اما ده سال پیش این محله لیسبون وضعیتی جهنمی داشت، یک "سوپرمارکت مواد مخدر" بود که روزانه حدود 5000 معتاد در آن جمع می‌شدند تا هروئین بخرند و برای تزریق آن به خانه‌های خرابه روی تپه‌ها می‌رفتند.
در گوشه‌های تاریک و بدبوی محله معتادان- که برخی از آنها کرم‌ها زیر دست و پای‌شان می‌لولید- در میان جنازه‌های گاهگاهی و سوزن‌های خونین و چند بار مصرف شده سرگردان بودند.
در آن زمان پرتغال پر از معتادان بود: حدود 100 هزار معتاد که رقم شگفت‌آور یک درصد جمعیت را تشکیل می‌داد- به مواد غیرقانونی معتاد بودند. پرتغال مانند هر کسی دیگری که چیزی برای از دست دادن ندارد، دست به ریسک بزرگی زد: پرتغال با تصویب قانون در سال 2000 دیگر مصرف به مواد مخدر را جرم ندانست. البته مواد مخدر هنوز در این کشور غیرقانونی است، اما پرتغال قانون را طوری تغییر داد تا معتادان مواد مخدر به جای دادگاه‌های جنایی و زندان به مراکز مشاوره و گاهی مراکز درمانی فرستاده شوند. این تغییر مصرف مواد مخدر از یک موضوع کیفری به یک مسئله بهداشت عمومی به این هدف صورت گرفت تا مانع از زیرزمینی‌شدن معتادان شود. سایر کشورهای اروپایی نیز مسئله اعتیاد به مواد مخدر را یک مسئله بهداشت عمومی می‌شمارند، اما پرتغال تنها کشوری است که این رویکرد را به صورت قانون در آورد.
نتیجه این بود: افراد بیشتری مواد مخدر را امتحان می‌کردند، اما تعداد کمتری به اعتیاد کشیده می‌شدند.
نتایج این سیاست بین سال‌های 2000 تا 2008 به این شرح بود:
- افزایش اندکی در مصرف مواد غیرقانونی در میان بزرگسالان به وجود آمد، اما تعداد نوجوانان مصرف‌کننده مواد مخدر و مصرفکنندگان مسئله دار مانند معتادان به مواد مخدر و زندانیان کاهش یافت.
- شمار موارد دادگاهی مربوط به مواد مخدر 66 درصد کاهش یافت.
- موارد ابتلا به HIV مربوط به مصرف مواد مخدر 75 دصد کاهش یافت. 49 درصد افراد مبتلا به ایدز در سال 2002 معتاد بودند؛ این رقم در سال 2008 به 28 درصد کاهش یافت.
- شمار مصرفکنندگان منظم مواد غیرقانونی در حد کمتر از 3 درصد جمعیت برای ماری‌جوانا و کمتر از 0.3 درصد جمعیت برای هروئین و کوکائین- ثابت باقی ماند- ارقامی که نشان می‌دهد جرم‌زدایی از مصرف مواد مخدر باعث افزایش مصرف این مواد نشده بود.
- شمار افرادی که برای اعتیاد مواد مخدر مورد درمان قرار گرفته بودند از سال 2001 تا 2008 بیست درصد افزایش یافت.
نخست‌وزیر پرتغال، ژوره سوکراتس، یکی از معماران اصلی راهبرد جدید این کشور نسبت به مواد مخدر، می‌گوید در اجرای این طرح تا حدی از تجربه خودش در کمک به برادرش برای ترک اعتیاد الهام گرفته است.
او می‌گوید: "ایجاد این تغییر در آن زمان بسیار سخت بود زیرا پیش‌داوری‌های فراوانی در مورد مواد مخدر وجود داشت. لازم بود خودمان را از این پیش‌داوری‌ها خلاص کنیم و برخورد هوشمندانه‌ای با موضوع داشته باشیم."
مقامات هنوز هزینه این برنامه را حساب نکرده‌اند، اما انتظار دارند که افزایشی در مخارج به وجود نیاید، زیرا اغلب پول مورد نیاز از دستگاه قضایی به خدمات بهداشتی منتقل شده است.
در پرتغال امروز، امدادگران بهداشتی سرنگهای تازه، سوآب پنبه‌ای و بشقابک‌هایی برای حرارت دادن به مخلوط تزریقی، مواد ضدعفونی‌کننده و کاندوم در اختیار معتادان قرار می‌دهند. اما هر کسی که حتی با مقدار کمی مواد مخدر دستگیر شود به طور خودکار محل‌هایی به نام "کمیته انصراف" برای مشاوره فرستاده می‌شود. این کمیته‌ها شامل کارشناسان قانونی، روانشناسان و مددکاران اجتماعی هستند. عدم حضور در این کمیته‌ها می‌تواند به پرداخت جریمه، درمان اجباری یا سایر محرومیت‌ها منجر شود. در موارد وخیم،این کمیته ممکن است توصیه کند که مصرف‌کننده مواد به یک مرکز درمانی فرستاده شود.
این همان اتفاقی بود که برای تیاگوی 33 ساله رخ داد، که اکنون در تلاش است در یک مرکز توانبخشی در لیسبون اعتیادش را ترک کند. او می‌گوید مصرف هروئین را زمانی که 20 ساله بود شروع کرد. او چهار تا پنج بار در روز هروئین تزریق می‌کرد، و برای سال‌ها در یک ماشین رهاشده با نامزد معتادش می‌خوابید، او پدر بچه‌ای است که هرگز او را ندیده است.
تیاگو که اکنون در مرکز درمانی دلباز لیسبون زندگی می‌کند، تنیس روی میز بازی می‌کند، در اینترنت جستجو می‌کند و تلویزیون تماشا می‌کند. او در پاک کردن ساختمان و سایر کارها کمک می‌کند. او که وزنش در زمان اعتیادش به 50 کیلوگرم رسیده بود، اکنون به وزن طبیعی‌‌اش بازگشته است.
او پس از شش ماه درمان با متادن، هر روز میزان مصرفش را کم می‌کند، و امیدوار است در مرحله بعد به خانه‌ای که کلیسای کاتولیک آن را به معتادان بهبودیافته اختصاص داده است، برود و زندگی را دوباره شروع کند.
او می‌گوید: "تنها از خدا می‌خواهم که این اولین و آخرین بار باشد- اولین باری که به یک خانه می‌روم و آخرین باری که مورد سم‌زدایی قرار می‌گیرم."
گرچه برنامه پرتغال برای مقابله با اعتیاد عموما موثر شمرده می‌شود، برخی می‌گویند کمبودهایی هم دارد.
آنتونیو لورنکو مارتینز،قاضی سابق دیوان عالی پرتغال که رئیس کمیسیونی بود که در سال 1998 پیش‌نویس راهبرد جدید در مقابل مواد مخدر را تدوین کرد، و یکی از دو نفر از هیات 9 نفره‌ای بود که بر ضد جرم‌زدایی از مصرف مواد مخدر رای داد، می‌پذیرد که این قانون مزیت‌هایی دارد، اما از اینکه این رویکرد بیش از حد نرم است، شکایت دارد.
فرانسیسکو چاوز، که یک مرکز درمانی معتادان در لیسبون را اداره می‌کند، نیز قبول دارد که ممکن است معتادان از این نیت خیر سوء‌استفاده کنند.
او می‌گوید: "می‌دانید وقتی فشاری وجود نداشته باشد، هیچکدام از ما علاقه‌ای به تغییر کردن نشان نمی‌دهیم."
***
بر اساس گزارش "انجمن بین‌المللی کاهش آسیب‌ها" در سال 2010 در سراسر جهان در شماری رکوردشکن، 93 کشور جایگزین‌هایی برای زندانی کردن برای سوء‌مصرف مواد ارائه کرده‌اند. این جایگزین‌ها از برنامه‌های تعویض سرنگ در کامبوج تا درمان با متادون در لهستان متفاوت است.
شهر ونکوور کانادا اولین محل در آمریکای شمالی است که اتاق قانونی مصرف مواد مخدر- به گفته مقامات "محلی ایمن و سلامت‌محور که در آن افراد مواد خود را تزریق می‌کنند و با سرویس‌های مراقبت‌های بهداشتی مرتبط می‌شوند- تاسیس کرده است.
برزیل و اوروگوئه نیز زندانی کردن افرادی که مقادیر کم مواد غیرقانونی برای مصرف شخصی دارند را متوقف کرده‌اند.
به نظر می‌رسد نحوه تاثیر این روش‌های جایگزین به چگونگی اجرای آنها بستگی دارد.
در هلند که پلیس مصرف بدون درگیری مواد غیرقانونی را نادیده می‌‌گیرد، بنا به گزارش مرکز نظارت بر مواد مخدر و اعتیاد اروپا مصرف و معامله این مواد در حال افزایش بوده است. برای همین پنج شهر در هلند پس از بروز موجی از خشونت‌های مربوط به مواد غیرمجاز محدودیت‌های جدیدی را بر کافه‌های ماری‌جوانا- که کشیدن ماری‌جوانا در آنها آزاد است - اعمال کردند.
در مقابل در سوئیس که معتادان هنگام تزریق هروئین تحت نظارت قرار دارند، اعتیاد به طور مداوم در حال کاهش بوده است. بررسی‌های پزشکی نشان داده‌اند که از هنگام شروع این برنامه در سال 1994 هیچ مرگ ناشی از مصرف مواد با دوز بیش از حد (اووردوز) در این کشور رخ نداده است. این برنامه با کاهش دادن جرائم و بهبودی سلامت معتادان اعتبار به دست آورده است.
***
در پرتغال مصیبتی که زمانی محله کاسال ونتوسو را در برگرفته بود، اکنون خاطره‌ای دوردست است.
آمریکو ناوه، روانشناس 39 ساله، داستان‌های هراس‌آوری را به یاد می آورد که همکارانش پس از اعزام اولین گروه امدادگران بهداشتی بوسیله دولت در دهه 1990 به این محله نقل می‌کردند. برخی از معتادان دچار گانگرن شده بودند و دست‌های‌شا باید قطع می‌شد.
آن روزها گذشته است، اما دنباله‌هایی از آن هنوز باقی است. حدود یک دوجین مرد نحیف اغلب بی‌خانمان در کنار یک ایستگاه اتوبوس گرد امده‌اند تا در یک برنامه که هر دوهفته یک بار تکرار می‌شود، سرنگ و سوآب را در کیسه‌های سبز پلاستیکی از امدادگران بهداشتی دریافت کنند. برخی از آنها پشت دیواره چمباتمبه زده‌اند تا تزریق‌شان را انجام دهند، و یکی از آنها پشت یک سطل آشغال سعی می‌کند که شعله فندک‌ش را در باد روشن نگهدارد.
یک مرد 37 ساله که خودش را ژائو معرفی می‌کند می‌گوید 22 سال است که هروئین مصرف می‌کند. او دچار هپاتیت C است، و زمانی را به یاد می‌آورد سرنگهای مصرف‌شده خون آلود را از پیاده‌روها جمع می‌کرد. او اکنون به طور مرتب برای برنامه تعویض سرنگ می‌آید. او در حالیکه سعی می‌کند برای بیرون کشیدن یک سیگار تمرکر کند، می‌گوید: "این گروه ها به خیلی از افراد کمک کرده‌اند."
خانه‌های خرابه‌ای که زمانی مخفیگاه معتادان بود،مدت‌هاست که تخریب شده است و امسال شورای شهر لیسبون 600 درخت 16500 بوته روی تپه‌های این محله کاشت.
این بهار انتظار شکفتن آنها می‌رود.
منبع: آسوشیتدپرس