جالب است بدانید نخستین بار از این پدیده تکنولوژیک در ادبیات و آن هم نه در سده بیستم که در قرن نوزدهم نام برده شده است. ظاهرا نخستین اشاره به ماهواره در ادبیات، نوشته‌ای از ادوارد اورت هیل است. او در سال ۱۸۶۹ در داستانی به نام ماه آجری از ماهواره‌ای حامل انسان نام می‌برد که به دور زمین می‌گردد. ژول ورن نیز در داستان میلیون‌های بگم در سال ۱۸۷۹ از گلوله توپی نام می‌برد که به‌طور ناخواسته در مدار زمین به گردش درآمده‌است.
اما ایده ساخت ماهواره در سال‌های میانی قرن بیستم در ذهن دانشمندان شکل گرفت. ایده استفاده از ماهواره‌های ساخت دست بشر، برای نخستین بار در پایان جنگ جهانی دوم بر سر زبان‌ها افتاد. دانشمند، ریاضیدان و نویسنده مشهور انگلیسی آرتور‌سی کلارک یکی از بزرگ‌ترین خالقان داستان‌های تخیلی، برای نخستین بار پیشنهاد قرار دادن یک ماهواره ارتباطی را در مدار سنکرون زمین یا مدار کلارک در فاصله تقریبا 36هزار کیلومتری سطح زمین و بالای خط استوا جهت پوشش سیگنال‌های رادیویی و تلویزیونی را داد.
البته این روس‌ها بودند که در زمان حاکمیت اتحاد جماهیر شوروی سابق، نخستین ماهواره ساخت بشر به نام اسپوتنیک را در سال 1957 به فضا پرتاب کردند. پس از آن آمریکایی‌ها نیز نخستین ماهواره خود را به مدار زمین فرستادند.
ایران نیز در سال‌های اخیر به پیشرفت‌های قابل توجهی در ساخت ماهواره و ارسال آن به فضا دست یافته است. ماهواره امید در 15بهمن سال 1387 مقارن با سی‌امین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی به فضا پرتاب شد.
در این مطلب سعی خواهد شد تا در قالب ارائه تصویر و متن، برخی از مهم‌ترین دستاوردهای جهانی و به ویژه دستاوردهای مهم ایران در زمینه ارسال ماهواره به فضا شرح داده شود.
اسپوتنیک، نخستین ماهواره
اسپوتنیک-1 (در زبان روسی به معنی همسفر)، نخستین ماهواره فضایی جهان بود که در تاریخ 4اکتبر 1957 توسط اتحاد جماهیر شوروی از پایگاه فضایی بایکونور به مدار زمین پرتاب شد.
پرتاب اسپوتنیک-۱ به مدار زمین آغازگر عصر فضا و مسابقه فضایی بود.
این ماهواره با نام پی- اس1 یا ماهواره مقدماتی با سرعتی برابر 29هزار کیلومتر در ساعت در مدار زمین حرکت می‌کرد و به‌طور متوسط هر 92 دقیقه یک‌بار یک مدار کامل را می‌پیمود. سیگنال‌های رادیویی این ماهواره به‌صورت بیپ بیپ‌های متوالی با فرکانس 20/005 و 40/001 مگاهرتز به زمین مخابره می‌شد و توسط گیرنده‌های رادیویی در اقصی نقاط زمین قابل دریافت بود. پرتاب اسپوتنیک-۱ چه به لحاظ علمی و چه از نظر سیاسی یکی از مهم‌ترین رویدادهای قرن بیستم محسوب می‌شود.
اکسپلورر-1
نخستین ماهواره آمریکا اکسپلورر-1 بود که در 31 ژانویه 1958 به فضا پرتاب شد.
پیش از پرتاب این ماهواره شوروی سابق 2ماهواره اسپوتنیک-1 و اسپوتنیک-2 را یک سال پیش از آن به فضا فرستاده بود. این ماهواره 13/947کیلوگرم وزن داشت و از ایستگاه نیروی هوایی کیپ کاناورال در ایالت فلوریدا به فضا پرتاب‌شد.
اکسپلورر-1 را آزمایشگاه پیش‌رانش جت(جی پی ال) ناسا ساخت و برای پرتاب آن از نمونه اصلاح شده راکت ژوپیتر- سی با نام جونو استفاده شد.اصلاح ژوپیتر-سی و ساخت اکسپلورر در 84روز انجام گرفت.
وزن این ماهواره نزدیک به 14کیلوگرم بود که بیش از 8کیلوگرم آن را تجهیزات ماهواره به خود اختصاص داده بود. اطلاعات به دست آمده از اکسپلورر-1 منجر به کشف کمربند تشعشعی ون‌آلن شد.
ماهواره بر سفیر
موشک ماهواره بر سفیر یا ماهواره بر سفیر-1 نخستین موشک ماهواره بر ساخت صنایع هوافضای جمهوری اسلامی ایران است.با ساخت این موشک ایران به‌عنوان نهمین کشور جهان، توانمندی ارسال ماهواره به فضا را پیدا کرده‌است. حامل ماهواره دارای بیش از 10هزار قطعه در اجزای مختلف اعم از موتور، بدنه، هدایت و کنترل است که کارشناسان رشته‌های مختلف دانشگاهی طی 10 سال ساخت تمامی اجزای آن را بومی کرده‌اند. این موشک علاوه بر پرتاب کاوشگر یک به فضا در سال 1386، ماهواره امید ساخت ایران را نیز در بهمن 1387 در مدار زمین قرار داده‌است.
ماهواره امید
ماهواره امید، نخستین ماهواره ساخت ایران است که تمام تجهیزاتش در سازمان فضایی ایران طراحی و تولید شده‌است. ساخت ماهواره تحقیقاتی امید از 15اسفند 1384 آغاز شد و طی 2 سال آماده انجام تست‌های مشترک شد. ماهواره امید بامداد 15بهمن 1387 و در آستانه سی‌امین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی ایران در مدار فضا قرار گرفت.ناسا نیز تأیید کرد که این پرتاب موفقیت‌آمیز بوده‌است.
امید دومین ماهواره ایران در مدار است. نخستین ماهواره سینا-1 است که توسط روسیه در سال 2005ساخته و برای ایران به فضا پرتاب شده‌است.
ماهواره امید از نوع ماهواره سبک است و توسط ماهواره‌بر سفیر-2 در مدار قرار گرفته بود. این ماهواره با هدف برقراری ارتباطات متقابل ماهواره و ایستگاه زمینی، تعیین مشخصات مداری و دورسنجی مشخصات زیرسامانه‌ها، در مدار زمین قرار داده شده بود.
کاوشگر نخستین ماهواره بر ایران
کاوشگر-1 نخستین پرتابه (موشک) فضایی ماهواره بر ایران است که ماموریت حمل ماهواره ایران به فضا را برعهده دارد در 15بهمن 1386 پرتاب شد. کاوشگر-1 نمونه اولیه ماهواره‌بر سفیر است و با ساخت و پرتاب آن، ایران نهمین کشوری است که توانمندی ارسال ماهواره به فضا را پیدا کرده‌است.پرتابه کاوشگر-1 موشکی دومرحله‌ای است؛ مرحله نخست، موشک 100ثانیه پس از پرتاب از آن جدا شده، با چتر نجات به زمین فرود آمد. مرحله دوم آن تا ارتفاع 200کیلومتری بالا رفته، پس از گردآوری و ذخیره داده‌های هواشناسی و امواج الکترومغناطیسی در مسیر خود، با چتر نجات بر زمین فرود آمد. در تمام طول پرواز، کاوشگر-1 ارتباط خود را با مرکز کنترل حفظ کرده‌است.پرتاب کاوشگر-1، یک مرحله از اقداماتی است که جهت انجام آزمایش‌های محیطی در شرایط کارکرد ماهواره امید انجام شد تا از این طریق مشخص شود که بخشی که حمل ماهواره به فضا را به عهده دارد کار خود را به درستی انجام می‌دهد.
سامانه فضایی بومی ایران
ایستگاه هدایت و کنترل ماهواره در مدار ارتفاع پایین وظیفه تعیین موقعیت ماهواره در مدار را به عهده داشته و ارتباط رادیویی با ماهواره برقرار می‌کند و فرمان‌های کنترلی را به ماهواره ارسال کرده و پاسخ آن را دریافت می‌کند.
ماهواره امید به همراه ایستگاه‌های زیرزمینی و پرتاب فضایی، در مجموع نخستین سامانه فضایی بومی ایران را تشکیل می‌دهد.
ماهواره‌های خاص ایران عبارتند از: ماهواره زهره، ماهواره سینا، ماهواره پارس و ماهواره‌های مصباح 1 و مصباح 2.