این نشست طبق برنامه اعلام شده بعد از ظهر سه‌شنبه ۱۵ اسفند در دانشکده ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی برگزار شد.
در این نشست، سخنرانان تعدادی از خطوط مصوب دو اجلاس جهانی جامعه‌اطلاعاتی را محور سخنان خود قرار داده و ضمن تبیین مصوبات دو اجلاس ژنو و تونس که یازده خط عمل حاصل مذاکرات آن بود به بحث‌های اثباتی و انتقادی نسبت به آن پرداختند.
همچنین در این سمینار تخصصی که هدف آن تلاشی مقدماتی برای تدارک و تدوین اصول بنیادی و برنامه عمل ایران بود، سخنرانان ضمن مرور روند تاریخی حرکت این نشست‌ها در چند دهه اخیر به نتایج و تبعات آن در آینده جامعه جهانی ارتباطات و فعالیت‌های ایران در این عرصه پرداختند.
در این جلسه دکتر یونس شکرخواه به عنوان دبیر علمی نشست در سخنان خود مروری اجمالی به نشست‌های سران جهان طی دهه ۹۰ میلادی تا سال ۲۰۰۰ داشت.
او به اجلاس‌های سران ۱۹۹۲ در ریودوژانیرو درباره محیط زیست؛ ۱۹۹۳ در وین درباره حقوق بشر؛ ۱۹۹۵ در پکن در مورد زنان و سال ۲۰۰۰ در ژوهانسبورگ تحت عنوان توسعه پایدار اشاره کرد و گفت اما در اهمیت بحث جامعه اطلاعاتی در دوران معاصر همین بس که تا کنون یعنی از سال ۲۰۰۰ به بعد دو اجلاس در سطح سران جهان در سال های ۲۰۰۳ و ۲۰۰۵ در مورد جامعه اطلاعاتی برگزار شده است.
دکتر شکرخواه در ادامه بحث خود در عین حال گفت جامعه اطلاعاتی به مثابه پالیسی و گلوبال دیپلماسی از سال ۱۹۹۵ در اجلاس G۷ در بروکسل (کنفرانس رده بالای وزیران) مطرح شد و در همان‌جا بود که عبارت جامعه اطلاعاتی گلوبال مطرح شد. او در همین حال سال ۱۹۹۸ را سال تولد رسمی جامعه اطلاعاتی اعلام کرد و گفت شروع رسمی جامعه اطلاعاتی با اجلاس ITU در مینیاپولیس بود و پیشنهاد تونس برای تشکیل اجلاس جامعه اطلاعاتی که به قطعنامه ۱۸۳/۵۶ برای برپایی اجلاس دو مرحله‌ای جامعه اطلاعاتی تصویب شد.
شکرخواه در ادامه بحث به توضیح درباره ادبیات عرصه جامعه اطلاعاتی پرداخت. وی با اشاره به تأثیر کتاب‌های دهه ۱۹۶۰ از جمله کتاب موج سوم الوین تافلر به عنوان یکی از کتاب‌های کلیدی در این زمینه؛ به کتاب‌های دیگری نظیر "عصر تکنوترونیک" زبیگنیف برژینسکی اشاره کرد. او گفت پس از این دو کتاب باید به دو اثر مهم دیگر در دهه ۱۹۷۰اشاره کرد: "جامعه فراصنعتی" از دانیل بل و "اقتصاد اطلاعات" از مارک پرات.
دبیر علمی نشست در ادامه با اشاره به اینکه از دهه ۱۹۹۰ که اینترنت به طرزی جدی‌تر وارد زندگی بشر می‌شود؛ گفت در این دهه کتاب‌های کلیدی دیگری در زمینه ارتباطات منتشر می‌شود؛ کتاب‌هایی چون "دیجیتال بودن" اثر نیکلاس نگرو پونته، و "اقتصاد دیجیتال" اثر تب اسکات و مهمترین آنها "جامعه شبکه‌ای" سه جلدی دانیل کستلز.
شکرخواه در بخش پایانی سخنان خود به "یازده خط عمل" مطروحه در کنفرانس‌های ژنو و تونس پرداخت.
- سابقه موضوع: ایستگاه‌های قطار جامعه اطلاعاتی
سخنان دکتر معتمدنژاد
دومین سخنران این جلسه دکتر کاظم معتمد نژاد بود. عنوان سخنرانی وی "نقش مقام‌های راهبردی - نهادهای مدنی در پیشبرد تکنولوژی‌های اطلاعات و ارتباطات" بود. وی با توجه نوع مخاطبان نشست بیشتر دانشجو بودند، بخش اصلی سخنان خود را به مرور تاریخی موضوع اختصاص داد.
رئیس انجمن ایرانی مطالعات جامعه اطلاعاتی با بیان اینکه از جنگ دوم جهانی به این سوی سه مرحله در مورد کاربرد ارتباطات در توسعه روابط بین‌الملل پشت سر گذاشته شده است، شصت سال به عقب برگشت و توضیحات خود را از اواخر دهه ۴۰ قرن گذشته و اندکی پس از شکل گیری یونسکو آغاز کرد.
پدر علوم ارتباطات ایران، در ادامه اشاره‌ای گذرا به مشخص شدن اصول نظام اطلاع رسانی جهان در کنفرانس سال ۱۹۴۸، کنفرانس سال ۱۹۶۴ و تحقق موضوع میثاق جهانی برای حقوق سیاسی و سرانجام کنفرانس سال ۱۹۷۰ که در آن از سوی کشورهای جهان سوم و سازمان یونسکو موضوع ضرورت نظم نوین جامعه اطلاعاتی مطرح شد، اشاره کرد.
دکتر معتمد نژاد در بخش دیگر از سخنان خود اظهار داشت: با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی مرحله جدیدی در عرصه ارتباطات بوجود آمد و استراتژی نوین ارتباطات جانشین نطم نوین اطلاعاتی و ارتباطی شد.
به گفته وی سپس مرحله تاریخی با همراهی یونسکو، موضوع توسعه نهادهای مستقل و آزاد اطلاع رسانی مطرح شد.
دکتر معتمد نژاد در پایان بحث تاریخی خود اشاره‌ای گذرا به دو کنفرانس ژنو و تونس - که از دل آنها یازده خط عمل در باره جامعه اطلاعاتی درآمد، داشت.
رئیس انجمن ایرانی مطالعات جامعه اطلاعاتی در این خصوص گفت که کشورهای جهان باید در خصوص اقدامات خود درباره یازده خط عمل به جامعه جهانی گزارش دهند اما در ایران تاکنون در این خصوص گزارشی تهیه نشده است.
به گفته وی هم اکنون کشورهای مختلف در خصوص دستورات و توصیه‌های این یازده خط عمل مشغول کار هستند و گزارش‌های خود را ارائه می‌کنند.
وی افزود، در تابستان سال گذشته قطعنامه‌ای از طرف شورای اقتصادی - اجتماعی سازمان ملل تصویب شد که به موجب آن کمیسیون ملل متحد برای توسعه علوم و تکنولوژی مسئول پی‌گیری مسائل اجرائی و تعهدات دول جهان در خصوص این یازده خط شده است و ایران نیز ناگزیر به ارائه گزارشی در این خصوص خواهد بود.
دکتر معتمدنژاد بخش دیگر سخنان خود را به نقد مشارکت جامعه مدنی در عرصه ارتباطات و اطلاعات پرداخت و اظهار داشت؛ جامعه مدنی هنوز مشارکت درستی در این خصوص نداشته است.
وی تأکید کرد: فقدان حضور جامعه مدنی در این عرصه مانع از تحقق ارتباط و اطلاعات آزاد می‌شود.
سخنان دکتر معتمدنژاد در این بخش تخصصی‌تر شد. وی به موضوع مهم حق ارتباطات که مبحثی حقوقی است پرداخت و آنگاه به شرایط لازم برای رسیدن به حق اشاره کرد و در ادامه به موضوع حق معنوی که از سوی یونسکو مطرح شده پرداخت.
سخنان دکتر شهشهانی
سخنران سوم نشست تخصصی سمینار ایران و یازده خط عمل مصوب دو اجلاس جهانی، دکتر سیاوش شهشهانی بود. شهشانی با اینکه خود از اعضای انجمن ایرانی مطالعات جامعه اطلاعاتی است- نهادی که نقش اصلی در برگزاری این سمینار را داشت، به عنوان منتقد سمینار سخنرانی کرد.
وی معتقد بود که بیش از اندازه به موضوع یازده خط عمل توجه شده و اصولا دو اجلاسی که از دل آن خط های یازده گانه متولد شده‌اند به دلیل ماهیت دولتی بودن و فقدان نهادهای خصوصی و مدنی در تدوین ان‌ها کارآیی و توانای لازم برای تحقق اهداف را ندارند.
شهشانی اظهار داشت تمام اجلاس‌هایی که که به آنها اشاره شد، اجلاس‌های بین‌الدولی بوده و واقعیت نشان می‌دهد که دولت‌ها همواره از جهان واقع در عرصه ارتباطات و اطلاعات عقب بوده‌اند.
وی نتیجه گرفت که این اجلاس‌ها و دستورالعمل‌های آن تاثیری در جریان روبه رشد ارتباطات و اطلاعات ندارد.
این سخنران اعلام داشت که یازده خط عمل فقط دستورکارهایی برای سارمان‌های تابعه سازمان ملل است، بنا براین به غیر از سازمان‌های مذکور ضرورتی به دنبال کردن آن ازسوی دیگر نهادها و مجامع وجود ندارد.
وی با بیان اینکه ما نمی‌توانیم تعهدی به قطعنامه ۱۲۲ ماده‌ای اجلاس تونس(که یازده خط عمل از دل آن بیرون آمد) داشته باشیم گفت: این دستورالعمل نسخه‌ای نیست که بتوان آن را عمل کرد چون در اجلاس مذکور هدف اصلی تضارب آرا بوده و به همین دلیل همه دول توانستند آنچه را که می‌خواستند د ر دستورالعمل مذکور بگنجانند.
وی معتقد بود که این اجلاس‌های دولتی تنها مزیتی که دارد این است که کارشناسان دولت‌ها می‌توانند با واقعیت‌های عرصه ارتباطات و اطلاعات آشنا شوند و به نوعی برای کارشناسان دول جهان نوعی کلاس آموزشی است تا دولت‌ها با واقعیت بهتر آشنا شوند.
وی گفت در عرصه داخلی الان بزرگترین چالش ما تصدی‌گری دولتی است که امید است با تحقق اصل ۴۴ قانون اساسی این مشکل حل شود.
سخنان دکتر خانیکی
سخنران دیگر این سمینار تخصصی دکتر هادی خانیکی استاد دانشگاه علامه طباطبایی بود. خانیکی قرار بود درباره یکی دیگر از خطوط یازده‌گانه یعنی "تنوع فرهنگی و هویت، تنوع زبانی و محتوای محلی" سخنرانی کند. وی در آغاز سخنانش با اشاره به محدودیت زمانی گفت که فقط اشاراتی به موضوع تنوع فرهنگی و هویت خواهد داشت.
خانیکی سخنانش را با گذری به تنوع فرهنگی و چالش‌هایی که از دل آن بیرون می‌آید آغاز کرد. وی در ادامه گفت که این چالش‌ها و راهبردهای آن را در سه سطح جهانی، دولتی و ملی باید دنبال کرد.
خانیکی با اشاره به موضوع "جوامع معرفتی" در مقابل "جوامع اطلاعاتی" گفت که یونسکو بر اساس این سه مقوله سه موضوع جامعه معرفتی، تنوع فرهنگی و راهبرد فرابخشی گفتگوی جهانی فرهنگ‌ها و تمدن‌ها را مطرح کرده است.
وی بر این باور بود که در ایران این موضوعات مورد توجه جدی قرار نگرفته است.
خانیکی اظهار داشت طرح جامعه معرفتی تعبیری است که در مقابل جامعه اطلاعاتی قرار گرفته است و دلیل آن این است که نشان دهد رویکردها فقط نباید سخت‌افزاری باشد و ماجرا فقط فنون‌مداری نیست بلکه باید اندیشه مدار بود و به ویژگی‌های فرهنگی، سیاسی و اقتصادی در عرصه ارتباطات توجه داشت.
سخنان دکتر شهریاری
دیگر سخنران جلسه روز سه‌شنبه انجمن ایرانی جامعه اطلاعاتی، دکتر حمید شهریاری دبیر شورای عالی اطلاع‌رسانی بود. وی در این جلسه به موضوع اخلاق در جامعه اطلاعاتی و ابعاد آن پرداخت.
دکتر شهریاری گفت که فقط گذری پرشتاب به موضوع "اخلاق مورد نیاز در حوزه فناوری و اطلاعات" خواهد داشت.
وی در ادامه به تعریفی از گزاره اخلاقی پرداخت و آنگاه توجه مستمعان را به ارزش‌های بکار رفته در "خط عمل" معطوف کرد.
شهریاری گفت این ارزش‌ها مشتمل هستند بر صلح، آزادی، برابری، همبستگی، مدارا، مسئولیت مشترک، مراقبت از طبیعت، عدالت، کرامت از منزلت انسانی، حقوق بشر و حریم خصوصی.
شهریاری گفت که به بحث باید موضوعات دیگری نظیر "هویت مجازی" نیز اضافه شود.
وی همچنین معتقد بود که همین ارزش‌هایی که در خط عمل به آن اشاره شده باید اولویت گذاری شود؛ به عنوان مثال باید مشخص شود که اگر آزادی و عدالت د ر یک موضوع مقابل هم قرار گرفت، کدام‌یک از این ارزش‌ها الویت دارد.
دکتر شهریاری در ادامه سخنان خود اشاره‌ای گذرا به موضوع اخلاق در فضای مجازی داشت.
سخنان مهندس سعادت
سخنران بعدی این نشست، مهندس پیمان سعادت کارشناس ارشد مسائل wsis و بحث حاکمیت اینترنت بود که به جهت تخصص خود در تمامی این اجلاس‌ها حضور داشته است. نگاه مهندس سعادت نقطه مقابل دیدگاه دکتر شهشهانی بود.
وی بر این باور بود که دولتی بودن چنین اجلاس‌هایی چیزی از تاثیرگذاری آنها برای آینده اطلاعات و ارتباطات کم نمی‌کند.
سخنرانی سی‌دقیقه‌ای مهندس سعادت تحت عنوان "همکاری‌های بین‌المللی و منطقه‌ای" تخصصی‌ترین گزارش این سمینار بود.
سعادت ضمن ارائه گزارش جامعی از دو اجلاس wsis به بحث بسیار پیچیده و تخصصی wording در صدور قطعنامه‌های این اجلاس‌ها پرداخت.
وی گفت در عالم دیپلماسی کلماتی که در قطعنامه‌ها به کار می‌رود بسیار مهم است چرا که جابجایی یک کلمه و قرار دادن یک کلمه معادل به جای کلمه پیشنهادی می‌تواند تبعات مثبت و منفی فراوان برای طرف‌های ذی‌نفع داشته باشد.
مهندس سعادت با ارائه روند بکارگیری کلمات در قطعنامه‌ها نشان داد که چگونه کشورهای جهان اول سعی دارند که از زیر بار مسئولیت‌های بین‌المللی و تعهدات خود نسبت به سایر جهان شانه خالی کنند.
و همچنین به ارائه نشانه‌های از تلاش هیات ایرانی در دو اجلاس مذکور، به ویژه اجلاس تونس برای تحقق خواسته‌های ایران و دول همسو با ایران در عرصه جامعه اطلاعاتی پرداخت.
سخنان مهندس سعادت نمی‌توانست مخاطب عام حتی در سطح دانشجویان شرکت کننده در اجلاس داشته باشد اما برای اساتید و صاحب نظران شرکت کننده در سمینار قابل توجه بود.
سخنان مهندس مظلوم
در ادامه جلسه مهندس سهیل مظلوم به عنوان نماینده بخش خصوصی در این عرصه سخنرانی کرد. سهیل مظلوم معاون سازمان نظام رایانه‌ای کشوراست. وی منتقد دخالت دولت در عرصه فن‌آوری ارتباطات بود و در سخنان خود با ارائه مصادیق سعی در اثبات این بحث داشت که نهادهای دولتی با سیاست‌های خود عملا به عنوان سد راه خلاقیت و پویایی نهادهای خصوصی در این عرصه عمل می‌کنند.
وی در بخشی از سخنانش ابراز امیدواری کرد که با تاکید مقام معظم رهبری در خصوص تحقق صل ۴۴ قانون اساسی بتوان شاهد پویایی وشکوفایی فعالیت‌های بخش خصوصی در عرصه ارتباطات و IT بود. عنوان سخنرانی مهندس مظلوم "نقش مقام‌های راهبردی- بخش خصوصی در پیشبرد تکنولوژی‌های اطلاعات و ارتباطات برای توسعه" بود.
سخنان مهندس انتظاری
پس از مهندس مظلوم، مهندس حسن انتظاری، معاون سازمان فضایی کشور طی سخنانی با موضوع "کاربردهای تکنولوژی‌های اطلاعات و ارتباطات - یادگیری الکترونیکی" به نقد میزان گسترش این قابلیت در حوزه آموزشی پرداخت.
وی در سخنان خود سعی در تبیین این موضوع داشت که یادگیری از طریق ابزارهای الکترونیک در دنیای حاضر یک قابلیت، امکان و فرصت است که در کشور به آن توجه شایسته نشده و نظام آموزشی ما چه در مقطع آموزش عمومی و چه در مقطع دانشگاه هنوز تا رسیدن به استانداردهای مطلوب و مورد انتظار فاصله دارند.
وی در خلال سخنرانی کوتاه خود به مصادیقی از قابلیت‌های آموزشی با بهره‌گیری از تکنولوژی الکترونیک اشاره داشت.
جمع‌بندی دکتر ابراهیم‌آبادی
سخنرانی دکتر حسین ابراهیم‌آبادی رئیس مرکز پژوهش‌های ارتباطات نقطه پایان نشست بود. وی وظیفه جمع‌بندی بحث‌ها را بر عهده داشت.
دکتر ابراهیم‌آبادی در سخنان خود به دوره‌هایی که مطالعات، سیاست‌گذاری و اقدامات علمی مربوط به ارتباطات و فن‌آوری اطلاعات در کشور طی دو دهه اخیر پشت سرگذاشته اشاره کرد و سپس با طرح پرسش‌های شش‌گانه خود به ضرورت بازنگری در این سیاست‌ها اشاره کرد.
"نشست تخصصی سمینار ایران و یازده خط عمل مصوب دو اجلاس جهانی سران درباره جامعه اطلاعاتی"، از سوی انجمن مطالعات جامعه اطلاعاتی ، مرکز پژوهش‌های ارتباطات؛ شرکت پارس آنلاین و با حضور تعدادی از اساتید ارتباطات و دانشجویان و علاقمندان این رشته تخصصی برگزار شده‌بود.
عکس‌ها: فراجو