بازار در گذشته نه فقط محلی برای کسب و کار و تجارت، بلکه محلی نیز برای تعاملات اجتماعی بوده که تقریبا در امتداد مهم‌ترین راه‌های شهری قرارگرفته و تمام فعالیت‌های شهر به نوعی به بازار مرتبط می‌شد.
برای بازار کاربری‌های متعددی ثبت شده است. نمونه‌های مسکونی آن را تا همین چند سال پیش نیز می‌شد در آن مشاهده کرد. کاربری‌های مذهبی، خدماتی، اداری، تجاری، فرهنگی و آموزشی آن نیز کماکان وجود دارند.
محدوده‌ای11 هکتاری که زمانی نبض زندگی شهر در آن می‌‌زد و در کمترین فاصله ممکن از آن بناهای دولتی و دیوانی چون کاخ گلستان، کاخ دادگستری تا بناهای مسکونی و محله‌هایی چون عودلاجان، درخونگاه، پامنار و غیره قرار داشتند. اماکن فرهنگی و مذهبی نیز چون تکیه دولت، مسجد امام، امامزاده زید(ع) و بسیاری دیگر از اماکن در این محدوده قرار داشتند که این روزها هر کدام اثری ارزشمند از هویت یک شهر محسوب می‌شوند.
بازار امروز به‌دلیل بی‌توجهی‌های صورت گرفته در سالیان دور آن طور که باید به‌عنوان یک اثر تاریخی ارزشگذاری نمی‌شود. بافت تاریخی شهر نیز از این قاعده مستثنی نیست.
مهدی معمارزاده کارشناس فنی سازمان میراث فرهنگی استان تهران درباره اوضاع بازار و بافت تاریخی شهر می‌گوید: اگر به شهرهای تاریخی و وضعیت فعلی آنها توجه کنید متوجه خواهید شد این بافت‌ها در سراسر جهان از مباحث مهم گردشگری و جذب توریست بوده و در حقیقت همان هسته اولیه شهر هستند.
این اماکن بافت‌هایی پویا و ارگانیک هستند که با توجه به حضور انسان‌ها و بر حسب ارزش‌های فرهنگی شکل می‌گیرند. آنها ارزش‌های فرهنگی و تاریخی را شناسایی کرده و پس از رسیدگی از آن بهره‌برداری توریستی می‌کنند.
او در ادامه به وضعیت بافت تاریخی تهران نیز اشاره کرده و می‌گوید: در شهرهای تاریخی کشور ما نیز این طور بوده که بازارها هسته اولیه تشکیل شهر بوده‌اند و پیوندهای شهری دراین محل شکل می‌گرفته است. اما آنچه از لحاظ تاریخی در تهران روی داده و همچنان ادامه دارد بسیار متفاوت است. از اواخر دوره قاجار بی‌توجهی‌ها به محدوده تاریخی تهران آغاز شده که در سال‌های متمادی ادامه داشته است.
محدوده تاریخ
بازار این روزها تبدیل به محدوده‌ای کاملا تجاری شده است و هیاهوی کسب و کار یاد و خاطره گذشته‌ها را در خود گم کرده است. تقریبا شاید هیچ‌یک از تهرانی‌ها ندانند که آرامگاه دو نفر از شاهان دوره زندیه و قاجار در بازار تهران قرار دارد که می‌تواند یکی از ده‌ها محل گردشگری برای توریست‌ها و کسب درآمد باشد. بسیاری بناهای دیگر نیز چون مسجد امام یا مسجد جامع نیاز به توجه مسئولان فرهنگی کشور دارد.
مهندس معمارزاده با اشاره به محدوده تاریخی تهران می‌گوید: برای حفظ هویت شهر مدیریت شهری باید به محدوده تهران ناصری که در قلمرو خیابان‌های 17 شهریور، کارگر، شوش و انقلاب فعلی قرار داشته توجه جدی کند. باید به بافت تاریخی تهران احترام گذاشت و اگر این اتفاق نیفتد تاریخ ما از بین خواهد رفت.
او در ادامه با انتقاد از بی‌توجهی‌های صورت گرفته می‌گوید: اگر این روزها به بازار مراجعه کنید ساخت و سازهایی را در اطراف مساجد امام یا جامع خواهید دید که متأسفانه نظارتی بر آنها نیست.
در دیگر بخش‌های بازار چون سراها، تکیه‌ها و حجره‌ها هم این اتفاق روی می‌دهد. این اقدامات باعث می‌شود آن بافت ارگانیک که اشاره کردم و زنده است از بین رفته و احجام زشت و غیراستاندارد شکل بگیرد که ضدهویت است.
قدم زدن در بازار تهران برای آنها که آشنا با این محیط نیستند کار ساده‌ای نیست. دالان‌های تودرتو و راه‌هایی که در بیشتر اوقات بدون هیچ تابلوی راهنمایی در هم تنیده شده‌اند بخشی دیگر از مشکلات بافت تاریخی بازار برای گردشگران ناآشنا هستند. مدیریت شهری در چند سال گذشته با توجه به اهمیت بازار و ارزش تاریخی آن دست به کار شده تا هویت شهری همچنان برای شهر باقی بماند.
بازگشت هویت
برای آنها که در گذشته در محدوده بازار تهران تردد داشته‌اند، آرامش و ترافیک معنای دیگری نسبت به آنچه در سایر نقاط تهران اتفاق می‌افتاد، داشت. گردشگرانی که بازار را برای یک روز گشت و‌گذار در تهران انتخاب می‌کردند بیش از آنکه جلب معماری و بافت سنتی بازار تهران شوند مراقب سلامتی و حیات خود بودند که موتوری‌های بازار، نه فقط جان آنها را بلکه جان همه بازدیدکنندگان بازار را به خطر می‌انداختند. حتی مغازه‌داران خیابان‌های اطراف بازار هم از چنین امری مستثنی نبودند.
اکنون پس از سال‌ها این پیر نفسی راحت کشید و چهره زیبا و معماری چشم‌نواز خود را، از فراز سال‌ها و از نقاب دود و ترافیک، به رخ کشید. کسانی که این روزها به بازار می‌روند گاهی با وجود آنکه سال‌هاست در بازار رفت‌و آمد می‌کنند، معترفند بازار را این‌گونه امن و آرام ندیده بودند.
و اینها همه از روزی اتفاق افتاد که طرح‌های پیاده‌راه‌سازی پایتخت این بار به قلب اقتصادی ایران( بازار تهران) رسید و تردد خودروها در خیابان 15خرداد از چهارراه گلوبندک تا ابتدای ناصرخسرو ممنوع شد.
بازار تهران که همواره از مشکل ترافیک در 4 ضلع خود یعنی محدوده خیابان‌های 15 خرداد، خیام، مولوی و امام(ره) رنج می‌برد در گام نخست شلوغ‌ترین معبر خود یعنی ضلع شمالی بازار را در قالب طرح‌هایی که برای خیابان‌های پرتردد تهران به‌خصوص مراکز خرید برنامه‌ریزی شد، مسدود کرد تا هیچ خودرویی در محدوده چهارراه گلوبندک تا ابتدای خیابان ناصرخسرو اجازه تردد نداشته باشد.
مهندس معمارزاده، کارشناس فنی میراث فرهنگی استان تهران نیز در این باره می‌گوید: آنچه اتفاق افتاده اگر با برنامه و منطبق بر اصول بوده باشد، خوب است. البته باید همین حرکت را که برای حفظ هویت شهر است غنیمت شمرد.
او درباره اشکالات موجود و دلایل آن می‌گوید: متأسفانه میراث فرهنگی ضعیف‌تر از گذشته عمل می‌کند و این به‌دلیل نقص در بدنه کارشناسی آن است.این روزها همه از سر صبر روی نیمکت‌های وسط خیابان، در کنار کوهی از خریدهایشان آبمیوه‌ای می‌نوشند و نگاهشان را در اطراف چرخی می‌دهند تا بازار را این بار از زاویه میراثی کهن بنگرند؛
بازاری با وسعت 110 هکتار و بیش از60 هزار واحد تجاری که در خود جای داده است و البته محدوده‌ای است با ارزش‌های تاریخی و فرهنگی که باید غنیمت شمرد و قدر دانست
