طبق گزارش‌های رسمی، در ایران حدود 60 تا 90درصد بیمارستان‌ها ناایمن هستند و درصورت وقوع زلزله هیچ مقاومتی ندارند. تنها در تهران بیش از 85درصد بیمارستان‌ها عمری بیشتر از 40سال داشته و اغلب آنها نیاز به بازسازی یا مقاوم‌سازی و جایگزینی دارند. برآورد می‌شود که بازسازی هر بیمارستان به‌طور متوسط پنج‌میلیارد تومان هزینه دربرداشته باشد؛ بدین‌ترتیب با احتساب 540بیمارستانی که در کل کشور نیاز به بازسازی دارند بودجه‌ای معادل 2700میلیارد تومان مورد نیاز است. البته معاون وزیر بهداشت این رقم را شش‌هزار میلیارد تومان برآورد کرده و این در حالی است که سالانه بودجه‌ای کمتر از 200میلیارد تومان برای بازسازی و نوسازی بیمارستان‌ها اختصاص می‌یابد. بدین‌ترتیب اگر روند فعلی بازسازی بیمارستان‌ها ادامه یابد بازسازی کامل آنها 30سال دیگر به طول خواهد انجامید؛ یعنی سال 1421هجری شمسی! وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی اخیرا طرح مقاوم‌سازی بیمارستان‌ها را مقرون به صرفه ندانسته و طرح تخریب بیمارستان‌های قدیمی و ساخت بیمارستان‌های جدید با امکانات روز را مدنظر قرار داده است.
وزیر بهداشت نیز به تازگی در این‌باره سخن گفته و بر ساخت بیمارستان‌های جدید به جای بیمارستان‌های فرسوده تأکید کرده است. همچنین دکتر حسن امامی‌رضوی، معاون وزیر بهداشت در اظهاراتی عجیب و شگفت‌انگیز نسبت به کندی روند بازسازی بیمارستان‌ها در تهران انتقاد کرده است. به گفته وی با ادامه روند کنونی ممکن است جایگزینی بیمارستان‌های فرسوده چندین سال به‌طول انجامد. در حال حاضر سالانه تنها دو تا سه‌درصد بیمارستان‌ها جایگزین می‌شوند. از سوی دیگر بروز برخی رخدادهای ناگوار مانند زلزله آذربایجان‌شرقی نشان داد که بیمارستان‌های ساخته‌شده و نوساز به‌صورت غیراصولی و غیرایمن ساخته شده‌اند به‌گونه‌ای که بر اثر یک زلزله 6/3ریشتری دو بیمارستان اهر و هریس از سرویس ،خارج و خود نیازمند کمک و امداد شدند! در این زمینه با دکتر مهدی علیرضایی، عضو هیأت علمی دانشگاه لاهیجان و متخصص معماری بیمارستانی از آلمان گفت‌وگویی انجام داده‌ایم که در پی می‌آید.
- درایران،چه مشکلاتی در طراحی بیمارستان‌ها به چشم می‌خورد؟
در طراحی یک بیمارستان باید اصولی رعایت شود که ما در ایران کمتر آن را مشاهده می‌کنیم ازجمله افرادی بیمارستان‌ها را طراحی می‌کنند که تخصصی در این زمینه ندارند؛ یعنی معمار بیمارستانی نیستند و فضاهای درمانی را آنطور که باید نمی‌شناسند و اطلاعی از فرایندی که برای تشخیص و درمان یک بیمار باید انجام شود ندارند در نتیجه طراحی بیمارستان بیشتر بر پایه اصول اکتسابی است تا پیروی از استانداردهای لازم. متأسفانه به غلط و به‌خاطر صرفه‌جویی در هزینه‌ها، طراحی اکثر بیمارستان‌ها کپی‌برداری است و همین امر باعث نادیده گرفته‌شدن یک اصل بسیار مهم یعنی اقلیم آب و هوایی در طراحی بیمارستان‌ها می‌شود که در حقیقت این صرفه‌جویی نیست. مشکل بعدی به روز‌نبودن طراحی‌هاست. کمک‌نگرفتن از افراد متخصص باعث می‌شود جای تکنولوژی‌های روز و استانداردها و مبانی جدید در طراحی‌ها خالی باشد، بنابراین بیمارستانی که امروز در کشور ساخته می‌شود به لحاظ فیزیکی مانند بیمارستانی است که 70سال پیش ساخته شده است. دستگاه‌های سیاستگذار(وزارت بهداشت) و مجری (وزارت مسکن و شهرسازی) در کشور در این زمینه با هم هماهنگ نیستند. مسئله دیگر نبود مطالعه و تحقیق دقیق و با حوصله برای طراحی است.
- علت طولانی شدن پروسه ساخت بیمارستان در ایران چیست؟
همانطور که گفته شد برای ساخت فضای درمانی در فاز یک، مطالعه دقیق صورت نمی‌گیرد که این امر باعث می‌شود در فاز دو که تدوین جزئیات اجرایی کار است و فاز سه یعنی ساخت، ملزومات مورد نیاز پیش‌بینی نشود. این مسائل سبب شده طراحی بیمارستان‌های ما هنگام ساخت 30تا 40درصد تغییر یابد که باعث صرف هزینه اضافی و طولانی‌شدن زمان ساخت بیمارستان می‌شود. درحالی‌که تغییرات حین ساخت در کشورهای پیشرفته حدود سه تا پنج‌درصد است. امروز همه تصور می‌کنند کمبود بودجه، مدت زمان ساخت یک بیمارستان را طولانی می‌کند، درحالی‌که یکی از دلایل اصلی و پنهان، نبود مطالعه دقیق برای طراحی بیمارستان‌هاست که باعث چندین بار تجدید نظر حین ساخت، صرف هزینه زیاد و طولانی‌شدن زمان ساخت می‌شود به‌طوری که به جای سه‌سال زمان لازم برای ساخت یک بیمارستان 100تختخوابی، هفت تا هشت‌سال زمان ساخت طول می‌کشد.
- آیا مشکلاتی که اشاره کردید تأثیری بر طول عمر مفید بیمارستان‌ها می‌گذارد؟
فرایند طراحی و ساخت متداول بیمارستان در دنیا شامل هشت مرحله تأمین بودجه و اعتبارات، برنامه‌ریزی و مطالعات، طراحی، ساخت، بهره‌برداری و نگهداشت، بازسازی و استفاده مجدد و نهایتا تبدیل به اثر باستانی و ملی یا تخریب می‌شود. در کشور ما این مراحل به شش مرحله کاهش می‌یابد. بودجه درست برآورد نمی‌شود، طراحی ناقص صورت می‌گیرد، مطالعات دقیق نیست و بنابراین زمان ساخت طولانی و باعث مستهلک‌شدن سازه می‌شود. در دوران بهره‌برداری نیز چون نظارت و استانداردهای نگهداشت ساختمان را نداریم به جای 100سال 25سال استفاده می‌کنیم یعنی 75سال کاهش بهره‌برداری داریم و از مرحله بهره‌برداری کوتاه به سمت تخریب می‌رویم و این ضربه بزرگی به منافع ملی است.
- اشاره کردید در کشورهای توسعه‌یافته 95درصد بیمارستان‌ها براساس اصول و استانداردهای علمی طراحی و ساخته می‌شوند؛ در کشور ما رعایت این اصول چقدر است؟ آیا ما بیمارستانی کاملا استاندارد داریم؟
ما در بحث تدوین استانداردهای فضاهای درمانی بسیار فقیر هستیم. اکثر بخش‌های بیمارستانی ما مستندات فنی، اجرایی و استانداردهای لازم را ندارند. بارها گفته‌ایم تا زمانی که این استانداردها تدوین نشوند منابع ما هدر خواهند رفت ولی متأسفانه اهمیتی به آن داده نمی‌شود. برنامه‌ریزی‌های ما کلان نیست و مدیر‌محور است به‌طوری که مدیر بعدی خود را ملزم به اجرای برنامه‌های مدیریت قبلی نمی‌داند؛ هر چند برنامه‌های بسیار دقیق تدوین شده باشد. برای تدوین استانداردها سه‌سال زمان و مدیرانی که خود را متعهد به انجام آن بدانند لازم است. ما برای ساخت هر بیمارستان به ازای هر تخت 250میلیون تومان هزینه می‌کنیم ولی بدون رعایت اصول و استانداردهای لازم. امروز در کشورهای پیشرفته ساخت و سازها و تجهیز بیمارستان‌ها براساس استاندارد صورت می‌گیرد که صرفه‌جویی زیادی به همراه دارد. بیمارستان‌هایی که بر این اساس ساخته می‌شوند 30درصد صرفه‌جویی در هزینه را به همراه دارند. استانداردها باید تدوین و هر چهار تا پنج‌سال به روز شوند زیرا هر پنج سال یک‌بار تأثیرات دانش و تجهیزات پزشکی در ساختار فضاهای فیزیکی بیمارستانی نمود پیدا می‌کند. ما نه استانداردی داریم و نه پیشرفت‌های پزشکی نمودی در ساخت فضاهای درمانی ما پیدا می‌کند. من با جرأت می‌توانم بگویم که اکثر بخش‌های بیمارستانی ما فاقد استاندارد است و اصولا در کشور بیمارستانی نداریم که 100درصد از استانداردهای بیمارستانی برخوردار باشد.
- فضای سبز چه تأثیری بر تسریع روند بهبود بیمار دارد؟
تکنولوژی ساخت، اقتصاد درمان و روانشناسی محیطی سه عامل اساسی برای کارایی فضای بیمارستانی است. که فضای سبز زیر مجموعه روانشناسی محیطی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. طبق تحقیقات انجام شده در آمریکا استفاده از فضاهای سبز برای بیماران در بهبود آنها تأثیر زیادی دارد که متأسفانه در خیلی از شهرها به‌ویژه شهرهای بزرگ مثل تهران به آن توجه نمی‌شود.
