یک میز کوچک و انباری مخفی از مهرها، رنگ‌ها و نمونه‌های سفید اسناد، سرمایه جعل کار است. هرچقدر که دولت‌ها مدارک هویت و سندیت را پیشرفته‌تر می‌کنند جعل‌کارها هم راه‌های پیشرفته‌تری برای ساخت مدارک تقلبی کشف می‌کنند.
گفت‌‌گویی که می‌خوانید در خودرویی در حاشیه یک خیابان انجام شد. جعل‌کار برای خبرنگاری که در پوشش مشتری با او صحبت می‌کند از حرفه خود و دست ساخته‌هایش می‌گوید و در ادامه با مواد قانونی که در برخورد با جعل تدوین شده است آشنا می‌شوید.
- چی جعل می‌کنی؟
مشتری باشد همه‌چیز. از کارت و شناسنامه تا سندخانه.
- یعنی همه‌چیز سفید داری؟
نداشته باشم هم می‌خرم. بچه‌ها تهیه می‌کنند. البته وقت می‌گیرد ولی کارت و شناسنامه و اینها را همیشه خودم دارم.
- مهرچی؟
همه‌جور دارم. مهر را خودم درست نمی‌کنم. بعضی‌ها کارشان درست کردن مهر است. ما از آنها می‌خریم.
- پس فقط می‌سازی. اگر یک شناسنامه بخواهم چقدر طول می‌کشد؟
3-2روز. اگر شناسنامه سفیدبخواهی که هر مشخصاتی را برای خودت بنویسی گران‌تر است ولی شناسنامه‌های کهنه‌ای که در بازار می‌فروشند ارزان‌تر است و می‌شود آنها را دستکاری کرد. اگر هم بخواهی چیزی را در شناسنامه‌ات عوض کنی بسته به موردش فرق می‌کند.
- مثلا چی؟
مثلا ازدواج را پاک می‌کنند یا اضافه می‌کنند یا کلا با شناسنامه جعلی ازدواج می‌کنند. ارث خورها اسم پدر را عوض می‌کنند یا بعضی از دخترهای شوهر نکرده سنشان را کم می‌کنند.
- کارت پایان خدمت چی؟
پایان خدمت یک هفته طول می‌کشد. اینهایی که جدیدا می‌دهند سخت‌تر است.
- گواهینامه؟
گواهینامه لیبل‌دار سخت است یک هفته طول می‌کشد. از همه سخت تر کارت ملی است، خرجش هم بیشتر است چون می‌شود با آن کار بانکی و چک انجام داد.
- اگر لو برود چی؟ تا به حال گیرافتاده‌ای؟
بله ولی به خاطر مدارکی که می‌سازم نبوده. من کارم را درست انجام می‌دهم لو رفتنش هم با من نیست چون ما جنس را می‌فروشیم و دیگر کاری با مشتری نداریم. گیرافتادن من به خاطر این بود که با زنم اختلاف داشتم. او هم رفت و پلیس را آورد و گفت شوهرم جاعل است. البته همه وسایل را پیدا نکردند، یک شناسنامه سفید و چندکارت بود که رویشان کار می‌کردم. همان‌ها هم برایم یک سال حبس شد.
- نتوانستی برای خودت سند‌بگذاری و بیرون بیایی؟
از کسی که جرمش جعل باشد هیچ وثیقه‌ای قبول نمی‌کنند چون حتما جعلی است. کلا یک قسمت از کار ما سند ساختن برای وثیقه است. هر قراری که قاضی صادر می‌کند قیمتی دارد؛ مثلا برای قرار 200میلیونی باید سندی گذاشت که 200میلیون قیمت داشته باشد. جعل‌کار 20درصد پول را می‌گیرد و سند را می‌سازد. طرف هم با این سند بیرون می‌آید.
- ولی سند در بایگانی دادگاه باقی می‌ماند و ممکن است بفهمند جعلی است.
مشکلی نیست. راه‌هایی را بلدیم که سند را در بایگانی معدوم کنیم یا بیرون بیاوریم؛ آدم‌هایش هستند.
- اگر برای زمین بی‌صاحبی سند بخواهند چی؟
فرق می‌کند. بعضی از سندها باید قدیمی باشد؛ یعنی سند زمان‌های قدیمی و کهنه را باید بسازیم که قیمت بالایی دارد. بعضی‌ها هم جدید هستند که سفیدش را داریم. اگر هم بخواهند نقل‌وانتقالات را در سند بیاوریم که مثلا چند دست چرخیده و طبیعی‌تر است، قیمت بالا می‌رود. این کارها یک سری کامل مهر از سال‌های مختلف می‌خواهد که همه جعل کارها ندارند.
- اگر فتوکپی یک سند را بیاورند می‌توانی اصلش را درست کنی؟
بله. یک ماه وقت می‌گیرد. قیمت هم بالاست ولی درست مثل کپی را می‌سازم. سند کار سختی است اما مشتری زیاد دارد. دلال‌ها و زمین‌خوارها سند را خوب می‌خرند؛ البته الان وضع بازار ملک و املاک خوب نیست و کار ما هم خوابیده.
- گذرنامه چی.
پاس زیاد کار نمی‌کنم ولی اگر بخواهی می‌توانم بسازم. پاس،کار هرکسی نیست. وقتی گواهینامه جعل می‌کنی قرار است آن را به یک کارمند نشان بدهی که چیز زیادی نمی‌داند و توجه هم نمی‌کند ولی پاس را جلوی مامورهای فرودگاه‌های اروپا می‌گذاری که کارشان تشخیص اصل از بدل است. نخ، چسب، مهربرجسته و هزار چیز ظریف دارد که اگر اشتباه کنی لو می‌رود.
- اگر سفارش بگیرم معامله چطوری است؟
نصف پول قبل از کار، نصف هم موقع تحویل، بعد هم هیچ‌کاری با هم نداریم. البته من خودم به محض سفارش گرفتن شروع نمی‌کنم. 3-2روز صبر می‌کنم چون بعضی‌ها پشیمان می‌شوند. یک عده وحشت دارند که سندجعلی دستشان بگیرند.
- ممنون. خبرت می‌کنم.
معامله را جورکن یک درصدی هم خودت بردار. ما کارمان را بلد هستیم جنس خوب و بی‌عیب تحویل می‌دهیم. برای همین همیشه مشتری داریم.
جاعلان در قانون
در ماده523 بخش تعزیرات و مجازات‌های بازدارنده قانون مجازات اسلامی مصوب 1370/9/7آمده است:
«جعل و تزویر عبارتند از: ساختن نوشته یا سند یا ساختن مهر یا امضای اشخاص رسمی یا غیررسمی، خراشیدن یا تراشیدن یا قلم بردن یا الحاق یا محو یا اثبات یا سیاه کردن یا تقدیم یا تاخیر تاریخ سند نسبت به تاریخ حقیقی یا الصاق نوشته‌ای به نوشته دیگر یا به کار بردن مهر دیگری بدون اجازه صاحب آن و نظایر اینها به قصد تقلب».
در میان حقوق‌دانان جعل تعریف مشخصی دارد؛ «عملی که عنصر مادی آن فعلی متقلبانه و مزورانه در اسناد برای کسب منافع نامشروع است و جاعل در پی کسب منافعی برای خود است که محق آن نمی‌باشد». اما چگونه جرمی به این وضوح تبدیل به شغل و حرفه می‌شود؟ مواد524 تا 537 قانون مجازات اسلامی نشان می‌دهند که چه مجازات‌هایی برای جعل اسناد مختلف در نظر گرفته شده است؛ امضای مقامات ارشد حکومتی 3 تا15سال حبس، مدارک تحصیلی یک تا 3سال، مهر یا نشان ادارات غیردولتی 6ماه تا 3سال، اسکناس یا اسناد بانکی و اوراق بهادار به قصد اخلال اقتصادی 5تا20 سال، احکام دادگاه‌ها، اسناد تعهدآور بانکی نظیر چک و امضای نمایندگان مجلس و وزرا یک تا 10سال.
بخشی از این مواد قانونی نیز به تعیین مجازات برای کارمندان دولتی اختصاص دارد که در امر جعل با جاعل همکاری کرده یا از رتبه و جایگاه اداری خود و اسنادی که در اختیار دارند سوءاستفاده کنند. اما به نظر می‌آید سود نهفته در کار جعل اسناد آن‌قدر زیاد است که این دست مجازات‌ها نمی‌تواند به اندازه کافی بازدارنده باشد خصوصا که برای اسنادی چون گذرنامه که امروزه اهمیت زیادی دارد یا سند مالکیت زمین‌ها، خانه‌ها و دیگر بناها ماده مستقلی در نظر گرفته نشده است.اما آنچه جایش خالی است، تعیین مجازات برای تکرار جرم جعل است.
بهمن کشاورز، وکیل دعاوی و رئیس‌سابق کانون وکلا می‌گوید:«متاسفانه در قانون فعلی با خلأ در مبحث تکرار جرم مواجه هستیم؛ به این معنی که برای تکرار جرم جعل، مجازاتی تعیین نشده است و تنها حداقل و حداکثر جرم در قانون وجود دارد که در صورت برخورد با ارتکاب پیاپی جرم نیز نمی‌توان از حداکثر مجازات تعیین‌شده فراتر رفت. البته امیدواریم در قانون جدیدی که در مراحل بررسی و تصویب قراردارد این موضوع مورد توجه قرار گرفته باشد».
الکترونیک شدن ارتباطات بین دستگاه‌ها و استفاده از شبکه‌های رایانه‌ای میتواند باعث کاهش جرم جعل شود، ولی فقط جعل مدارک کاغذی را تحت تاثیر قرار خواهد داد و جاعلان قدیم تبدیل به نفوذگرهای رایانه‌ای می‌شوند؛ پدیده‌ای که در کشورهای توسعه‌یافته قابل مشاهده است.
کشاورز می‌گوید:«با افزایش جمعیت و پیچیده شدن روابط اقتصادی، تمام جرائمی که ریشه اقتصادی دارند مانند جعل اسناد هم بیشتر می‌شوند». این موضوع طی بحران‌های مالی به وضوح قابل مشاهده است؛ آنجا که تکه‌ای کاغذ میتواند مسیر زندگی شخصی را دگرگون کند.