توجه ویژه به بافت تاریخی تهران از آن‌رو اهمیت دارد که این منطقه علاوه بر آنکه محدوده تاریخی شهر در قلب پایتخت است، نبض مبادلات اقتصادی شهر را نیز در دست دارد و از این جهت رسیدگی به وضعیت آن حائز اهمیت است. شاید احیای بافت مسکونی در بازار تهران را بتوان یکی از آخرین خبرهای مهم در موضوع بازسازی و توجه به بافت تاریخی تهران دانست.
احیای بافت مسکونی بازار تهران نیازمند رعایت چه موازین شهری و اجتماعی است؟ در یکی از مطالعات جامعی که تاکنون در موضوع بافت مسکونی، غیرمسکونی و همچنین ساختار اجتماعی و فرهنگی محدوده اصلی بازار تهران انجام شده، آمار تعداد خانواده‌های شناسایی شده ساکن بازار و همچنین اسکان غیرخانوادگی و بیشتر کارگری در محدوده بازار تهران مشخص و منتشر شده است.
هنوز هم بسیاری از خریداران کالاها و گاه حتی مغازه‌دارانی که سال‌هاست در بازار تهران فعالیت می‌کنند نمی‌دانند در گذرهای فرعی و اصلی بازار و در همان خانه‌های قدیمی که حالا بیشترشان تبدیل به انبار کالاهای وارداتی شده‌اند یا آنکه در بهترین حالت کارگاه کوچکی در بخشی از خانه‌های متروکه آن برپا شده تا همین 2 دهه پیش سرپناه خانواده‌هایی بوده که به‌تدریج با تغییر کاربری واحدهای مسکونی بازار، مجبور به ترک بافت تاریخی شهر شده‌اند. البته هنوز هم خانواده‌هایی در بازار تهران و محدوده بافت تاریخی زندگی می‌کنند که به‌دلیل تغییر بافت فرهنگی و تغییر کاربری‌های گسترده محله‌های محدوده اصلی بازار، از مسکونی به انبار یا دفاتر بازرگانی، نسبت به دسترسی‌ها و برخی معضلات فرهنگی و آسیب‌های اجتماعی موجود در این محیط احساس خوبی ندارند.
روند کاهش سکونت در بازار
به موجب آنچه در طرح توسعه محله بازار آمده است، بازار تهران دارای جمعیتی معادل 8847 نفر تا 5 سال گذشته بوده که 2553 خانوار با کمتر از 4 نفر را در خود جای داده بود. خانواده‌های ساکن در بافت‌های فرسوده و قدیمی بازار تهران واقع در منطقه 12 تهران نیز مشکلات سکونتی زیادی در این محدوده تاریخی از شهر دارند.
مطالعات آماری انجام شده، 38 درصد از جمعیت جوان بازار تهران را بین سنین 15 تا 29 سال تخمین می‌زنند که این میزان خود بیانگر سختی‌های سکونت خانوادگی در بازار تهران و خطرات احتمالی ناشی از وجود آسیب‌های اجتماعی در چنین محیطی است. برآوردها همچنین از جمعیت جوان 3362 نفری بازار که در ردیف سنی 15 تا 29 سال قرار دارند خبر می‌دهد.
گزارش منتشر شده از بررسی‌ها در طرح توسعه محله بازار همچنین مشخص کرد که از سال 1365 روند کاهش سکونت در بازار تهران شکل گرفته و به‌تدریج به کمتر از 10 خانواده در بازار حضرتی تهران رسید. وجود مشکلات شغلی برای جوانان ساکن در محدوده بازار تهران و منطقه 12 پایتخت و همچنین ترس از نبود امنیت اجتماعی در محوطه بازار تهران و منطقه یاد شده از مهم‌ترین موضوعاتی است که جوانان و ساکنان این بخش از شهر تهران نسبت به آن حساسیت ویژه‌ای نشان داده‌اند.
ساکنان مهاجر بازار
نتایج یک نظرسنجی از جوانان این منطقه نشان می‌دهد که 32درصد جوانان، مهم‌ترین وظیفه دولت در قبال خود را تأمین شغل و داشتن امنیت شغلی عنوان کرده‌اند. 28درصد نیز تأمین امنیت اجتماعی را اولویت دوم خود دانسته و 20درصد نیز خواستار ایجاد امنیت اقتصادی بوده‌اند. تأمین امکانات گذران اوقات فراغت، شناسایی و بهره‌گیری از استعدادها، ارائه خدمات مشاوره‌ای، حمایت از سازمان‌های غیردولتی جوانان و آموزش مهارت‌های اجتماعی نیز در اولویت‌های جوانان ساکن در محدوده بازار واقع در بافت تاریخی تهران بوده است.
مطالعات صورت گرفته در طرح توسعه محله بازار تهران مشخص کرد که 38درصد از کل جمعیت ساکن در بازار مهاجر هستند که در این میان تعداد جمعیت مهاجر مرد یک‌ونیم برابر جمعیت مهاجر زن در این محدوده است. این موضوع بیان می‌کند که غلبه مهاجرت مردان مجرد به محله بازار بیشتر است.
متخصصین آسیب‌های اجتماعی با اطلاع از نسبت جمعیتی بازار تهران معتقدند که وجود این میزان از جمعیت مهاجر مرد در بازار تهران می‌تواند زمینه‌ساز بروز برخی آسیب‌های اجتماعی در این منطقه شود.
مرکز آمار ایران نیز پیش‌تر در یکی از گزارش‌های خود اعلام کرده بود که نرخ بیکاری در محله بازار تهران 3 تا 5 درصد است. شغل نامناسب و بیکاری نیز از مهم‌ترین معضلات موجود در این محدوده از شهر تهران است.
جمعیت و مشکلات سکونتی
در برآوردهای به‌دست آمده از مطالعات صورت گرفته در بازار تهران که با هدف ایجاد توسعه متوازن در این محله انجام شده نیز مشخص شد که هر شخص در این محدوده از شهر معیشت 3 فرد را برعهده دارد. جمعیت بی‌سواد موجود در بازار تهران نیز تعداد 1250 نفر تخمین زده شده که متشکل از 601 زن و 649 مرد است. جمعیت بی‌سواد بازار تهران بیش از 14 درصد جمعیت محله را تشکیل می‌دهد.
کارشناسان شهرسازی معتقدند که وضعیت کنونی بازار تهران به‌گونه‌ای است که از میزان روند اعتماد ساکنان محله به سایرین کاسته است. مطالعات اجتماعی انجام شده به‌منظور توسعه محله بازار تهران همچنین نشان داده است که محله بازار از نرخ بالای رشد طلاق برخوردار است.
در گزارشی که به‌منظور بررسی‌های ابتدایی در روند توسعه محله بازار تهران و احیای بافت مسکونی در بازار تهران تهیه شده نیز تخمین زده می‌شود که حدود 250 تا 300 مصرف‌کننده مواد‌مخدر در محله بازار تهران سکونت دارند که 5 تن از این افراد را مصرف‌کنندگان خیابانی و 10 تن دیگر نیز معتادان کارتن‌خواب هستند.
آسیب‌های موجود دیگر در بازار تهران نشان از سکونت یکصد کودک کار و خیابان در محله و مشاهده روزانه 20 تا 30 متکدی در این محله از بافت تاریخی تهران دارد.
9 ساعت آلودگی هوا
کارشناسان مسائل زیست‌محیطی نیز در برآوردهای علمی خود به این نتیجه رسیده‌اند که اوج آلودگی هوا در محله بازار تهران در صبح از ساعت 7 تا 9 و بعداز ظهرها از ساعت 18 تا 23 است.
در نظرسنجی‌های شهرسازی نیز آمده است، 19/8درصد اهالی ساکن در بازار تهران انتظار دارند که شهرداری مشکل بافت فرسوده آنها را حل کند. 23/9درصد نیز مشکلات مالی را در ترمیم و یا ساخت خانه مسکونی فرسوده خود اعلام کرده‌اند.
در این میان 18/4درصد نیز خواستار همکاری شهرداری برای مرمت یا نوسازی بافت فرسوده خود شده‌اند و 10/4درصد معابر تنگ و باریک موجود در بازار تهران را مانع نوسازی بافت فرسوده خود اعلام کرده‌اند.