به گزارش خبرگزاری قرآنی ایران (ایکنا)، در این نشست «احمد حاجی‌شریف»؛ معاون آموزش، پژوهش و نظارت بر چاپ و نشر سازمان دارالقرآن الکریم، «سیدعلی سرابی»؛ قائم‌مقام شورای عالی قرآن، حجت‌الاسلام و المسلمین «علی حبیبی»؛ مدرس حوزه و کارشناس رسم‌المصحف، «سیدمهدی سیف»؛ مدرس و کارشناس قرائت و رسم‌الخط قرآن کریم، «حسن تفکری»؛ مدیر انتشارات تلاوت سازمان دارالقرآن الکریم و «بهروز یاریگل»؛ کارشناس قرآنی کشورمان، حضور داشتند.
در ابتدای این نشست، حسن تفکری، به عنوان مجری کارشناس، با بیان تسلیت به مناسبت ایام شهادت رئیس مذهب جعفری، حضرت امام صادق(ع)، گفت: موضوع رسم‌المصحف یا رسم‌الخط ویژه قرآن کریم همواره مورد توجه اندیشمندان، قرآن‌پژوهان و دانشمندان علوم اسلامی بوده است و در این زمینه کتابهای متعددی نوشته شده است که البته در مقایسه با سایر علوم قرآنی تعداد این کتاب‌ها بسیار کمتر است.
وی افزود: در ایران نیز، متأسفانه، به این موضوع کمتر پرداخته شده و کتابهای تألیف‌شده در این زمینه بسیار کم است. سازمان دارالقرآن الکریم به‌عنوان متولی نظارت بر چاپ و نشر قرآن کریم از سال 1363 تحقیقات مفصلی را در زمینه رسم‌المصحف با استفاده از کارشناسان مختلف شروع کرد، که نتایج خوبی هم به همراه داشت.
سازمان دارالقرآن تحقیقات مفصلی را در زمینه رسم‌المصحف انجام داد
تفکری تصریح کرد: آن‌طور که بنده از این تحقیقات مطلع هستم، هم‌اکنون بخش تکمیلی آن آغاز شده و تا ماه‌های آینده به نتیجه خواهد رسید. ارگان دیگری که در این زمینه تحقیقات مفصلی انجام داده، مرکز طبع و نشر قرآن کریم است که از سال 1374 این تحقیقات را آغاز کرد و نتایج تحقیقات را هم به‌صورت مکتوب منتشر کرد؛ همچنین این مرکز، قرآنی را نیز بر اساس نتایج آن تحقیقات به چاپ رساند که در دسترس عموم قرار دارد.
سیدمهدی سیف، در ادامه، تعریفی از رسم‌المصحف ارائه داد، و گفت: رسم‌المصحف یک اسم جزئی است و اسم اعم آن رسم‌الخط قرآن است؛ یعنی رسم‌الخط اعم از رسم‌المصحف یا ضبط‌المصحف است. رسم‌المصحف یعنی کتابت حروف و کلمات قرآن.
سیف، در ادامه نشست، در پاسخ به این که چرا ریشه کلماتی مانند «العالمین» با الف کوچک نوشته می‌شود، اظهار کرد: رسم‌المصحف جزئی از کل رسم‌الخط قرآن است. در مقابل رسم‌المصحف، رسم‌الاملاء وجود دارد؛ یعنی شیوه کتابت عربی. هر زبانی رسم‌الخط و رسم‌الاملاء خود را دارد.
این کارشناس قرائت و رسم‌الخط قرآن کریم تصریح کرد: رسم‌الخط زبان عربی رسم‌الاملاء نامیده می‌شود، آنچه در زبان عربی و ادعیه و غیره می‌بینید، نشان‌دهنده این است که شیوه کتابت زبان عربی، دارای استانداردی است که مستند به کتابت صدر اسلام است که به شیوه‌های مختلف ثبت، ضبط و نقل شده و در کتب علوم قرآنی و علوم قرائت آمده است.
رسم‌الخط اعم از رسم‌المصحف یا ضبط المصحف است
سیف تأکید کرد: نکته دوم رسم‌الخط، ضبط و علامت‌گذاری قرآن است. رسم‌المصحف مربوط به حروف و کلمات قرآن است و ضبط‌المصحف مربوط به علائم و اعراب خط قرآن است که کل این دو موضوع رسم‌الخط قرآن نامیده می‌شود. معنای رسم‌المصحف کل رسم‌الخط قرآن نیست، فقط به کتابت حروف رسم‌المصحف می‌گویند؛ آن هم کتابت کهن و مستندی که در صدر اسلام ثبت، ضبط و تدوین شده است و امروز تعریف خاص خود را دارد.
در ادامه این نشست حجت‌الاسلام و المسلمین علی حبیبی به ارائه سخن پرداخت. وی در پاسخ به این سؤال که ریشه رسم‌الخط چیست، گفت: ابن‌‌خلدون در کتاب «مقدمه» می‌نویسد: «خط و کتابت از صنایع شهر‌نشینی است و هر چقدر مردم یک شهر پیشرفتهتر باشند، خط آن‌ها هم پیشرفتهتر است؛ خط یکی از انواع دلالت‌هاست.» رسم‌الخط و رسم‌الاملاء جدا از هم وجود ندارد.
وی تصریح کرد: املاء قرآن در گذشته به شیوه‌ای انجام می‌شد و امروزه هم به شیوه‌ای نوشته می‌شود. اگر بخواهیم تقدسی برای نگارش گذشته قائل شویم، این تقدس جایز نیست. اختلاف قرائات در صدر اسلام به‌خاطر نبودن اصول واحد نگارش است.
سیدعلی سرابی، دیگر کارشناس حاضر در نشست، در سخنانی گفت: آنچه به عنوان رسم‌المصحف مشهور است، فقط در مورد قرآن به کار می‌رود و یا فقط در مورد برخی از کتابهای مرجع علوم قرآن. البته بنده فکر نمی‌کنم که همان رسم معمول و رسم‌الاملاء دوران کتابت قرآن مدنظر بوده است که امروزه با تغییرات اندکی حفظ شده است؛ املاء چیزی نیست که مربوط به وحی شده باشد.
وی افزد: مسلمان‌ها املاء موجود قرآن را به‌خاطر جلوگیری از تحریف قرآن حفظ کردند، اما در مورد کتابهای دیگر حفظ نشد. چون در میان کشورهای عربی رسم و آئین نگارش مشترکی نداریم؛ بنابراین، اگر بنا باشد که املاء جدیدی از قرآن داشته باشیم، اولین سؤال این است که به املاء کدام یک از کشورهای عربی قرآن بنویسیم.
املاء موجود قرآن به خاطر جلوگیری از تحریف قرآن حفظ شد
در ادامه این نشست، حجت‌الاسلام حبیبی گفت: در صدر اسلام کلماتی مانند «العالمین» هم با الف کوچک نوشته می‌شد و هم با الف بزرگ؛ حال چرا اکنون برخی‌ها الف کوچک را مطرح می‌کنند نه الف بزرگ را؟ معتقدم قرآن باید به شکلی نگارش شود که به تلفظ نزدیک‌تر باشد تا خواندن آن راحت‌تر شود.
سیف در پاسخ حبیبی گفت: بزرگ‌ترین مشکل مردم در قرائت قرآن، علامت‌گذاری است. اکنون علمای جهان اسلام اجماع بر روی التزام به رسم‌المصحف دارند نه تقدس آن. در کشور ما هم علمایی در این مورد تخصص دارند؛ مانند آیتالله «جوادی آملیم و علامه «حسن‌زاده» که التزام به رسم‌المصحف دارند، اما از بابت علامت‌گذاری ظرفیت بالقوه زیادی برای کار وجود دارد.
احمد حاجی‌شریف نیز در ادامه نشست گفت: اداره نظارت بر چاپ و نشر قرآن کریم از فروردین سال 1383 شروع به کار کرد. در نیمه سال 1370 نامه‌ای توسط دارالقرآن الکریم سازمان تبلیغات اسلامی خدمت به مقام معظم رهبری(مدظله‌العالی) ارسال شد که بعد از دو ماه نیز جلسه خصوصی با ایشان برگزار شد.
وی افزود: بعد از آن هم نامه‌ای از طرف دفتر مقام معظم رهبری(مدظله‌العالی) به دارالقرآن الکریم ارسال شد که متن آن به شرح ذیل است: «مقصود رسم‌الخط بوده است نه خط به معنای هنری آن. قبل از انجام پیشنهادهای مذکور، کار لازم آن است که در مورد رسم‌الخط تصمیم‌گیری شود و چند نفر آشنا با این مسئله که باید البته شناسایی شوند، باید بنشینند در این‌باره که ما رسم‌الخط رایج عالم تسنن را بپذیریم یا شیوه دیگری اتخاذ گردد.»
معاون آموزش، پژوهش و نظارت بر چاپ و نشر سازمان دارالقرآن الکریم در ادامه سخنانش تصریح کرد: در این زمینه تحقیقات تکمیلی شروع و بررسی‌های زیادی انجام شد تا خدمت آیتالله «معرفت» رسیدیم؛ تحقیقات تکمیلی آن‌جا صورت گرفت و نتیجه تحقیقات تکمیلی ـ که زیر نظر آیتالله معرفت و تیم ایشان این تحقیقات انجام می‌‌گرفت ـ این شد که به عنوان یک اصل کلی کتابت قرآن باید موافق با قرائت و تلفظ باشد؛ البته بر اساس قرائت و تجوید حفص از عاصم به استثنای کلماتی که دلیل صرف و نحوی داشته باشند و یا کلیه قرآن‌ها از صدر اسلام تاکنون بدان نحو نوشته شده باشند و بعد در این باره مثال زدند.
حاجی‌شریف تأکید کرد: مجدداً این تحقیقات از سال 1381 زیر نظر بزرگان حوزه و بعضی از مراجع ادامه پیدا کرد و در این‌باره چهار سؤال از مراجع تقلید پرسیده شد؛ سؤا‌ل‌ها این بود که آیا رسم‌الخط قرآن امری توقیفی است؟، آیا کتابت قرآن به شیوه رسم‌الاملاء جایز است؟، آیا استفاده از شیوه رسم‌المصحف در نگارش آیات رجحان شرعی بر رسم‌الاملاء دارد؟ و این‌که آیا در آموزش عمومی قرآن ترجیحی برای استفاده از یکی از این دو روش وجود دارد؟ که همه مراجع به این سؤالات پاسخ دادند.
سرابی در ادامه نشست اظهار کرد: هدف از رسم‌الخط تسهیل در آموزش قرآن کریم و نگارش آسان کلمات است؛ یعنی طوری کلمات قرآن کریم را بنویسیم که دانش‌آموزان بتوانند به راحتی آن‌ر‌ا بخوانند. کتابهای آموزش و پرورش که التزام به رسم‌المصحف را رعایت نمی‌کنند نیز مورد تأیید ما است.
هدف از رسم‌الخط تسهیل در آموزش قرآن کریم است
بهروز یاریگل هم در پایان نشست با طرح این سؤال که اگر رسم‌المصحف رعایت شود خواندن قرآن برای مردم راحت‌تر خواهد شد یا نه؟، گفت: «خیر الأمور أوسطها» هدف از این تغییرات و بحث‌ها این است که مردم عادی باید قرآن را راحت‌تر بخوانند.
وی افزود: نگارش قرآن باید به گونه‌ای باشد و به گونه‌ای آموزش داده شود که دانش‌آموزان تا مقطع پنجم ابتدایی بتوانند روخوانی قرآن را به پایان ببرند و بتوانند این مقطع را به اتمام برسانند؛ اما در این بخش هنوز مشکل وجود دارد. برای آسان‌کردن قرائت قرآن باید حد وسطی رعایت شود. باید در این زمینه نگاه و توانایی مردم لحاظ و رعایت شود، کارشناسان در این رابطه سخت‌گیر هستند، اما هدف باید آموزش آسان‌تر باشد.
یادآور می‌شود، به علت ناتمام‌ماندن مباحث در این جلسه، با توافق استادان حاضر در نشست مقرر شد جلسه دوم این نشست تخصصی با تأکید بر رسم‌الخط قرآن کریم و نقش آن در آموزش قرآن در ساعت 14 روز دوشنبه، 19 مهرماه، در خبرگزاری ایکنا برگزار شود.
