابد، اما بدون خوشنویسی، معنایی ندارد.
جزایری، درباره اهمیت طراحی در قرآن نیز توضیح می دهد: از آغازین نسخه های قرآن، موضوع طراحی به شدت به چشم می خورد، اما به مرور زمان و متناسب با نیازهای اجتماعی، طراحی در قرآن به لحاظ فرم و عناصر بصری، تکامل یافت و خوشنویسان ایران در این موضوع، نقش مهمی ایفا کردند.
وی به تکامل پایاپای خط و تذهیب در کتابت قرآن اشاره می کند و درباره شکل گیری تذهیب می‌گوید: در گذشته، تذهیب از ساده ترین شکل ها آغاز و به مرور پر نقش تر شد تا امروز که از هر زمان، جلوه گری بیشتری دارد و حتی گاهی به عنصری تبدیل می‌شود که نمی توان آن را از طراحی قرآن حذف کرد.
این استاد گرافیک در حوزه هنرهای قرآنی، از طلااندازی و زرنگاری به عنوان بخشی از طراحی ها و از طلا به عنوان ثابت ترین رنگ‌ها در قرآن هایی که جنبه تزئیناتی بیشتری دارند، نام می برد و درباره استفاده از این عنصر در چاپ های امروزی قرآن ابراز می کند: در دوره معاصر، افست و طلاکوب می تواند تا حدودی به طلااندازی و زرنگاری نزدیک شود، اما در نهایت، کیفیت کار اصلی، متفاوت و بهتر است.
وی همچنین از جنس کاغذ نیز به عنوان عنصر موثر در طراحی و کتابت قرآن نام می برد و درباره تاثیر برگزاری نخستین دوره مسابقات بین المللی چاپ مصحف شریف در ارتقاء کیفیت طراحی قرآن می‌گوید: در این مسابقات، بیشتر بر مباحث فنی وچاپ تاکید شده است، اما بهتر بود به جایگاه طراحی در کتابت قرآن به عنوان یک عنصر تعیین کننده، توجه می شد.
انتقال مفهوم آیات به زیباترین شکل
مهین دخت سالک مهدوی، مذهب و خادم قرآنی، نیز ضمن اشاره به نقش بسزای تذهیب در کتابت قرآن، درباره پیشینه این هنر می گوید: مذهبین با نقش هایی با عنوان «سرسوره ها» در ابتدای آیات و «گل آیه» در انتهای آیات، آیات قرآنی را از هم جدا کردند. به مرور نقش هایی با نام «شمسه افتتاح» و «نشان جزء» یا «گل جزء» نیز که جزء ها و حزب های قرآن را از هم جدا می‌کرد، به وجود آمد.
وی نقش مذهبین را در کتابت قرآن بسیار موثر می داند و دراین باره توضیح می دهد: مذهبین از ابتدای تاریخ اسلام سعی کردند در کنار زیبایی مفاهیم، آیات را به بهترین شکل و به عنوان هنری جاودان در اختیار مردم قرار بدهند.
این مذهب و خادم قرآنی، بر تاثیرگذاری نخستین دوره مسابقات بین المللی چاپ مصحف شریف در چاپ نفیس قرآن تاکید می کند و می گوید: با توجه به این که این مسابقات در زمینه چاپ برگزار می شود، ممکن است تاثیر مورد نظر هنرمند را نداشته باشد، اما در درازمدت در چاپ نفیس قرآن موثر خواهد بود، به شکلی که افرادی که دست اندرکار چاپ هستند در جهت ارتقاء چاپ و بهتر دیده شدن هنرهای تذهیب و خوشنویسی در قرآن، تلاش خواهند کرد.
در خدمت سهولت خوانش
در فعالیت های هنری صورت گرفته در قرآن، پیش از هر چیز به هنر خوشنویسی توجه می شود و این هنر، نسبت به سایر هنرها از درجه اهمیت بیشتری برخوردار است.
عبدالصمد حاج صمدی، استاد خوشنویسی، چهره ماندگار و خادم قرآنی، ضمن اشاره به این موضوع، از خط‌های کوفی، محقق، ریحان، نسخ و نستعلیق به عنوان خط های استفاده شده در قرآن نام می برد. از این میان، خط کوفی از نخستین خطوط استفاده شده در کتابت قرآن است. خط های محقق و ریحان نیز تا پیش از قاجار از درجه اهمیت خاصی برخوردار بودند، اما هم اکنون منسوخ شده اند.
حاج صمدی، از خط نسخ به عنوان پرکاربردترین و خط نستعلیق به عنوان خطی که کمتر در کتابت قرآن کریم به کار می رود، نام می برد و در این باره توضیح می دهد: خواندن زیر و زبرها در خط نستعلیق برای مخاطب دشوار است و به همین دلیل و به خاطر خوانایی بیشتر خط نسخ، از این خط استفاده می شود.
وی درباره ویژگی های خطوط به کار رفته در کتابت قرآن نیز ابراز می دارد: این خطوط، ضمن دارا بودن عنصر زیبایی باید در خدمت سهولت خوانش آیات قرار بگیرند.