در این‌باره با دکتر مهدی اخوان حسینی، پزشک عمومی و مشاور تغذیه گفت‌وگو کرده‌ایم.
- بیماران قلبی- عروقی و دیابتی چه نکاتی را باید در تغذیه روزمره خود رعایت کنند؟
در بیماران قلبی چون معمولا زمینه بیماری‌های دیگری مانند فشار خون و دیابت و سایر بیماری‌ها در آنها وجود دارد، مصرف نمک در این افراد محدودیت دارد؛ به‌ویژه از آجیل و تخمه استفاده نکنند چون نمک موجود در این نوع مواد‌غذایی باعث تجمع آب در بدن آنها می‌شود و چون قلب توانایی کشش و پمپاژ کافی ندارد منجر به نارسایی قلب و تنفس و مشکلاتی از این قبیل می‌شود.
- بالاخره نمک را که نمی‌شود از زندگی حذف کرد چون در غذاها اغلب نمک وجود دارد. با این غذاها چه باید کرد؟
می‌توان آجیل بدون نمک خورد یا از نمک‌های رژیمی در غذاها استفاده کرد که میزان سدیم آنها یک دوم است؛ مثلاً می‌توان از این نوع نمک‌ها خریداری کرد و در نمکدان‌ها ریخت تا بیماران از آن استفاده کنند.
- در مورد نمک‌هایی که به صورت‌های مختلف هستند چه توصیه‌ای دارید؟
مصرف نمک در ایران تا حد زیادی اثرات روانی دارد برای مثال شما اگر در نمکدان‌های خانه‌تان نیمی نمک و نیمی دیگر گرد نشاسته یا جوش شیرین بریزید قطعا کسی متوجه نخواهد شد و طعم آن را نیز احساس نخواهد کرد. یک‌بار آزمایش کنید جالب خواهد بود چون همین که افراد چند بار نمکدان را از سر سفره بر می‌دارند و روی غذایشان می‌پاشند از نظر روانی اقناع می‌شوند! البته به اندازه‌ای که بدن ما سدیم نیاز دارد از مواد‌غذایی مانند گندم، نخود و سایر مواد‌غذایی آن‌را جذب می‌کند.
- نظرتان درباره نمک دریایی یا سایر نمک‌هایی که تبلیغ می‌شود چیست ؟
تبلیغ در مورد انواع گوناگون نمک‌ها به‌خاطر وجود املاح متفاوتی است که در نمک‌های برخی مناطق پیدا می‌شود ولی در جذب سدیم مورد نیاز بدن تاثیری ندارد و حتی اگر شما نمک را به‌طور کامل از سفره غذایی‌تان حذف کنید هیچ اتفاقی رخ نمی‌دهد.
- یعنی نظرتان این است که کلاً مردم نمک خوری هستیم؟
بله. صد در صد، ما ایرانی‌ها خیلی بیشتر از مردم سایر کشورها نمک مصرف می‌کنیم و این بیشتر به خاطر تربیت ذائقه است. ما اگر از کودکی به غذاهای بی‌نمک یا کم‌نمک عادت کنیم مانند کشورهای آسیای جنوب شرقی، این مشکلات را پیدا نمی‌کنیم. در این کشورها عمدتا طعم غذا شیرین است؛ نه اینکه تویش شکر وجود داشته باشد بلکه به‌خاطر نوع استفاده از مواد‌غذایی مانند هویج، کلم، کرفس، حبوبات و سبزیجات است. در واقع این ذائقه ایرانی‌هاست که باعث شده نمک زیاد مصرف کنند نه نیاز جسمی آنها.
- در بحث فلفل و ترشی چطور؟ آیا بیماران قلبی و دیابتی مجاز به استفاده از این نوع مواد‌غذایی هستند؟
خیر. چون این مواد محرک اشتها هستند. معمولا در بیماران دیابتی و قلبی افزایش کالری و مصرف ترشی و فلفل به نفع فردنیست و توصیه نمی‌کنیم، چون وقتی فرد ترشی می‌خورد بین 10تا 20 درصد غذای بیشتری می‌خورد، لذا کالری بیشتری به فرد می‌رسد و چربی دربدنش انبار می‌شود.
- خود ترشی و فلفل هم کالری دارند؟
بله. البته نه تا آن حد که قابل ملاحظه باشد. معمولا ما اینها را به‌عنوان سیر‌کننده نمی‌شناسیم. اما بالاخره در این ترشی‌ها سبزی و نمک وجود دارد و مواد دیگری هم با آنها مخلوط است.
- در مورد وعده‌های اصلی غذایی چطور؟ بیماران قلبی و دیابتی چه وعده‌های غذایی باید مصرف کنند؟
وعده‌های غذایی بیماران قلبی باید کم حجم باشد چون معده برای هضم آنها نیاز به انرژی بیشتری دارد. وقتی فرد غذای پرحجم می‌خورد روی دیافراگم و ریه‌اش فشار وارد می‌شود و چون نمی‌تواند غذا را هضم کند معمولا دچار نفخ می‌شود و حالش بدتر می‌شود لذا ما توصیه می‌کنیم به بیماران قلبی که شب‌ها حتما از مواد‌غذایی ساده مانند شیر و میوه استفاده کنند صبحانه شان کامل باشد و وعده غذایی آنها باید بیشتر پروتئین و هیدرات کربن باشد و چربی‌ها در غذای این افراد باید کمتر به کار رود.
- در مورد میوه‌ها چطور؟
میوه‌ها به‌صورت فراوان و آزاد توصیه شده‌اند. کلم بروکلی، هویج پخته، سویا و قارچ باید در غذای آنها استفاده شود. الان در کشورهای شرقی به سمت رژیم غذاهای گیاهی می‌روند چون هم سازگاری بیشتری با بدن انسان دارد و هم به سلامت کمک می‌کند. کمااینکه می‌گویند انسان اساسا ساختار دندانی‌اش طوری است که ذاتا گیاه‌خوار بوده است (ما اتفاقی گوشت‌خوار شده‌ایم)، بنابراین اغلب مردم این کشورها دارای بدن‌های کشیده و اندام مناسب هستند و بدن‌های گلابی شکل که در ایران به وفور دیده می‌شود در این کشورها کمتر مشاهده می‌شود.
- در واقع بخشی از مشکلات چاقی در ایران نیز ناشی از این سبک تغذیه است.
بله. ناشی از بد غذایی است.
- در مورد نوشیدنی‌ها چطور؟ معمولا در سفره هر ایرانی انواع نوشابه، دوغ و موارد مشابه دیده می‌شود.
سم سیاه یا نارنجی که به‌عنوان نوشابه محسوب می‌شود بدترین و مخرب‌ترین چیزی است که ما ایرانی‌ها استفاده می‌کنیم. در سفره ایرانی‌ها قبلا شربت گل نسترن، شربت گل نارنج، شربت بیدمشک و انواع و اقسام شربت‌های ایرانی قرار داشت اما الان متأسفانه این نوشیدنی‌ها جای خود را به ماء‌الشعیر، قندهای مصنوعی و نوشابه‌های گازدارداده‌اند و بالاترین مصرف نوشابه در دنیا را ایران دارد.
- ...و قطعا این نوشابه‌ها هم برای بیماران مضر است؟
بله. قطعا، چون فسفاتی که دارد جدار معده را تخریب می‌کند و نه تنها برای بیماران قلبی و دیابتی بلکه برای افراد سالم نیز مناسب نیست و باید از سفره‌ها حذف شود.
- معمولا پزشکان، مشاوره تغذیه به بیمارانشان می‌دهند؛ شما توصیه‌ها و مشاوره‌های مشترکی که اغلب به بیماران می‌دهید چیست؟
ما به‌طور کلی به بیمارانی که در سنین متوسط عمر به ما مراجعه می‌کنند، می‌گوییم سعی کنید تغذیه گیاهی داشته باشید، از نمک دوری کنید از چربی‌های اشباع شده و حیوانی استفاده نکنید، در خانه شبدر و جوانه گندم و سبزی بکارید و یک گلخانه کوچک حتی در بشقاب داشته باشید و مصرف گیاهان و سبزی‌های خودتان را در ظروف یا گلدان پشت پنجره تامین کنید. این هزینه اندکی دارد.
- که اتفاقا در سلامت روان افراد هم می‌تواند مؤثر باشد؛ درست است؟
بله این یک نوع کشاورزی خانگی است که به سلامت خانواده کمک می‌کند. من معمولا به بیماران توصیه می‌کنم برای شب یک موز یا سیب با یک لیوان شیر بخورند و وعده غذایی صبحانه را کامل بخورند و در آن از مغزها و سبزی و نان سبوس‌دار استفاده کنند. به همه بیماران توصیه می‌کنم از نان جو یا نان سبوس دار استفاده کنند، در وعده غذایی ظهر از ماهی و مرغ که با بخار پخته شده باشد یا در فر بدون روغن پخته شده باشد استفاده کنند و از گرد لیمو و گرد نعنا برای خوش طعم کردن آن بهره بگیرند تا از نمک کمتر استفاده شود و ذائقه مان را به اینها عادت بدهیم.
- کبابی کردن را توصیه نمی‌کنید؟
کبابی کردن توی فر بد نیست؛ البته بهترین شیوه پخت، آب پز کردن است اما اگر کسی سلیقه‌اش متفاوت بود می‌تواند ماهی و مرغ را در فر بپزد منوط‌به اینکه پوست مرغ گرفته شود و روغن آن هم بیرون بیاید و حتی الامکان از کبابی‌کردن روی آتش کمتر استفاده کنند. چیزی که من بیشتر از همه توصیه می‌کنم کلم بروکلی است که اخیرا به سفره ایرانی‌ها وارد شده و می‌شود در3-2 دقیقه آن را بخارپز کرد و خاصیت ضد‌سرطانی هم دارد و بسیار هم خوش خوراک است یا حتی ارده نیز برای بیماران توصیه می‌شود چون هم کنجد در ایران به‌وفور کشت می‌شود وهم از روغن کنجد می‌توان استفاده کرد، شکر ندارد، مقوی و نگهدارنده قلب هم هست و برای سالمندان نیز توصیه می‌شود.
- در مورد نان‌ها چه توصیه‌ای دارید؟
بهترین نان، نانی است که سبوس آن گرفته نشده باشد مانند نان سنگک، بعد از آن نان جو خوب است و نان خشک‌های یزدی نیز که به‌صورت صنعتی تهیه می‌شود خیلی خوب است.
- نان‌های صنعتی به‌طور کلی چطورند؟ آیا نان‌های فانتزی را توصیه نمی‌کنید؟
این نوع نان‌ها در درجه دوم توصیه می‌شود چون خانواده‌ها گرفتار هستند و نمی‌رسند همیشه نان مناسب بگیرند ولی اگر قدرت انتخاب دارند سعی کنند از نان سبوس دار استفاده کنند.