طراوت و زیبایی پایتخت در روزهای بهاری زبانزد است تا آنجا که خیلی‌ها دوست دارند ایام تعطیلات نوروز را در تهران بمانند تا از هوای پاک و مناظر دیدنی آن استفاده کنند. در این میان روند توسعه فضاهای سبز تهران در سال‌های اخیر و ایجاد مراکز تفریحی و گردشگری بسیاری چون رود‌دره‌ها و بوستان‌های مختلف موجب شده تا زیبایی‌های پایتخت دو چندان شود.
به بهانه فرا رسیدن بهار و روز درختکاری به سراغ علی محمد مختاری، رئیس سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری تهران رفتیم تا درباره آنچه قرار است در پایتخت روی دهد تا فضای سبز شهر زیباتر از گذشته باشد، صحبت کنیم.
تهران به‌عنوان پایتخت و کلانشهری که جمعیت میانگین آن به حدود 10میلیون نفر در شبانه روز می‌رسد، روزگاری از کمبود سرانه فضای سبز رنج می‌برد؛ سرانه‌ای که گفته می‌شد به ازای هر نفر تقریبا 8/5 متر مربع است. اما این مقدار از سرانه‌های زندگی شهری در سال‌های اخیر با تغییرات مثبت زیادی روبه‌رو بوده است به نحوی که سال گذشته به حدود 13مترمربع برای هر نفر و در سال‌جاری به 14مترمربع برای هر نفر رسیده است. البته این هنوز آغاز راه است. علی‌محمد مختاری، رئیس سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری تهران در ارتباط با سرانه فضای سبز تهران به همشهری می‌گوید: سرانه فضای سبز ایده‌آل برای هر نفر حدود 25مترمربع است. حداقل سرانه استاندارد در سطح جهانی نیز حدود 15مترمربع برای هر نفر است که ما سعی می‌کنیم این سرانه تا پایان سال91 برای شهروندان تهرانی محقق شود.
این در حالی است که برخی از مناطق تهران مانند منطقه22 به‌دلیل جمعیت کم و فضاهای سبز بسیار در زمینه میانگین سرانه فضای سبز از استانداردهای جهانی هم بالاتر هستند. در مقابل برخی مناطق دیگر مانند 7، 10، 11 و 17 یا برخی مناطق دیگر به‌دلیل بافت فشرده و تراکم جمعیتی بالا مشکل کمبود فضای سبز دارند و حتی به حداقل‌ها نیز نرسیده‌ایم که در حال حاضر برای توسعه فضای سبز در این مناطق برنامه‌ریزی شده است.
آسمان هم سبز می‌شود
در حال حاضر تهران حدود 40هزار هکتار فضای سبز دارد که شامل فضای سبز حدود 1800بوستان، بزرگراه‌ها و فضاهای سبز جنگلی است. با این وجود باز هم باید برای توسعه فضاهای سبز پایتخت برنامه‌ریزی کرد. یکی از اقدامات در دست مطالعه سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری تهران در این زمینه توسعه فضاهای سبز عمودی است که البته در برخی قسمت‌ها نیز اجرایی شده است. مختاری درباره این طرح می‌گوید: یکی از کارهای مهمی که الان در حال انجام آن هستیم توسعه فضاهای سبز عمودی در پایتخت است. همه می‌دانیم که در شهر مشکل فضای سبز و نیز نمای ساختمان‌های بدون منظر وجود دارد. از سوی دیگر اگر بخواهیم سرانه فضاهای سبز را توسعه دهیم باید با خرید زمین این‌کار را انجام دهیم که آن هم هزینه بسیار بالایی دارد. پس چه بهتر که در این حالت از فضاهای بدون استفاده و پشت بام ساختمان‌ها استفاده کنیم. وی در ادامه می‌افزاید: البته برای این منظور نیز باید کارشناسی و مطالعات دقیقی صورت بگیرد تا ببینیم آیا ساختمان مورد نظر از لحاظ نما یا استحکام مورد نظر مناسب است یا خیر.
رئیس سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری تهران به اجرای این طرح در 150ساختمان مربوط به شهرداری یا نهادهای دیگر اشاره کرده و امیدوار است که بتوان در آینده این طرح را در ساختمان‌های مسکونی نیز اجرایی کرد. مختاری درباره مزایای این طرح می‌گوید: این کار مزایای زیادی دارد که از آن جمله می‌توان به تلطیف فضای سبز، کاهش آلودگی هوا و زیباتر شدن نمای شهر کمک کرد. وی همچنین به توسعه فضاهای سبز شهری در دیگر بخش‌ها نیز اشاره کرده و می‌افزاید: در همین زمینه یکی از کارهایی که شهرداری تهران در دوره مدیریت فعلی در دستور کار قرار داده توسعه فضای سبز در حاشیه بزرگراه‌هاست. الان شهروندان می‌بینند که حاشیه تمام بزرگراه‌های شهر دارای فضای سبز است. اقدامات جدیدی چون ایجاد فضای سبز در حاشیه بزرگراه امام علی نیز از کارهای عمده ماست که با دقت و تلاش زیادی انجام خواهد شد. این بزرگراه از منطقه یک آغاز شده و تا منطقه20 ادامه خواهد داشت که با توجه به همین موقعیت بزرگراه، سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری تهران برنامه ویژه‌ای برای فضای سبز آن در برنامه دارد.
آب و سرسبزی شهر
تهران با تمام تعریف‌هایی که از سابقه باغ‌ها و چشمه‌های جاری دارد، شهری است که در اقلیم نیمه خشک قرار گرفته. شرایط اقلیم نیمه خشک نیز به گونه‌ای است که در آن برای حفظ منابع مورد نیاز باید با برنامه‌ریزی رفتار کرد. سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری تهران نیز برای این موضوع برنامه‌ریزی ومواردی را اجرایی کرده است.
رئیس سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری تهران درباره این مورد نیز به همشهری می‌گوید: بیش از 95درصد فضای سبز تهران در سال65 با استفاده از آب شرب آبیاری می‌شد، اما امروز بیش از 96درصد از فضای سبز تهران با استفاده از آب خام آبیاری می‌شود که از چاه‌ها، قنوات و آب‌های جاری به دست می‌آید. مختاری در ادامه می‌افزاید: الان 155قنات فعال در تهران داریم که برای آبیاری از آنها استفاده می‌شود. همچنین بیش از 400چاه برای آبیاری فضاهای سبز تهران مورد استفاده قرار می‌گیرند.
باغ ایرانی و باغ فرنگی
تاریخ و فرهنگ ایرانی نشان می‌دهد که ایرانی‌ها همیشه با سبزه و گل و آب همنشین بوده‌اند. همین عامل موجب شده است تا هنر ایرانی در زمینه طراحی فضاهای سبز نیز به وضوح دیده شود. این امر مشهود برای همه ایرانی‌هاست؛ چه آنکه هنوز هم میراث‌دار باغ‌هایی هستیم که هر کدام نشانی از فرهنگ و هنر ایرانیان را در پی دارند. باغ ماهان کرمان، باغ ارم شیراز، باغ فین کاشان و بسیاری از باغ‌های دیگر در گوشه و کنار کشور دلیلی بر این مدعا هستند. حالا باید دید توجه به هنر و فرهنگ ایرانی در طراحی فضاهای سبز شهری چه مقدار دیده شده است. علی محمد مختاری که خود طراح و مجری فضای سبز پارک ملت تهران است درباره این موضوع می‌گوید: ما در طراحی‌های فضاهای سبز به‌طور حتم به باغ‌های ایرانی مانند فین‌کاشان یا باغ ارم شیراز توجه می‌کنیم. در حال حاضر نیز نخستین باغ ایرانی در تهران را در باغ قدیمی مستوفی‌الممالک در محدوده منطقه3 در دست اجرا داریم. این باغ دارای درختان کهن با قدمت 150 تا 200سال است بهترین گونه‌های گیاهی نیز در این باغ وجود دارد. وی در ادامه می‌افزاید: در طراحی بوستان‌ها 3سبک مدرن، کلاسیک و ژاپنی را داریم.
ما نمونه این سبک‌ها را نیز در نخستین نمایشگاه بین‌المللی گل و گیاه که برگزار شد، اجرا کردیم. در میان این سبک‌ها، کلاسیک همان سبک باغ ایرانی است. در طراحی بوستان آزادگان نیز از سبک کلاسیک که دارای خیابان‌های مستقیم یا آبنماست، استفاده شده است. تجربه ثابت کرده است که مردم به این سبک بیشتر علاقه دارند. رئیس سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری تهران تأکید می‌کند که شاید در طراحی‌های گذشته خیلی به این موضوع توجه نشده بود اما خود من به‌عنوان یک مسئول فضای سبز و خدمتگزار، نمی‌پسندم که از روش‌های مدرن در طراحی بوستان‌ها استفاده شود.