آیا می‌دانید وقتی یک نوشابه می‌خورید، چه اتفاقی می‌افتد؟
10 دقیقه بعد: 10 قاشق چایخوری شکر وارد بدنتان می‌شود. می‌دانید چرا با وجود خوردن این حجم شکر دچار استفراغ نمی‌شوید؟ چون اسید فسفریک، طعم آن را کمی می‌گیرد و شیرینی‌اش را خنثی می‌کند.
20دقیقه بعد: قند خونتان بالا می‌رود و منجر به ترشح ناگهانی و یکجای انسولین می‌شود. کبدتان شروع می‌کند به تبدیل قند به چربی تا قند خون بیشتر از این بالا نرود.
40 دقیقه بعد: حالا دیگر جذب کافئین کامل شده؛ مردمک‌های چشمتان گشاد می‌شود، فشارخونتان بالا می‌رود و در پاسخ به این حالت، کبدتان قند را به داخل جریان خون رها می‌کند. گیرنده‌های آدنوزین مغز حالا بلوک می‌شوند تا از احساس خواب‌آلودگی جلوگیری کنند.
45 دقیقه بعد: ترشح دوپامین افزایش پیدا می‌کند و مراکز خاصی در مغز که حالت سرخوشی ایجاد می‌کنند، تحریک می‌شوند. این همان مکانیسمی است که در مصرف هروئین منجر به ایجاد سرخوشی می‌شود.
60 دقیقه بعد: اسید فسفریک موجود در نوشابه، داخل روده کوچک به کلسیم، منیزیم و روی می‌چسبد. متابولیسم بدن افزایش پیدا می‌کند. میزان بالای قند خون و شیرین‌کننده‌های مصنوعی، دفع هرچه بیشتر کلسیم را از طریق ادرار باعث می‌شوند.
مدتی بعد: کافئین در نقش یک داروی مدر (ادرارآور) وارد عمل می‌شود. حالا دیگر کلسیم ، روی و منیزیمی که قرار بود جذب بدن شود، بیش از پیش از طریق ادرار دفع می‌شود و به همراه آن مقادیر زیادی آب، سدیم و دیگر الکترولیت‌ها نیز از دست می‌رود.
مدتی بعدتر: کم‌کم آن غوغایی که در بدنتان ایجاد شده بود فروکش می‌کند و نوبت به افت قند می‌رسد. در این مرحله یا خیلی حساس و تحریک‌پذیر می‌شوید یا خیلی کرخت و بی‌حال. حالا دیگر تمام آن آبی را که از طریق نوشابه وارد بدن خود کرده بودید، دفع کرده‌اید؛ آبی که می‌شد به جای اسید و کافئین و شکر، حاوی مواد مفیدی برای بدنتان باشد. تا چند ساعت بعد اثر کافئین هم از بین می‌رود و شما هوس یک نوشابه دیگر می‌کنید.
نوشابه‌های رژیمی
در نوشابه‌های رژیمی به جای شکر از شیرین‌کننده‌های مصنوعی و عمدتاً آسپارتام استفاده می‌کنند که خود این ماده، اشتهاآور است و می‌تواند باعث سردرد، سرگیجه و کاهش حافظه شود. مصرف بیش از اندازه آسپارتام خالی از عارضه نیست. تومور مغزی، نقص عضو جنین و بروز حمله‌های صرع بعضی از این عوارض هستند.
مصرف مداوم نوشابه به‌علت بالا بودن اسید فسفریک آن باعث پوکی استخوان و پوسیدگی دندان‌ها می‌شود. همچنین خوردن نوشابه باعث چاقی و افزایش وزن می‌شود؛ ضمن اینکه باعث تولید انسولین زیاد در بدن می‌شود که فرد را یک قدم برای ابتلا به دیابت نزدیک‌تر می‌کند. قند موجود در یک بطری نوشابه گازدار برابر با 2بسته شکلات است.
نوشابه‌های انرژی‌زا
نوشابه‌های انرژی‌زا نوشیدنی‌هایی ملایم هستند که به‌عنوان زیادکننده انرژی بدن بیش از بقیه نوشیدنی‌های رایج به فروش می‌رسند. میزان انرژی (اندازه‌گیری‌شده با کالری) در این نوع نوشابه‌ها در مقایسه با نوشیدنی‌های ملایم نظیر آبمیوه‌ها یا لیموناد کمتر گزارش شده‌است. براساس گزارش انستیتو مارین هیچ دلیل علمی برای یافتن این موضوع که المان‌های بدون کافئین در این نوع نوشابه‌ها به بالا بردن فعالیت مغزی یا فیزیکی کمک کنند وجود ندارد. بنابراین کافئین تنها مورد یافت شده در این نوع نوشابه‌هاست که به بالا بردن فرایندهای مغزی و جسمی کمک می‌کند.
نوشابه‌های انرژی‌زا شامل متیلاکساتین، ویتامین B و گیاهان دارویی است. بقیه محتویات رایج شامل گارانا(یک نوع گیاه) یا تورین به اضافه فرم‌هایی از جینسینگ، مالتودکسترین(به‌عنوان شیرین‌کننده)،اینوسیتول، کارنیتین، کراتین، گلاکورونالاکتون و جینکگو بیلوبا است. بعضی محتویات شامل مقادیر بیشتری شیرین‌کننده‌ها هستند.
نخستین و پایه‌ترین محتویات یک نوشابه انرژی‌زا کافئین است که در چای و بعضی نوشیدنی‌های دیگر نیز یافت می‌شود. به‌طور متوسط هر ۲۳۷میلی‌لیتر از نوشابه‌های انرژی‌زا شامل ۸۰ میلی‌گرم کافئین است. اگر این میزان از نوشابه انرژی‌زا بیشتر شود، یعنی ۴۸۰میلی‌لیتر، حدوداً ۱۵۰میلی‌گرم کافئین در آن یافت می‌شود(کمی کمتر از ۲برابر میزان قبلی)، اگرچه اخیراً روی قوطی این نوشابه‌ها بیش از ۳۶۰میلی‌گرم کافئین را درج کرده‌اند.
عوارض جانبی
سکته‌های قلبی و مغزی در افرادی که مبتلا به صرع یا بیماری های مغزی یا قلبی هستند از عوارض جانبی مصرف نوشابه‌های انرژی‌زاست. فرانسه پس از مرگ راس‌کانی قهرمان ۱۸ساله والیبال بر اثر استفاده ۴ قوطی از یک نوشابه انرژی‌زا مصرف این نوع نوشابه را ممنوع اعلام کرده‌است. کمیته علمی فرانسه اعلام کرد که یک مارک خاص نوشابه انرژی‌زا، بیش از حد نرمال کافئین دارد. دانمارک نیز این نوع خاص را ممنوع اعلام کرد. همچنین انگلستان بازرسی‌هایی در این رابطه انجام داد و پس از آن در مورد استفاده از این نوع نوشابه برای زنان باردار هشدارهای جدی‌ای اعلام کرد.
افرادی که از این نوع نوشابه‌ها استفاده می‌کنند باید مراقب سلامتی خود باشند چراکه بسیاری از مرگ‌ها ارتباط مستقیم با مصرف زیادی از کافئین دارد. این نوع نوشابه‌ها از ۸۰ تا ۳۶۰میلی‌گرم کافئین را در هر قوطی دارا هستند که این میزان کافئین خطرناک است.
براساس یافته‌های جدید علمی، اگر یک بزرگسال بدون رسیدن آسیبی به بدن حدوداً تا ۴۰۰میلی‌گرم در روز از کافئین استفاده کند، این میزان برای کودکان و زنان باردار باید به میزان ۳۰۰ میلی‌گرم در روز کاهش یابد. این میزان به راحتی در طول روز با مصرف نوشیدنی‌های متعدد به حد ماکزیمم می‌رسد. مصرف بیش ازحد دوزِ کافئین عوارضی نظیر عصبی شدن، کج خلقی، اضطراب و دلشوره، افسردگی، گرفتگی عضلانی، بی‌خوابی، سردرد و اختلالات تنفسی به همراه دارد.
نوشابه‌های رژیمی هم چاقی می‌آورند
محقق و پژوهشگر دانشگاه علوم پزشکی اصفهان گفت: میانگین مصرف نوشابه‌های گازدار در دنیا برای هر فرد ۱۰ لیتر است در حالی که طی ۲۰ سال اخیر، مصرف نوشابه‌های گازدار در کشور نزدیک به ۱۵ درصد رشد داشته است.
سوسن فدایی در گفت‌وگو با فارس با اشاره به اینکه سرانه مصرف نوشابه‌های گازدار برای هر فرد ایرانی در طول سال ۴۲ لیتر است، اظهار داشت: با مقایسه مصرف نوشابه بین ایرانیان با سرانه مصرف آن در کشورهای جهان به این نتیجه وحشتناک می‌رسیم که ما در سرانه مصرف نوشابه‌های گازدار مقام نخست را در جهان پیدا کرده‌ایم.
وی تصریح کرد: طی همین ۲۰ سال، مصرف شیر و لبنیات، تنها حدود یک دهم درصد رشد کرده است. وی ادامه داد: سرانه مصرف لبنیات در ایران کمتر از یک سوم استاندارد جهانی است. فدایی با اشاره به اینکه ۲۵ درصد از کودکان ایرانی به نوعی با سوء‌تغذیه دست به گریبانند، گفت: طبق آمار، ۹۰ درصد کودکان ۲۴ ماهه تا ۱۲ساله کشور، روزانه حداقل یک‌بار پفک و نوشابه مصرف می‌کنند.
این محقق و پژوهشگر اصفهانی در ارتباط با بررسی‌های جدید و عوارض شیرین‌کننده‌ها گفت: در نوشابه‌های رژیمی به جای شکر از شیرین کننده‌های مصنوعی (به‌طور عمده آسپارتام) استفاده می‌کنند که خود این ماده اشتهاآور است و سبب افزایش وزن می‌شود. وی اضافه کرد: آسپارتام ۱۸۰ تا ۲۰۰ برابر شیرین‌تر از شکر بوده و تولید آن آسان است اما در برابر حرارت پایدار نبوده و در اثر حرارت دیدن، خاصیت شیرینی خود را از دست می‌دهد.
فدایی ادامه داد: آسپارتام در مقادیر زیاد، در موش تومور مغزی ایجاد می‌کند اما در لیست کارسینوژن‌های انسانی قرار ندارد.وی افزود: مصرف مقادیر متوسط آسپارتام در دوران بارداری ایمن است، با این حال آسپارتام دارای عوارض بسیار زیادی است که مصرف آن را محدود می‌کند؛ از جمله حملات پانیک که یک عارضه شایع ناشی از مسمومیت با این قند است.
این محقق و پژوهشگر اصفهانی گفت: تشنج، صرع، گیجی، میگرن، سردرد شدید، از دست دادن حافظه، اختلالات تکلم به‌صورت تکلم بریده بریده، بی‌حسی انتهای بدن و خستگی مزمن از دیگر عوارض مصرف آسپارتام است.
وی بی‌خوابی، تحریک‌پذیری، فوبیا (ترس مرضی)، تغییرات تشخیصی واضح، تاکیکاردی، واکنش‌های آسمی، درد قفسه سینه، افزایش فشارخون، تهوع و استفراغ و اسهال را عوارض دیگر آسپارتام خواند و اضافه کرد: دردهای شکم، بلع دردناک، خارش، کهیر و سایر واکنش‌های آلرژیک، افزایش یا کاهش قند خون، اختلالات قاعدگی، اختلالات جنسی، کاهش میل جنسی در مردان و سوزش ادرار از جمله عوارض سخت این شیرین‌کننده مصنوعی است.
فدایی اظهار داشت: افزایش تشنگی، افزایش وزن، نازک شدن موها، ریزش مو، درد مفاصل و تومور مغزی تایید شده در حیوانات و مرگ نیز از عوارض مصرف ماده اصلی نوشابه های رژیمی است.
مصرف آسپارتام سبب تشدید بیماری‌های فیبرومیالژی، آرتریت، اسکلروز مولتیپل، پارکینسون و لوپوس اریتماتو نیز می‌شود. فدایی در پایان تاکید کرد : حساسیت به مواد شیمیایی، دیابت و مشکلات ناشی از آن، آلزایمر، نقص‌های هنگام تولد، سندروم خستگی مزمن، لنفوم، بیماری اختلال در توجه، بیماری‌های پانیک، افسردگی و سایر بیماری‌های روانی نیز با مصرف آسپارتام تشدید می‌شود.