کافی است از کنار آدم‌هایی که در کنار پیاده‌رو ایستاده‌اند یا در پارک قدم می‌زنند، بگذرید تا با سرعت بالایی نام تمام مواد‌مخدر صنعتی و سنتی را به اضافه 2 کلمه «موجود است» از زبانشان بشنوید. فرقی هم نمی‌کند که چند سال دارید یا اینکه جنسیت‌تان چیست؛ فقط باید از کنارشان رد شوید. با وجود اینکه در سال‌های اخیر طرح‌های ضربتی زیادی برای برخورد با فروشندگان و مصرف‌کنندگان مواد‌مخدر در سراسر کشور به اجرا درآمده است، انگار هنوز سوداگران مرگ در کرمانشاه از چنان احساس امنیتی برخوردارند که بی‌دغدغه و تقریبا علنی به کار خود ادامه می‌دهند و معتادان هم دسترسی آسانی به مواد‌مخدر دارند. مستند این ادعا، مشاهدات ما از حوالی میدان آزادی، بازار کرمانشاه و پارک کوهستان در یک غروب بهاری است و حرف‌های ساکنان این کلانشهر که خرید و فروش بی‌دردسر مواد‌مخدر، آنان را نگران آینده فرزندان‌شان کرده است.
خیلی وقت نیست که قانون مبارزه با مواد‌مخدر با هدف روزآمدشدن و انطباق با وضع جدید اصلاح شده است. مجمع تشخیص مصلحت نظام اصلاح این قانون را در نهم مرداد سال گذشته تصویب کرد که براساس آن برای کشت، ساخت، فروش، حمل و استعمال مواد‌مخدر، با توجه به میزان آن، جزای نقدی بین 100هزار تا 6میلیون تومان، 25 تا 74 ضربه شلاق و تا 15سال حبس تعیین شده است. بر اساس این قانون حتی در مواردی حکم اعدام صادر می‌شود، با این حال براساس مشاهدات ما در کلانشهری مانند کرمانشاه، فروشندگان و مصرف‌کنندگان نگرانی چندانی از دیده‌شدن در انظار عمومی ندارند.
طهمورث زندی، از ساکنان کرمانشاه، در این باره می‌گوید: «در ضلع شرقی میدان آزادی که در آن چند شیرینی‌فروشی و داروخانه رازی قرار گرفته است، شخصی به نام حمید می‌ایستد و هر نوع مواد‌مخدر سنتی و صنعتی را می‌فروشد.»
به گفته وی، علاوه بر مشتریان ثابتی که او را می‌شناسند، این شخص به هر رهگذری که از آن پیاده‌رو بگذرد، محصولاتش را معرفی می‌کند.زندی اضافه می‌کند: «در گذشته بیشتر مواد‌مخدر سنتی خرید و فروش و استعمال می‌شد که خانواده‌ها با آن آشنایی بیشتری داشتند، اما امروزه با افزایش عرضه و تقاضای مواد‌مخدر صنعتی و ناآگاهی خانواده‌ها از این مواد، هر روز جوانان بیشتری با پدیده اعتیاد درگیر می‌شوند.» به گفته این شهروند، زرق و برق و تنوع نحوه مصرف مواد‌مخدر جدید بسیاری از جوانان را که حتی سیگاری نیستند، کنجکاو می‌کند که برای یکبار هم که شده، از این مواد که تبلیغ می‌شود اعتیادآور هم نیستند، استعمال کنند.
زیر 30 ساله‌ها را دریابیم
مدیر یکی از مراکز گذری ترک اعتیاد (دی.آی.سی) کرمانشاه که زیر نظر سازمان بهزیستی فعالیت می‌کند، با تأیید سهولت دسترسی به مواد‌مخدر در این کلانشهر می‌گوید: «در برخی مناطق شهر خانه‌هایی وجود دارد که علاوه بر ساخت مواد‌مخدر صنعتی، در کمتر از یک ساعت حدود یک کیلوگرم مواد‌مخدر در آنها استعمال می‌شود.» اردشیر جلیلیان می‌افزاید: «این روزها مصرف مواد‌مخدر صنعتی در مقایسه با مواد‌مخدر سنتی افزایش چشمگیری پیدا کرده است، زیرا فروشندگان مواد‌مخدر صنعتی در زمان فروش به مشتریان خود آنان را با وعده‌های غیرواقعی فریب می‌دهند، برای نمونه به خریداران می‌گویند که این مواد اعتیادآور نیست و بدن آنان را زشت و لاغر نمی‌کند.»وی اضافه می‌کند: «جوانان ترجیح می‌دهند برای مخفی‌ماندن مصرف مواد از خانواده‌هایشان مواد‌مخدر صنعتی استفاده کنند تا در ظاهرشان تغییر غیرعادی ایجاد نشود. از سوی دیگر، نباید فراموش کرد که نحوه استعمال مواد‌مخدر صنعتی به‌مراتب آسان‌تر از مخدر‌های سنتی است.»
به گفته جلیلیان، حتی برخی از استفاده‌کنندگان از مواد‌مخدر صنعتی گمان می‌کنند که این مواد به‌ویژه «شیشه» هنگام آزمایش اعتیاد مشخص نمی‌شود و استعمال آنها در نتیجه آزمایش بی‌تأثیر است، از این‌رو هنگام ازدواج یا استخدام کسی متوجه مصرف آنان نمی‌شود و در نتیجه در آینده مشکلی از این بابت نخواهند داشت.مدیر مرکز گذری ترک اعتیاد بازار توپخانه کرمانشاه همچنین از افزایش آمار معتادان و پایین آمدن سن اعتیاد در این کلانشهر خبر می‌دهد و می‌گوید: «اکنون به‌طور میانگین در هر هفته، بیش از 100نفر به مرکز ما برای ترک اعتیاد مراجعه می‌کنند که بیشتر آنان نوجوانان و جوانان هستند.» به گفته وی، در میان پرونده‌های جدید اشخاص بالای 30سال کمتر دیده می‌شوند. در این میان تلاش همشهری برای دریافت آمارها و گزارش‌های رسمی و دقیق در این زمینه به نتیجه نرسید زیرا علاوه بر بارها تماس تلفنی با مسئولان بهزیستی کرمانشاه، ارسال پرسش‌ها و تعویق زمان انتشار گزارش، آنان تمایلی به پاسخگویی نداشتند.
مواد مخدر به‌اضافه ناخالصی
مدیر مرکز گذری ترک اعتیاد بازار توپخانه کرمانشاه درباره پرطرفدارترین مواد‌مخدر نزد معتادان این شهر می‌گوید: «هروئین، کراک، کوکائین، تریاک و شیشه بیشتر از دیگر مواد‌مخدر سنتی یا صنعتی مورد استعمال قرار می‌گیرند.»جلیلیان خاطر نشان می‌کند که در دنیا فقط یک نوع ماده مخدر صنعتی به نام شیشه وجود داد، اما در ایران 4 نوع شیشه مورد استفاده معتادان قرار می‌گیرد.وی در توضیح علت این تنوع تصریح می‌کند: «اگر کسی بخواهد در کرمانشاه شیشه یا کراک اصل را یعنی همان چیزی که در همه جای دنیا مصرف می‌شود، تهیه کند، باید برای هر گرم 140هزار تومان پول بپردازد، اما اکنون در ایران و از جمله کرمانشاه تنها با صرف 6 تا 7هزار تومان می‌توان یک گرم شیشه یا کراک خرید، به همین دلیل حتی نوجوانان که تمکن مالی زیادی ندارند نیز به این ماده مخدر دسترسی دارند.»
به گفته جلیلیان، در ایران این مواد‌مخدر که در واقع نوعی کوکائین غنی شده است، به‌صورت خالص عرضه نمی‌شود، بلکه در کارگاه‌های زیرزمینی جنس اصل را با مقادیری استأمینوفن، هروئین و ناخالصی‌های غیرمشخص ترکیب می‌کنند و به دست مصرف‌کننده می‌رسانند که به همین دلیل شیشه و کراک ایرانی ضرر بیشتری نسبت به انواع خارجی خود دارد.جلیلیان درباره کارگاه‌های زیرزمینی تولید مواد‌مخدر صنعتی در غرب کشور می‌گوید: «تعداد زیادی از این کارگاه‌ها در شهرستان‌های سنندج و کرمانشاه، مراکز2 استان کردستان و کرمانشاه راه‌اندازی شده است.» وی در باره این سؤال که چرا نیروی انتظامی از عهده انهدام کامل کارگاه‌های تولید مواد‌مخدر صنعتی بر نمی‌آید، یادآور می‌شود که فعالیت این مراکز مخفیانه و زیرزمینی است و اینکه با از بین رفتن یک کارگاه، مکان دیگری جایگزین آن می‌شود. مدیر مرکز گذری ترک اعتیاد بازار توپخانه کرمانشاه می‌افزاید: «نیروی انتظامی در طول سال اقدامات زیادی را چه به‌صورت عادی و چه در قالب طرح های ضربتی مبارزه با مواد‌مخدر انجام می‌دهد، اما علاج واقعه را باید قبل از وقوع کرد؛ یعنی اگر ما با پیشگیری به جایی برسیم که مشتری وجود نداشته باشد، دیگر فروشنده و سازنده‌ای هم باقی نمی‌ماند.»
به گفته جلیلیان، اکنون 4 مرکز گذری ترک اعتیاد یا «دی.آی.سی» مورد تأیید سازمان بهزیستی در استان کرمانشاه مشغول به کار است. در این مراکز علاوه بر برگزاری جلسات مشاوره و کاهش آسیب، درباره بیماری‌های گوناگون و چگونگی شیوع آنها به معتادان اطلاع‌رسانی می‌شود. همچنین مراکز گذری ترک اعتیاد تلاش می‌کنند با پخش سرنگ از انتقال بیماری‌های واگیر همچون ایدز در میان معتادان جلوگیری کنند.
بیکاری، دلیل اصلی گرایش جوانان به اعتیاد
این روزها علاوه بر دوستان ناباب و افسردگی، دلایل دیگری هم برای گرایش روزافزون اشخاص به‌ویژه جوانان به مواد اعتیادآور مطرح است که در این میان بیکاری عامل اصلی به‌شمار می‌رود. بیکاری معضلی است که به عقیده من، جوانان زیادی را در کرمانشاه در دام اعتیاد انداخته و در کنار آن تغییر شیوه مصرف و آسان‌ترشدن آن باعث شده است تا جوانان بیشتری بدون نگرانی از امکان اطلاع خانواده به مصرف مواد افیونی روی آورند. تغییر الگوی مصرف که به معنای گرایش به استعمال مواد‌مخدر شیمیایی و صنعتی به جای مواد‌مخدر سنتی است، در حالی شکل گرفته است که بسیاری از جوانان هنوز نمی‌دانند بخش زیادی از مواد‌مخدر صنعتی و شیمیایی را که در کارگاه‌های زیرزمینی تولید می‌شود، ناخالصی‌ها تشکیل می‌دهد؛ ناخالصی‌هایی که باعث می‌شود بدن شخص معتاد در درازمدت با عوارض سوء بیشتری در مقایسه با مصرف مواد‌مخدر سنتی روبه‌رو شود؛هر چند ممکن است در بدو امر، استعمال مواد‌مخدر صنعتی نشانه‌های ظاهری چندانی نداشته باشد.
در هر حال نباید فراموش کرد که اعتیاد، نوعی بیماری است و دستگیر کردن معتادان و به زندان انداختن آنان، چنان‌که در گذشته بارها تجربه شده است، نتیجه چندانی در مهار پدیده اعتیاد در پی ندارد. اعتیاد پدیده شومی است که صرفا باید با شیوه‌های فرهنگی و علمی به جنگ آن رفت. علاوه بر این، باید درباره خلأ‌های قانونی موجود در بخش مبارزه با مواد‌مخدر شیمیایی تدبیری اندیشید. برای مثال، در زمینه مجازات مصرف و حمل انواع مواد‌مخدر شیمیایی مانند شیشه، خلأهایی وجود دارد که لازم است از سوی دستگاه قضا قوانین پیشنهادی به مجلس ارائه شود.
جهانبخش امینی، نماینده کرمانشاه در مجلس