به گزارش خبرگزاری قرآنی ایران (ایکنا)، نشست تخصصی «رسم‌الخط قرآن کریم و نقش آن در آموزش قرآن» دوشنبه، 12 مهرماه، با حضور شش نفر از کارشناسان علوم قرآنی کشورمان و با همکاری سازمان دارالقرآن الکریم در خبرگزاری ایکنا برگزار شد.
در این نشست «احمد حاجی‌شریف» معاون آموزش، پژوهش و نظارت بر چاپ و نشر سازمان دارالقرآن الکریم، «سیدعلی سرابی» قائم‌مقام شورای عالی قرآن، حجت‌الاسلام و المسلمین «علی حبیبی» مدرس حوزه و کارشناس رسم‌المصحف، «سیدمهدی سیف» مدرس و کارشناس قرائت و رسم‌الخط قرآن کریم، «حسن تفکری» مدیر انتشارات تلاوت سازمان دارالقرآن الکریم و «بهروز یاریگل» کارشناس قرآنی کشورمان، حضور داشتند.
در ادامه نشست «سیدمهدی سیف» گفت: مطالبی که بنده عرض کردم توضیح بود نه نظر و قضاوت، وقتی که به پای نظر و قضاوت برسیم حرف و نظر خاص خود را بیان می‌کنم. بنده فقط توضیح دادم که معنای رسم‌المصحف چیست، معنای رسم‌الاملاء چیست، اصلا رسم‌الخط یعنی چه؟، در این بحث لازم است که این اصطلاحات با هم خلط نشود. این موضوع یک بحث تخصصی است، شاید افکار عمومی و نظر عموم مردم به راحتی نتواند این مباحث را آنالیز کند و متوجه شود، یک بحث تخصصی است که لازم است ضبط، املاء، رسم و مصحف مشخص و بررسی شود و تاریخ آن شفاف شود.
وی افزود: اینکه ما سریعا بگوئیم که در آن زمان این مطلب درست بود و یا آن مطلب غلط بود و ...، درست و شایسته بحث علمی نیست، یک بحث تخصصی است که نیاز به حوصله دارد و الا خلط مبحث می‌شود و نتیجه لازم و مفید را نخواهیم گرفت. من در بخش قبلی صحبت‌هایم عرض کردم که رسم‌الضبط؛ لازم است توضیحی دهم که خلط نشود، رسم یعنی حروف و ضبط یعنی اعراب و علائم. با توجه به عنوان نشست که «رسم‌الخط قرآن کریم و نقش آن در آموزش قرآن» است، رسم‌الخط اعم از رسم‌المصحف و علامتگذاری است.
رسم‌الخط اعم از رسم‌المصحف و علامتگذاری است
سیف تصریح کرد: به نظر بنده به عنوان یک معلم، بزرگ‌ترین مشکل مردم در قرائت قرآن خواندن علامتگذاری است. بله! رسم‌المصف هم مشکل است، منتها ما اکنون بحث تفصیلی علمی نمی‌کنیم، خلاصه عرض کنم که جهان اسلام، قاطبه علمای جهان اسلام، اجماعی بر التزام به رسم‌المصحف دارند نه تقدس. درست است که دقت کنیم تا اینها با هم خلط نشود التزام دارند نه تقدس، یعنی به دلایل مختلف به رعایت رسم‌المصحف پایبند هستند که لازم است دلایل آن در بحث تخصصی مطرح شود.
این مدرس و کارشناس قرائت قرآن در ادامه سخنانش اظهار کرد: در کشور ما عمده علمایی که تخصص رسم‌المصحف و رسم‌الخط قرآن دارند قائل به التزام هستند مثل آیت‌الله حسن‌زاده و آیت‌الله جوادی آملی و مقام معظم رهبری(مدظله‌العالی) که تأکید بر التزام دارند.
وی با اشاره به اینکه جهان تشیع متهم به تحریف قرآن است، گفت: یکی از ادله این پایبندی این است که اگر رسم‌المصحف را تغییر دهیم باز متهم به تحریف قرآن می‌شویم. نظر بزرگان ما به ویژه مقام معظم رهبری(مدظله‌العالی) این است که به رسم‌المصحف التزام داشته باشیم و وارد خرق نشویم و یک شیوه خاصی را ایجاد کنیم، اما در باب علامتگذاری میتوانیم تغییراتی داشته باشیم و ظرفیت لازم وجود دارد.
سیف اظهار کرد: عرض بنده این است که عمده املای عربی در کل جهان متفق علیه است، می‌توان گفت 99 درصد این گونه است و موارد اختلافی که وجود دارد و حجت‌الاسلام حبیبی گفت که مثلاً در صدر اسلام یک کلمه هم الف بزرگ بوده و هم الف کوچک، اینها تعدادشان اندک است، عمده املاء‌ها متفق علیه است. در این جاها چون بحث تخصصی لازم است که منابع را باید بیاوریم و استدلال کنیم تا سخن ما مستند به ادله واضح و متین باشد.
در ادامه نشست تفکری از حاجی‌شریف خواست که با توجه به مسئولیتی که در نظارت بر چاپ و نشر قرآن کریم در کل کشور دارند، توضیح دهد اکنون در کشور ما و دیگر کشورها چند نوع رسم‌المصحف را مشاهده می‌کنیم، در این زمینه متفق علیه هستند یا اختلافاتی در این زمینه وجود دارد؟، حاجی‌شریف گفت: نامه‌ای که مقام معظم رهبری(مدظله‌العالی) در زمانی که در سال 1370 خدمت ایشان رسیدیم به سازمان تبلیغات اسلامی جهت بررسی دادند غیر از این است و درخواست ما از خود ایشان در تاریخ 12 آبان ماه 1387 نسبت به این مسئله، این نبوده است که ایشان اعلام کنند که رسم‌المصحف. (دیگر وارد ادامه این بحث نمی‌شوم و فقط به صورت تذکر این مطلب را اعلام کنم و موافق هم نیستم که خارج از موضوع صحبت شود.)
معاون آموزش، پژوهش و نظارت بر چاپ و نشر سازمان دارالقرآن الکریم تصریح کرد: به نظرم یک بحث مهم این است که اصلا رسم‌المصحف چیست، وقتی که ما می‌گوئیم رسم‌المصحف یعنی تبعیت از یک مصحف وگرنه باید می‌گفتیم رسم‌المصاحف. علمای این فن ظاهراً می‌گویند مصحفی که در زمان حضرت رسول(ص) بوده و یا مصحفی که خلیفه سوم جمع‌آوری کرده است که ما هم از لحاظ کلمات و اضافه و کم بودن کلمات در آن‌ها اختلاف داریم هم راجع به کتابت آن، پس رسم‌المصحفی به صورت واحد نداریم.
وی اظهار کرد: رسم‌المصحفی اکنون در کشورهای عربی متداول است که بیشتر کشور عربستان با استفاده از آن قرآن منتشر می‌کند که عثمان‌طه سوری آن‌را کتابت کرده، یک رسم‌المصحف هم در آسیای شرقی (هند، پاکستان و ...) داریم که با قرآن‌هایی که در عربستان چاپ می‌شود به لحاظ کتابت متفاوت است. همچنین رسم‌المصحفی هم در کشور ما متداول شده که مرکز طبع و نشر قرآن کریم جمهوری اسلامی ایران آن‌را طراحی کرده است که با دو رسم فوق الذکر متفاوت است. پس هیچ کدام از اینها با هم یکی نیست.
حاجی‌شریف در ادامه سخنانش اظهار کرد: در زمینه چاپ قرآن کریم در کشور، طبق آماری که از سال 1387 طبق اداره نظارت و به صورت دقیق منتشر شده و مجوزهایی که صادر کرده بودند با نام ناشر و تیراژ مجوزها حدود دو، سوم مجوزهای صادره جهت چاپ قرآن به شیوه قرآن‌های ایرانی، یعنی رسم‌الاملاء بود. اینکه می‌گوئیم رسم‌الاملاء به این معنا نیست که دقیقاً براساس ادبیات عرب باشد، بلکه رسم‌الاملاء متداول در قرآن‌های جهان اسلام بیشتر از قرن چهارم به بعد است و حدود یک سوم هم به شیوه رسم‌المصحف بود که یا خوشنویسی یا حروف‌چینی شده بود.
در ادامه نشست تفکری اظهار کرد: سؤال بنده این بود که رسم‌‌المصحف‌هایی که وجود دارد چگونه بود که گفتید در قرآن‌هایی که در کشورهای عربی منتشر می‌شود یک نوع رسم‌المصحف وجود دارد و در کشورهای هند و پاکستان هم یک نوع رسم‌المصحف وجود دارد. مرکز طبع و نشر هم در بعضی از کلمات به گونه خاصی عمل کرده است که اتفاقاً با توجه به فرموده شما رسم‌المصحف واحدی نداریم.
وی تأکید کرد: بنابراین از آقای «سیف» می‌خواهم که توضیحی در این رابطه بدهد، به طور دقیق‌تر سؤال این است که این رسم‌المصحف به صدر اسلام انتساب داده می‌شود که قرآن‌هایی که در صدر اسلام نوشته می‌شدند این‌گونه بودند که واقعه توحید مصاحف که در زمان خلیفه سوم اتفاق افتاد و به شهرهای مهم آن روزگار ارسال کردند آیا در این نسخه‌ها مثلا کلمه «انسان» الف داشته است یا نداشته است یا کلمه «صالحات» دو الف داشته یا نداشته است، این اختلاف‌هایی که در قرآن‌ها می‌بینیم هر کدام از اینها ادعا دارند که این کتابت از رسم‌المصحف است؟
رسم‌المصحف یعنی تبعیت از یک مصحف وگرنه باید می‌گفتیم رسم‌المصاحف
سیف در پاسخ به این سؤال گفت: بنده معتقدم که کل رسم‌الخط را با هم ببینیم و در جلسات تخصصی اینها را از هم تفکیک کنیم، اما اصرار شما بر این است که اکنون وارد علائم نشویم و فقط حروف را بحث کنیم. ولی می‌خواهم بگویم در حال حاضر در جهان اسلام تأکید بر التزام به رسم‌المصحف حروف است و در رابطه با علامتگذاری تأکید و اصراری وجود ندارد، یعنی ما در تغییر و تحول حروف و کلمات ظرفیت کمتری وجود دارد و باید محتاط‌تر حرکت کنیم و بیشتر وحدت جهان اسلام را رعایت کنی.
وی در ادامه سخنانش افزود: اما در علائم این گونه نیست و دست ما بازتر است. علمایی که در مسابقات بین‌المللی حضور داشتند و با آن‌ها بحث می‌شد و مثلاً با رئیس لجنه مصاحف در مصر و یا اساتید دیگر آن‌ها عموماً در علائم اجازه می‌دهند و تعصب ندارند، ولی درباره کتابت حروف تعصب وجود دارد.
سیف با توجه به سخنان حاجی‌شریف تصریح کرد: رسم‌المصاحف هم اصطلاح جدیدی بود که من شنیدم، اما بالاخره ما میتوانیم وضع اصطلاح بکنیم. آنچه که من گفتم براساس منابع موجود است و از خودم چیزی اضافه نکردم، ولی ما شخصاً میتوانیم وضع اصطلاح کنیم و اصطلاح جدیدی را رایج بکنیم، البته رسم‌المصاحف وجود دارد مثلاً در کتاب ابن داوود وجود دارد.
این کارشناس رسم‌الخط قرآن کریم اظهار کرد: همچنین اگر بنده مطلبی را از مقام معظم رهبری (مدظله‌العالی) نقل کردم به خاطر این است که این مسائل اختلافی است که لازم است یک قول فصلی داشته باشد و حل و فصلی صورت گیرد. براساس آخرین نظرات مقام معظم رهبری(مدظله‌العالی) عرض کردم که البته حق شماست و ما باید سند آن‌را ارائه دهیم وگرنه ادعا نکنیم و حرفی را به ایشان نسبت ندهیم.
وی تأکید کرد: همچنین جناب حاجی شریف گفتند شیوه ایرانی دو سوم قرآن‌های موجود است، بنده این گونه فکر نمی‌کنم و احساس می‌کنم اکنون در جامعه ما عمده رسم‌الخط‌هایی که در دست مردم است عثمان طه است که این شیوه مصری است، اما اگر دو سوم مجوزها رسم‌الخط ایرانی بوده نمی دانم که با چه تیراژی منتشر شده است. آنچه که ما مشاهده می‌کنیم و عرف عام جامعه تلقی و احساس‌اش این است که خط عثمان طه خیلی شایع‌تر شده است و اینکه مصاحف توسط چه کسی توحید شد و اینکه به خلیفه سوم نسبت دهیم به نظرم این حرف دقیق نیست.
سیف در پایان سخنانش اظهار کرد: توحید مصحف در زمان خلیفه سوم این اتفاق افتاد، اما آنچه در کتب معتبر است این است که یک لجنه‌ای تشکیل شد و محور این لجنه امیرالمؤمنین(ع) بوده است. منابع مختلف همین را بیان می‌کند، کتاب آیت‌الله معرفت نیز همین را می‌گوید. محور امام علی(ع) بوده است، ایشان عضو اصلی لجنه بوده است. مدارک تاریخی چیزهای مختلفی است که اگر بخواهیم در بحث کلی به آن دامن بزنیم تکرار می‌کنم که افکار عمومی این حرف‌ها را خوب هضم نمی‌کنند.
