به‌نظر می‌رسد وزارت بهداشت به‌رغم آگاهی نسبت به این مسئله، اقدام درخور توجهی برای مقاوم‌سازی بیمارستان‌های کشور انجام نداده است، این درحالی است که بخش عمده‌ای از سهم بودجه‌ای وزارت بهداشت به وزارت راه و شهرسازی اختصاص داده شده است. در زمینه آسیب‌پذیری بیمارستان‌های ایران در مقابل زلزله با دکتر حمزه شکیب رئیس کمیسیون توسعه وعمران شورای اسلامی شهر تهران ، استاد دانشکده عمران و محیط‌زیست دانشگاه تربیت مدرس و عضو هیأت علمی- آموزشی مرکز ملی مقاوم‌سازی ایران گفت‌وگو کرده‌ایم.
- در حال حاضر وضعیت مقاوم‌سازی ساختمان‌ها در ایران در برابر زلزله را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
بحث مقاوم‌سازی نزدیک به یک‌دهه است که شروع و در مقاطع زمانی خاصی مثلا بعد از وقوع زلزله‌های بزرگ به‌طور جدی پیگیری شده است. به‌عنوان مثال بعد از زلزله رودبار، دولت وقت مصوب کرد که در مدت 6 ماه تمام ساختمان‌ها مقاوم‌سازی شوند. وقتی مصوبات بدون مطالعه و بررسی ابلاغ می‌شود به اجرا نمی‌رسد. نباید منکر شد که کارهای خوبی صورت گرفته و در بعضی مناطق و سازه‌ها مقاوم‌سازی صورت گرفته است.
ایمن‌سازی مدارس در مقابل زلزله با وجود تیم‌های جوان علاقه‌مند و حمایت مجلس و اختصاص اعتبار به این امر، تا‌کنون از پیشرفت بسیار خوبی برخوردار بوده است اما متأسفانه در مقاوم‌سازی بیمارستان‌ها کاری صورت نگرفته است و بیمارستان استانداردی نداریم و گویا وزارت بهداشت مقاوم‌سازی آنها را به فراموشی سپرده است. شهرداری برای کمک، ورود پیدا کرده ولی وزارتخانه این امر را دخالت در امور این حوزه تلقی کرده است. ایجاد مکانیسم‌های تشویقی برای مردم نیز برای مقاوم‌سازی و بهسازی ساختمان‌ها بسیار مؤثر خواهد بود. ما به جای کمک‌های بعد از زلزله بهتر است قبل از آن با هزینه کردن کمتر به مقابله با زمین لرزه برخیزیم.
- آیا در ساخت برج‌ها از لاستیک یا ساچمه‌های فولادی بزرگ یا آونگ‌ها برای مقابله با زلزله بهره گرفته می‌شود؟
به‌طور کلی با 2 نوع روش ساخت می‌توان ابنیه را در برابر زلزله ایمن کرد: روش اول اینکه سازه از ابتدا به‌گونه‌ای ساخته شود که در برابر زلزله مقاوم باشد و دوم اینکه با مکانیسم‌هایی شدت و قدرت تخریبی زلزله را کاهش دهیم تا نیرو به سازه منتقل نشود. از حدود 600 تا 700سال پیش ایرانی‌ها از الیاف نخل خرما در پی‌ریزی ساختمان‌ها استفاده می‌کردند تا هنگام وقوع زلزله نیروی تخریبی توسط الیاف جذب و بخش عمده‌ای از انرژی میرا شود و میزان صدمات ناشی از آن را کاهش دهد. در زمان کنونی ژاپنی‌ها از همین مکانیسم استفاده کرده‌اند و با کاربرد لاستیک و سرب در فونداسیون، سیستم ایزولاتورها اعمال می‌شود و همین باعث می‌شود انرژی زلزله به یک چهارم تا یک سوم کاهش یابد.
2عامل سبب شده که توجهی به بهره‌گیری از این روش‌ها نشود؛ یکی اینکه فرهنگ استفاده از این روش‌های نوین میان مهندسان ما جایی ندارد و دوم هزینه‌های بالای پیاده‌سازی این روش‌هاست. البته باید توجه داشت که با آینده نگری درست مشخص می‌شود که هزینه صورت گرفته برای اجرای این روش‌ها حتما مقرون به صرفه خواهد بود چون عمر سازه را افزایش خواهد داد.
- آیا مصالح ساختمانی ما از کیفیت لازم برای ایمن ساختن ساختمان‌ها در مقابل زلزله برخوردار هستند؟
مصالح استاندارد و با کیفیت اساس افزایش عمر سازه و رساندن آن به استاندارد جهانی و نیز استحکام ساختمان محسوب می‌شود. سیمان، شن، ماسه، میلگرد، آهن و به‌طور‌کلی مصالحی که در اسکلت ساختمان استفاده می‌شود باید دارای استانداردهای لازم دنیا باشد. نکته قابل توجه اینکه بخشی از این مصالح مانند بتن هنگام ساخت، فراوری می‌شود؛ به‌عنوان مثال برای تهیه بتن، هم باید مصالح اولیه مرغوب باشد و هم کارگری که آن را آماده می‌کند از دقت عمل لازم برخوردار باشد که متأسفانه اینطور نیست. مصالح ما از نظر کیفی در سطح نامناسبی قرار دارد، کارگران ما دقیق نیستند و آموزش لازم را ندیده‌اند و کنترل شایسته ای هم وجود ندارد.
- عمر مفید ساختمان‌های ما در مقایسه با کشورهای پیشرفته چقدر است؟
متأسفانه یک سوم تا یک چهارم ابنیه‌ای است که در کشورهای پیشرفته در حد استانداردهای بین‌المللی ساخته می‌شود.
آیا شیب‌های کنار جاده یا کوه‌های سنگی کنار جاده را می‌توان به‌گونه‌ای مهار کرد که هنگام زلزله ریزشی صورت نگیرد؟
بله. هر نوع شیبی با هر جنسی با مکانیسم‌هایی قابل پایدار کردن است.
طاهره ساعدی