در 24 آوریل سال 1800 میلادی جان آدامز، رییس جمهور وقت آمریکا لایحه‌ای به کنگره آمریکا فرستاد که بر اساس آن علاوه بر انتقال پایتخت این کشور از فیلادلفیا به شهر جدید واشنگتن، با اختصاص مبلغ 5000 دلار برای تاسیس کتابخانه‌ای حاوی کتب قابل استفاده و مفید برای اعضای کنگره آمریکا نیز موافقت می‌شد.
بدین ترتیب با گردآوری یک مجموعه 3000 جلدی در بخشی از کاپیتول - ساختمان جدید کنگره آمریکا- سنگ بنای اولین کتابخانه کنگره امریکا گذاشته شد.
- وب‌سایت: کتابخانه کنگره آمریکا
اما در حقیقت پایه گذاری آنچه هم اکنون به عنوان بزرگترین کتابخانه جهان شناخته می‌شود، مدیون وقایعی است که 15سال بعد اتفاق افتاد. در آگوست سال 1814 ارتش مهاجم انگلستان با به آتش کشیدن ساختمان کنگره کتابخانه کوچک آن را نیز نابود کرد.
یک سال بعد تامس جفرسون، رییس جمهور بازنشسته آمریکا در ازای دریافت 23950 دلار، کتابخانه شخصی خودش را که حاوی 6487 جلد کتاب در موضوعات گوناگون هنری، فلسفی، ریاضیات، علوم پزشکی، روانشناسی و غیره بود، تقدیم کنگره کرد.
در سال 1864، لینکلن شخصی را به سمت رئیس کتابخانه کنگره منصوب کرد که قرار بود کتابخانه را طی 30 سال آینده تغییر شکل دهد. اینزورث رند اسپوفورد مجموعه‌های کتابخانه کنگره را بسیار گسترش داد و به این نهاد نقش ملی نوینی بخشید.
اسپوفورد موفق شد قانون حق مؤلف را تغییر دهد تا کتابخانه کنگره از هر کتاب، نقشه، نمودار، نمایشنامه، آثار موسیقی، گراور، مواد چاپی و یا عکس‌هایی که برای دریافت حق مؤلف به کتابخانه کنگره ارائه می‌شد، 2 نسخه رایگان دریافت کند؛ همچنین طی توافقی با سازمان اسمیتسونیان به شکل منظم شروع به گردآوری آثار علمی امریکایی و مدارک خارجی از طریق مبادله کرد.
قانون دیگری کتابخانه را قادر ساخت، نسخ متعدد از صورت مذاکرات مجلس و همه قوانین ایالات متحده را به رایگان دریافت کند. اسپوفورد از اینها برای تبادل مدارک با همه کشورهایی که با ایالات متحده روابط دیپلماتیک داشتند، استفاده کرد.
اسپوفورد همان گونه که پیش‌بینی می‌شد به‌سرعت همه اتاق‌ها و سرسراهای کپیتل را با سیل مواد دریافتی جدید انباشت. او در 1873 برای ساختمان جدیدی که قرار بود خانه همیشگی مجموعه فزاینده ملت با تالارهای مطالعه برای پژوهشگران و عموم کتابخوانان باشد، کوشش دیگری را در مجلس به ثمر رساند. به این ترتیب، او انتقال کتابخانه متعلق به کنگره را به کتابخانه‌ای متعلق به ملت قطعیت بخشید.
در فاصله سال‌های 1864 تا 1897 آنیثورس راند، کتابدار کنگره، این کتابخانه را به یک مرکز تحقیقاتی ملی تبدیل کرد. در سال 1886 و به دنبال تصمیمی که 13 سال قبل کنگره به منظور تغییر معماری ساختمان کتابخانه گرفته بود، جان اسمیث میر و پل پلز مسوولیت ساخت بنایی با معماری دوره رنسانس ایتالیا را بر عهده گرفتند.
سرانجام در اوایل نوامبر سال 1897 بزرگترین، مجهزترین، ایمن‌ترین و طولانی‌ترین کتابخانه جهان در ساختمان تامس جفرسون در واشنگتن دی سی افتتاح شد. 2 ساختمان دیگر با نام‌های جان آدامز و جیمز مدیسون نیز در سال‌های 1938 و 1981 به عمارت قبلی اضافه شدند.
نخستین رئیس کتابخانه کنگره در ساختمان جدید در 1897، روزنامه‌نگاری بدون تجربه کتابداری، به‌نام جان راسل یانگ بود. او به‌سرعت دریافت که کتابخانه کنگره باید بر مجموعه‌هایی که روی هم انباشته شده و اتاق‌های کپیتل را پر کرده نظارت داشته باشد.
یانگ واحدهای سازمانی را به‌وجود آورد و برنامه‌هایی ریخت و کتابخانه را از مرحله گردآوری و انباشت به کارخانه پردازش کارآمدی تبدیل کرد که مواد را سازمان می‌داد و سودمند می‌ساخت.
از سال 1870 به منظور حمایت از حقوق مولفین (کپی رایت) همه نویسندگانی که خواستار استفاده از این حق باشند، بایستی 2 نسخه از آثارشان را به این کتابخانه بفرستند. بدین ترتیب روزانه تقریبا 22000 عنوان کتاب جدید در ایالات متحده به این کتابخانه وارد می‌شود که تقریبا 10 هزار عنوان آن در هر روز به مجموعه دائمی کتابخانه افزوده می‌گردد.
کتابخانه کنگره به گروه‌های بسیاری خدمت می‌کند. نخستین گروه، اعضای کنگره هستند که بدوا به‌وسیله خدمات پژوهشی کنگره (سی.آر.اس.) که در 1970 جایگزین خدمات مرجع مجلس شد به آنها خدمت می‌شود. خدمات پژوهشی کنگره با حدود 850 کارمند، سالانه تقریبا 500000 درخواست اطلاعاتی، پژوهشی و تحلیلی از اعضا و کمیته‌های کنگره دریافت می‌کند.
گروه خاص دیگر، شهروندان نابینا و معلول جسمی هستند. خدمات کتابخانه ملی به نابینایان و معلولان جسمی، از برنامه‌های رایگان کتابخانه ملی است. کتابخانه مواد بریل و ضبط شده را برای هر کس که نتواند کتاب چاپی بخواند، تأمین می‌کند. این خدمت که در 1931 به‌وجود آمد، در 1991 از طریق شبکه‌ای مرکب از 160 کتابخانه منطقه‌ای و محلی، به حدود 760000 خواننده، بیش از 20 میلیون کتاب ضبط شده و بریل ارائه کرده است.
جامعه هنری و پدیدآورندگان امریکا، شامل هنرمندان، نویسندگان، مصنفان و ناشران، از خدمات اداره حق مؤلف استفاده می‌کنند. این نهاد در کتابخانه کنگره در 1991، 660000 درخواست حق مؤلف را ثبت کرده است.
کتابخانه کنگره به جامعه کتابدار از راه‌های بی‌شمار یاری می‌رساند. ازجمله: ایجاد و پشتیبانی از استانداردهای ملی و بین‌المللی فهرستنویسی؛ فهرستنویسی کتاب‌ها، نقشه‌ها، و مواد دیگر به شکلی که همه کتابخانه‌ها بتوانند استفاده کنند؛ توزیع داده‌های فهرستنویسی؛ فهرستنویسی با همکاری نهادهای پژوهشی دیگر؛ گردآوری انتشارات خارجی با همکاری نهادهای دیگر؛ هماهنگ‌سازی فعالیت‌ها با کتابخانه‌های دیگر دولت فدرال از طریق کمیته مرکز فدرال اطلاعات کتابخانه‌ای (اف.ال.آی.سی.سی.) و رابط رایانه‌ای آن، یعنی شبکه فدرال کتابخانه و اطلاعات (فدلینک)؛ و جست‌وجو برای یافتن روش‌های جدید نگهداری از کتاب‌ها در مقیاس بزرگ برای جلوگیری از تجزیه کاغذ اسیدی.
این کتابخانه تا سال 2011، با بیش از 100 میلیون ماده کتابخانه‌ای در مجموعه‌هایش، بزرگترین کتابخانه جهان به شمار می‌رود. کمتر از 20 درصد این رقم کتاب‌های موجود در مجموعه‌های رده‌بندی شده هستند؛ بقیه آن، که بیش از 83 میلیون ماده است، شامل موارد زیر می‌شود: بیش از 12580000 کتاب با حروف بزرگ و برجسته، اینکونابولا، تک‌نگاشت‌ها و پیایندها، موسیقی، روزنامه‌های صحافی شده، جزوه‌ها، گزارش‌های فنی، و مواد چاپی دیگر؛ بیش از 1870000 ماده شنیداری، مانند دیسک، نوار، و اشکال ضبط شده دیگر؛ حدود 40000000 نسخه خطی؛ حدود 4100000 نقشه؛ حدود 8700000 ریزنگار؛ بیش از 500000 فیلم سینمایی؛ حدود 14000000 عکس؛ بیش از 80000 پوستر؛ حدود 350000 چاپ و طراحی زیبا؛ بیش از 130000 نوار ویدئو و دیسک ویدئو؛ و حدود 1240000 ماده دیداری دیگر.
کتابخانه کنگره دارای بیش از 5000 کارمند برای اداره این مجموعه‌هاست؛ این کتابخانه در اوایل دهه 1990 بودجه‌ای بیش از 328 میلیون دلار را در سال به خود اختصاص می‌داد. سیستم رایانه‌ای کتابخانه 12600000 رکورد را در پایگاه‌های خود دارد و از طریق 3000 پایانه در 3 ساختمان و کپیتل هیل خدمت ارائه می‌کند. کتابخانه دفاتری در قاهره، جاکارتا، کراچی، نایروبی، دهلی‌نو، و ریودوژانیرو و همچنین دفتر گردآوری مواد در مسکو دارد.
کتابخانه در جریان انباشتن دانش جهانی، بسیاری از نمونه‌های نادر و گرانبهای تلاش‌های فکری انسانی را نیز به‌دست آورد. در واقع سخاوت اهداکنندگان، کتابخانه کنگره را به موزه‌ای در بزرگداشت نبوغ آفرینشگر تبدیل کرده است. اما کتابخانه برخلاف موزه، مجموعه‌هایش را نه برای نمایش صرف، بلکه برای استفاده گرد آورده است تا بررسی، مقایسه و تجزیه و تحلیل شوند و فهم ما را از خود و میراثمان غنا بخشند.
برای امریکایی‌ها، احتمالا بزرگترین گنجینه، چرکنویس "اعلامیه استقلال" به قلم تامس جفرسون است، و آن 4 صفحه نوشته با قلم و مرکب است همراه با تغییراتی که بنجامین فرانکلین، جان آدامز، و دیگران در آن داده‌اند. کتابخانه هزاران اثر دیگر مربوط به جنگ استقلال و بنیان‌گذار جمهوری را در خود دارد، اینها یکی از مواد قرارداد تسلیم ارتش انگلیس در یورک تاون است که به‌وسیله لرد کورنوالیس و جورج واشینگتن امضا شده است؛ دیگر صورت مذاکرات مجمع فدرال توسط جیمز مدیسن نوشته شده و شرح مذاکرات مجمع قانون اساسی در 1787 است.
کتابخانه، اوراق شخصی بیشتر رؤسای جمهور از واشینگتن تا کولیج را دارد و دارای تعداد زیادی اشیای به‌جا مانده از شخصیت‌هایی مانند لینکلن، تئودور روزولت، و وودرو ویلسون است. این کتابخانه مالک نسخه دستنوشته "اعلامیه استقلال" و دو نسخه دستنوشته از خطابه گتیسبرگ نیز هست.
گنجینه تصویری کتابخانه از مکان‌های متعدد و زمان‌های بسیار گرد آمده است. کتابخانه کنگره نخستین عکس کپیتل را که در 1846 گرفته شده است، دارد. این کتابخانه همچنین تمام عکس‌های اصلی را که برادران رایت برای ضبط نخستین پروازهای موتوری موفقشان در کیتی هوک گرفتند، در اختیار دارد. نخستین نقشه شناخته شده جزیره منهتن نیز که یک نقشه آبرنگی تهیه شده در 1639 برای شرکت هلندی هند غربی است، در اختیار کتابخانه کنگره است.
مجموعه کتاب مصور از قرن 15 تا 20، متعلق به لسینگ جِی. روزنوالد، احتمالا کامل‌ترین مجموعه کتاب‌های نادر است. این مجموعه شامل بیش از 2500 اثر گرانبهاست مانند کتاب حجیم مقدس ماینتس (1453) که یکی از دو نسخه شناخته شده رساله‌ها و انجیل‌های چهارگانه (1495) است، و نیز محصولات نایابی از انتشارات ویلیام ککستون.
مجموعه موسیقی کتابخانه شامل ادوات و دستنوشتههای نایاب است. کتابخانه مالک بیش از 1600 فلوت از فرهنگ‌های سرتاسر جهان (از جمله فلوت شخصی فردریک کبیر در قاب چینی دست‌ساز آن) است که در مجموعه فلوت دیتون سی. میلر قرار دارد.
کتابخانه کنگره در اواسط دهه 1980 و اوایل دهه 1990 در پی آن بود تا مجموعه‌هایش را برای پژوهشگران، دانشمندان، و دانشجویان سراسر ایالات متحده دسترس‌پذیرتر سازد. برای رسیدن به این هدف از طرق بسیاری استفاده کرد.
از جمله، خدمت اشتراک آزمایشی معروف به‌نام "کتابخانه کنگره به‌طور مستقیم" که برای کتابخانه‌های ایالتی امکان دسترسی پیوسته به پایگاه‌های داده‌های کتابشناختی کتابخانه کنگره را فراهم می‌کرد. در برنامه آزمایشی دیگری به‌نام "حافظه امریکایی"، از فناوری رایانه‌ای برای توزیع نسخ الکترونیکی عکس‌های آرشیوی، نسخ خطی، موسیقی، فیلم‌های سینمایی، کتاب‌ها، و ضبط‌های شنیداری استفاده شده است و دسترسی به مواد منحصربه‌فرد را که قبل از آن تنها در خود کتابخانه کنگره ممکن بود، فراهم ساخته است.
کتابخانه، کار روی یک مرکز نوین دانش و فناوری را با 2 هدف عمده آغاز کرده است: یکی، افزایش مجموعه مواد علمی خارجی کتابخانه؛ و دیگر، به گفته جیمز بیلینگتون، "ایجاد نوعی راهنمای الکترونیکی برای شبکه‌ها و پایگاه‌های داده‌های اطلاعات علمی و فنی در سرتاسر جهان".
مرکز کتاب، در کتابخانه کنگره که در 1977 برای پیشبرد برنامه‌های خواندن و سوادآموزی تأسیس شد، نمونه دیگری از عبور کتابخانه به فراسوی دیوارهای آن است. از 1984، بیش از نیمی از ایالت‌ها مراکز کتاب خود را تأسیس کرده‌اند تا با کتابخانه کنگره در پیشبرد فرهنگ کتاب و میراث ادبی هر ایالت، نظارت بر طرح‌ها و میزبانی از رخدادهایی که توجه عموم را به اهمیت کتاب‌ها، خواندن، سواد، و کتابخانه‌ها جلب می‌کنند، همکاری نمایند.
کتابخانه کنگره آمریکا منابع خود را در فضایی به مساحت 77/2 کیلومتر (30 مایل) جای داده است.
در میان این آثار می‌توان به 600 هزار نسخه از نشریات، کتاب‌ها و دستنوشتههای فارسی اشاره کرد که در طی50 سال و به دلیل علاقه یک قاضی آمریکایی به زبان و ادبیات و عرفان فارسی، جمع آوری شده است.