این نشست را انجمن ایرانی مطالعات جامعه اطلاعاتی پنجم آبان ۱۳۸۸ در کتابخانه ملی ایران برگزار کرد.
به گزارش همشهری‌آنلاین به نقل از وب سایت رسمی انجمن ایرانی مطالعات جامعه اطلاعاتی در ابتدای این نشست علی اکبر اشعری، رئیس کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران از گام بزرگی که در آستانه برنامه پنجم توسعه با محوریت انجمن ایرانی مطالعات جامعه اطلاعاتی برداشته شده است تشکر کرد و گفت"توصیه می‌شود به محتوا و تولید اطلاعات به جای تمرکز بر زیر ساخت‌های فنی توجه بیشتر شود. توسعه ارتباطات و فناوری و تاثیر ارتباطی می‌بایست در ساحت منافع ملی، فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی کشور دیده شود. "
وی از انجمن ایرانی مطالعات جامعه اطلاعاتی خواست تا مجموعه کتابخانه ملی را به عنوان یک پایلوت در نظر بگیرند و راهکارهای موثر برای توسعه و نشر علم را با نگاه فناوری‌های ارتباطات و اطلاعات، به این مجموعه ارائه نمایند.
رئیس کتابخانه ملی در پایان ضمن ابراز خشنودی از برگزاری این نشست علمی در کتابخانه ملی از برگزاری چنین نشست‌های علمی از سوی سایر مراکز علمی استقبال کرد.
در ادامه نشست پروفسور کاظم معتمد نژاد پدر علوم ارتباطات ایران و رئیس انجمن ایرانی مطالعات جامعه اطلاعاتی به عنوان میزبان این نشست ضمن خوشامدگویی به حاضران از جناب اشعری به‌خاطر حمایت از این انجمن و کمک به برگزاری نشست‌های علمی تشکر کرد و بر برگزاری سمینار خاص در زمینه نقش کتابخانه‌های ملی در پیشبرد اهداف جهانی اطلاعاتی تاکید کرد.
وی در ابتدای سخنان خود گفت: ما در زمینه برنامه ریزی توسعه‌ای به روشهای علمی جهانی نیاز داریم و برای این امر می بایست کار تحقیقاتی انجام شود و بر مبنای آن باید قانونگذاری و سیاستگذاری شود و بر مبنای قانونگذاری و سیاستگذاری، برنامه ریزی شود"
رئیس انجمن ایرانی مطالعات جامعه اطلاعاتی در ادامه به قانون جامع ارتباطات انگلستان در سال ۲۰۰۳ اشاره کرد و گفت این قانون دارای۴۰۰ بند است و تا تصویب آن چهار سال زمان صرف شد و ده‌ها مقاله و نظر کارشناسی در مورد آن نوشته شده است.
نکته اصلی که رئیس انجمن ایرانی مطالعات جامعه اطلاعاتی بر آن تاکید کرد این بود که می‌بایست به ضرورت اندیشگاه علمی توجه شود و اینکه باید به محتوای تحقیقات علمی نیز توجه خاص شود.
پدر علوم ارتباطات ایران افزود: بعد از جنگ جهانی دوم سه دوره را پشت سر گذاشته‌ایم. دوره اول دوره جریان آزاد اطلاعات بود، دوره دوم دوره اقتصاد نئولیبرال و جهانی سازی ارتباطات و دوره سوم دوره نظم نوین جهانی اطلاعات و ارتباطات بوده است.
در مارس۱۹۹۴ آقای ال گور، معاون ریاست جمهوری آمریکا، اساس اصول این جامعه نوین را ارئه کرد و پس از آن در نشست‌هایی که به همت یونسکو برگزار شد، اندیشه جامعه معرفتی به جای جامعه اطلاعاتی مطرح شد و به جای جامعه اطلاعاتی، مفهوم جامعه معرفتی رشد کرد به اینصورت که چون در جامعه اطلاعاتی به تکنولوژی ارتباطات بیشتر اهمیت داده می شود واژه جامعه معرفتی که در آن به محتوا اهمیت بیشتری از تکنولوژی داده می شود، مطرح شد.
وی افزود: فناوری در حقیقت وسیله است و نه هدف و تکنولوژی ارتباطات نمی‌تواند به عنوان یک ثروت قرار بگیرد. چیزهایی مثل اینترنت؛ اموال عمومی هستند، ثروت عمومی هستند و به عنوان کالای شخصی و اموال خصوصی مطرح نیستند.
پدر علوم ارتباطات ایران بر تاسیس رشته‌های دانشگاهی در مقطع کارشناسی ارشد «حقوق ارتباطات»، «برنامه‌های توسعه‌ای سیاست‌ها در ایران»، «اقتصاد جامعه اطلاعاتی»، «مدیریت رسانه ها» و «حقوق توسعه ارتباطات» به عنوان یک ضرورت تاکید کرد
در ادامه نشست میز گرد کارشناسی با حضور دکتر علی اکبر جلالی، استاد دانشگاه و عضو هیات مدیره انجمن ایرانی مطالعات جامعه اطلاعاتی، مهندس رضا باقری اصل، کارشناس حوزه فناوری‌های ارتباطات و اطلاعات و مدیر دفتر فناوری مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی و مهندس بهمن برزگر، کارشناس و صاحبنظر در حوزه فناوری‌های ارتباطات و اطلاعات تشکیل شد.
در ابتدا دکتر علی اکبر جلالی به عنوان رئیس میز گرد گفت: به لحاظ علمی NGO ها دغدغه‌های دلسوزانه و متعهدانه دارند و می‌خواهند به گونه‌ای درگیر مسائل شوند، کمک و خدمتی نمایند. انجمن ایرانی مطالعات جامعه اطلاعاتی نیز مجموعه نخبگان را تشکیل می‌دهد و با خلوص نیت و با توانمندی بسیار، دلسوزانه و متعهدانه جلسات کارشناسی را در حوزه‌های مرتبط با فعالیت خود برگزار می‌کند. مجموعه‌های سیاستگذار و اجرایی بهتر است از دانایی‌ها و دغدغه‌های جمع آگاه شوند و هم این مجموعه از چشم انداز و نیازهای دستگاه‌های سیاستگذار آگاه شود و انتظار هم هست که در پس این نشست‌ها هم افزایی دانایی داشته باشیم و کشور نیز بتواند به بهترین شکل از این استعدادها و پتانسیل‌ها بهره برداری کند
وی در ادامه افزود صاحبنظران بر این عقیده هستند که دو ابزار سخت افزار و نرم افزار تا ۵ سال آینده جهان را تغییر شکل می‌دهد و ما چه بخواهیم و چه نخواهیم تا ۵ سال آینده با جهانی به گونه دیگر مواجه خواهیم بود. نیاز به ارتباطات در جهان امروز قطعی شده است و چنانچه تصمیم‌های آگاهانه در این خصوص اتخاذ نشود دچار لطمات زیانبار خواهیم شد
دکتر جلالی ضمن اشاره به سیستم آموزش و پرورش کشورهای پیشرفته گفت با استفاده از ابزار قلم نوری و نرم افزارهای موجود از جمله گوگل ویو تولید محتوا از دست شرکت‌های محتوا ساز خارج شده است و به دانش آموزان و دانشجویان منتقل شده است.
وی در پایان ضمن تاکید بر محتوا در جامعه اطلاعاتی به عنوان زیر بنای دنیای نوین به پایگاه‌های داده و ضعف بنیادین آنها در ایران اشاره و تاکید کرد این اشکال باید به گونه‌ای حل شود و برنامه ریزی‌ها و سیاستگذاری‌های ما می‌بایست با تاکید بر داده‌های صحیح صورت پذیرد.
درادمه نشست مهندس رضا باقری اصل توضیحاتی را ارائه کرد: همه کشورها از شعار گذشته‌اند و به استفاده و بهره برداری از فناوری‌های ارتباطات و اطلاعات وارد شده‌اند.
وی ضمن اشاره به اسناد بالا دستی برنامه پنجم از جمله، سند چشم انداز بیست ساله جمهوری اسلامی ایران، سیاست‌های ابلاغی مقام معظم رهبری در خصوص برنامه پنجم، قانون اساسی، سیاست‌های اجرایی اصل ۴۴ قانون اساسی، سیاست‌های کلی نظام و در بخش ict نظام جامع فناوری اطلاعات کشور و نیز سند افتا افزود: در سند چشم انداز جایگاه اول علم وفناوری در منطقه هدف که شامل ۲۵ کشور است با رعایت پیش فرض‌هایی، به عنوان هدف در نظر گرفته شده است، در سیاست‌های ابلاغی برنامه پنجم نیز کسب جایگاه دوم هدف برنامه پنجم قرار گرفته است و در ماده ۳۰ پیش نویس لایحه، حفظ جایگاه دوم و تلاش برای کسب جایگاه اول آمده است. "
همچنین وی در این گزارش جایگاه فعلی ایران را در کشورهای منطقه در شاخص آمادگی الکترونیک (EIU۲۰۰۹) را مورد بررسی قرار داد و جایگاه فعلی ایران در کشورهای منطقه در دو سال ۲۰۰۷ و ۲۰۰۹ «ITU ۲۰۰۹-ICT Development Index (IDI) ۲۰۰۲ and ۲۰۰۷ مورد ارزیابی و تحلیل قرار داد.
وی عمده‌ترین مسایل پیش روی کشور وحوزه فناوری اطلاعات وارتباطات را در ۴ بخشسهم بخش خصوصی از گردش مالی ICT، زیر ساخت‌های فناوری اطلاعات، بهره‌وری عوامل تولید و فساد، تقسیم بندی کرد و حوزه زیرساخت‌های فناوری اطلاعات را نیز در ۴ سرفصل اطلاعات، ارتباطات، قوانین و مقررات، و مدیریت و ساختار مورد تحلیل و بررسی قرار داد.
مهندس باقری اصل، همچنین مشکلات هر سرفصل این بخش را به شرح زیر عنوان کرد:
• حوزه اطلاعات
- فقدان مرجع واحد برای اطلاعات. هم اکنون اطلاعات مرجعی وجود ندارد که بتوان از فناوری اطلاعات بحثیکرد. سازمان آمار هم حتی با تلاش‌هایی که داشته است و با وجود بانک‌های اطلاعاتی که در دسترس دارد نمی‌تواند به عنوان مرجع در بسیاری از امور باشد
- فقدان رویه گردآوری و به روز رسانی اطلاعات، استناد پذیری ادله الکترونیک، خلاء پایگاه داده‌های ملی وبخشی در دولت، فقدان استاندارد نگهداری و تولید و پردازش اطلاعات و فقدان فرهنگ اتکا به اطلاعات و استناد به اطلاعات و عدم همت دستگاه‌ها در این مسیر
• حوزه ارتباطات
فقدان شبکه سوئیچینگ ملی و IP کشور، فقدان مراکز داده با کیفیت ارائه خدمات، کیفیت خدمات اپراتور های تلفن ثابت وهمراه، پهنای باند و عدم کیفیت آن، قیمت پهنای باند
• حوزه قوانین ومقررات
خلاءهای قانونی: امضای دیجیتال، عدم استناد پذیری ادله الکترونیک، عدم حمایت از پایگاه داده، عدم حمایت از داده (حریم خصوصی در فضای سایبر)، عدم حمایت از مالکیت فکری، قانون جامع ارتباطات
• حوزه مدیریت وساختار
عدم حمایت نهادی از برنامه‌ها، نیاز به اصلاح ساختار شرکت‌های دولتی مرتبط، وجود چند نهاد موازی برای برنامه‌ای که باید واحد باشد، عدم وجود رگولاتوری و نهادی مستقل برای ایجاد قوانین و مقررات
وی در ادامه بر برنامه پنجم مروری داشت و افزود: پیش نویس لایحه برنامه پنجم ۹ فصل، ۴۱ بخش و ۲۲۹- (۱۹۹) ماده دارد و موضوعات مرتبط با فناوری اطلاعات وارتباطات در ۳۲ ماده دیده می‌شود.
مهندس رضا باقری اصل در ادامه به بررسی بخش خصوصی در برنامه پنجم، رویکردهای لایحه در ICT، مهم‌ترین خلاءهای برنامه در ICT، اجرای برنامه پنجم؛ اهداف چشم انداز وسیاست‌های کلی نظام، برنامه پنجم زیر ساخت برنامه ششم و برنامه پنجم؛ تحقق هدف دوم در منطقه پرداخت.
مهندس بهمن برزگر در ادامه میزگرد سابقه برنامه سوم و چهارم، فرآیند تدوین برنامه پنجم توسعه و سرفصل های لایحه را مورد ارزیابی قرار داد.
وی گفت: رویکرد اصلی در آی سی تی در برنامه سوم توسعه اتفاق افتاده است و برنامه چهارم و پنجم از نظر برنامه عقب‌تر از برنامه سوم است.
وی افزود: ما هم اکنون ۵۵۰۰۰ صفحه قانون داریم در صورتیکه با این ۵۵۰۰۰ صفحه نمی‌توان کشور را اداره کرد. کشور را حداکثر با ۷ - ۸ - ۱۰ هزار صفحه می‌توان اداره کرد و قانون زیاد باعث سر در گمی می‌شود.
مهندس برزگر افزود: برنامه چهارم اشکالاتی داشته است که در بعضی مواقع از جمله ماده «اقتصاد مبتنی بر دانایی در برنامه چهارم توسعه» قانونگذار، متولی اجرای قانون را مشخص نکرده است به گونه‌ای که به نظر می‌رسد دغدغه اجرا نداشته است
مهندس بهمن برزگر در ادامه سخنان خود را در ۴ موضوع زیر خلاصه کرد:
۱- در ارتباطات، ما قانون ویژه‌ای نیاز نداریم و اگر از قوانین موجود استفاده بهتری نمائیم بهتر است؛
۲- توسعه پهن باند می‌بایست محور اول ارتباطات در شرایط فعلی باشد در صورتیکه در برنامه لحاظ نشده است؛
۳- رقابتی کردن زیر ساخت نکته بعدی است. تعریفی از شبکه مادر نشده، در حوزه فناوری اطلاعات تعیین راهبر واحد معظل اول و تعیین زیرساخت‌های ارتباطی معظل دوم است؛
۴- همچنین ارزان کردن آی تی بطوریکه در سبد خانوار قرار بگیرد.
وی در پایان در خصوص لایحه جامع ارتباطات و فناوری اطلاعات افزود: این سند در ابتدا لایحه جامع ارتباطات بوده است و پس از مدتی بدون در نظر گرفتن الزامات آی تی و مشکلات آن فناوری اطلاعات را هم به نام آن اضافه کردند.
همچنین وی به مهجور ماندن آی تی در وزارتخانه آی سی تی در مقابل غول شش میلیارد دلاری مخابرات اشاره کرد و افزود: به آی تی می‌بایست در لوایح جامع ارتباطات و فناوری اطلاعات با رویکرد خدمت نگاه شود و نه با رویکرد سیم کشی. "
در ادامه نشست از مهندس عبدالمجید ریاضی، معاون فناوری اطلاعات وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات جهت ارائه دیدگاه‌هایش در خصوص پرسش‌های حاضران دعوت شد.
مهندس عبدالمجید ریاضی، با عبارت "آمدی جانم به قربانت ولی حالا چرا" سخنان خود را آغاز کرد و گفت کاش چنین جلسه‌ای در ۸ ماه گذشته برگزار می‌شد و از مجموعه انجمن جامعه اطلاعاتی خواست تا جلسه‌ای برای ارائه برنامه پنجم از سوی وزارت ارتباطات با حضور صاحبنظران و اساتید به منظور بررسی و تحلیل برنامه برگزار شود.
وی در پاسخ به یک سئوال درباره بخش خصوصی و وضعیت آن گفت: بخش خصوصی باید برای خود برنامه داشته باشد و سولوشن خود را ارائه دهد و فقط نباید موضع انتقادی داشته باشد. هم اکنون بخش خصوصی ده قدم از بخش دولتی عقب است و به همین دلیل هم هست که صرفا موضع انتقادی دارد.
مهندس ریاضی همچنین گفت گرایش دولت نهم بیشتر به سمت سی تی (مخابرات) بوده است ولی گرایش دولت دهم بیشتر به سمت فناوری اطلاعات است
او همچنین بر ضرورت ایجاد فضای باز تعامل در جهت درگیر نمودن نخبگان اشاره کرد.
در ادامه نشست دکتر شهیندخت خوارزمی، استاد دانشگاه و نائب رئیس انجمن ایرانی مطالعات جامعه اطلاعاتی، ضمن تشکر از حاضران، سخنرانان و مسئولین دستگاه‌های اجرایی به جمع بندی مباحث مطرح شده پرداخت.
وی گفت: ما در این مجموعه‌ها همگی دغدغه مملکت را داریم و این انجمن نیز از زمان تاسیس خود دغدغه داشته است تا حداقل در حل بخشی از مسائل کمک کند.
این نشست نیز با همین دیدگاه برگزار شده و درست است که یک مقدار دیر شده است ولی انجمن همچنان مصمم است تا در این فرصت کوتاه هم با برگزاری جلسات کارشناسی، حداقل نقص‌های عمده را برطرف کند.
نائب رئیس انجمن ایرانی مطالعات جامعه اطلاعاتی افزود: ما اینجا خود را رو در روی مجلس و فرآیند قانونگذاری و برنامه‌ریزی نمی‌دانیم و معتقد هستیم که برای حل مسائل می‌بایست دست در دست هم، نابسامانی‌های موجود را حل نمائیم
دکتر خوارزمی افزود: با توجه به اهمیت، عمق و گستردگی مسائل مطرح شده، این موضوع قابل جمع بندی در یک نشست ۳ ساعته نیست و باید این موضوع برای ارائه نظرات کارشناسی از سوی صاحبنظران باز گذاشته شود
وی در ارتباط با صحبت‌های مهندس ریاضی گفت: چنانچه یک هدف محوری برنامه پنجم توسعه را جلوگیری از تلف کردن عمر مردم، منابع مردم و منافع کشور بدانیم، بانقص‌های عمده‌ای که هم اکنون در برنامه پنجم به چشم می‌خورد، بعید است بتوانیم در ۵ سال آینده چنین ادعایی را مطرح سازیم
وی در ادامه افزود: منطق برنامه‌ریزی حکم می‌کند تا ذینفعانی مانند انجمن‌های علمی مرتبط با موضوع جامعه اطلاعاتی و جامعه معرفتی را که دغدغه انتقال اینپوت‌های علمی را به فرآیندهای قانونگذاری و برنامه‌ریزی دارند، در برنامه مشارکت بدهند. ذینفعان اصلی آی سی تی تمام مردم ایران هستند و در حقیقت تمام مردم ایران از این امکانات منتفع می‌شوند و دقیقا به دلیل این ویژگی است که فرآیند قانونگذاری، برنامه‌ریزی و سیاستگذاری آن می‌بایست از موضوعات دیگر متمایز شود در صورتیکه چنین فرضی و چنین رویکردی در برنامه دیده نمی‌شود
دکتر خوارزمی ادامه داد باز هم منطق برنامه‌ریزی حکم می‌کند که چند اینپوت اولیه را داشته باشیم. هدف برنامه می‌بایست این باشد که شکاف‌های وضع موجود را از وضع مطلوب پر نماید. حداقل سندی که ما هم اکنون به آن استناد می‌کنیم، سند چشم انداز بیست ساله است که با تمام نقص‌های موجود، در آن آمده است که «ایران تا سال ۱۴۰۴ باید به رتبه اول منطقه دسترسی پیدا کند» و برای اینکه این شکاف عمیق آخر بودن را پر کنیم و به رتبه اول منطقه برسیم باید ببینیم چه الزاماتی را دارا است. آیا این لایحه که هم اکنون تدوین شده است این شکاف را پر می‌کند؟
وی افزود: موضوع دیگر واقعیت‌هایی است که ما با آن سروکار داریم، یکی از واقعیت‌ها اینست که ما با یک پدیده نوظهور سرو کار داریم. آی سی تی یک پدیده است که یکی از واقعیت‌های آن شتاب سرسام آور شدید پیشرفت آن است و جالب اینست که در این پیش نویس به نظر می‌آید، فرض شده است که آی سی تی یک پدیده ثابت است که طی این ۵ سال هیچ اتفاقی قرار نیست برای آن بیفتد و هیچ پیشرفتی نخواهد داشت و این خطرناک است. واقعیت دیگر آن است که این پدیده ماهیتا جوان است و چنانچه قرار است در ایران اتفاقی بیفتد، جهش آن در ایران بسیار مرتبط با تعاملات جهانی است ولی اصلا چنین واقعیتی در بندهای برنامه به چشم نمی‌خورد
دکتر خوارزمی در ادامه درخصوص چگونگی تهیه پیش نویس برنامه افزود باید یک نقد بی‌رحمانه علمی از عملکرد برنامه چهارم با دقت و وسواس علمی داشته باشیم و بر اساس آن بندهای برنامه پنجم تنظیم شود و نکته دیگر آنکه آیا یک تحلیل دقیق در مورد تجربه کشورهای منطقه که رقیب ما هستند و قرار است از آنها پیشی بگیریم، در مواجهه باپدیده آی سی تی انجام داده‌ایم یا خیر و آیا اینکه حداقل تجربه انها در روند تدوین برنامه در نظر گرفته شده است یا خیر؟ "
نائب رئیس انجمن ایرانی مطالعات جامعه اطلاعاتی افزود: در متن برنامه حتی یکبار به واژه جامعه اطلاعاتی اشاره نشده است چه برسد به اینکه مفهوم، اندیشه و واقعیت جامعه اطلاعاتی در تدوین برنامه بازتاب داشته باشد و جالب اینجاست که حتی توسعه آی سی تی هم در آن به چشم نمی‌خورد. "
وی ضعف‌های اساسی حاکم بر برنامه را در شش مورد به شرح زیرخلاصه کرد:
۱- جامعه اطلاعاتی به عنوان یک اندیشه در روح برنامه حاکم نیست و دغدغه توسعه جامعه اطلاعاتی در برنامه به چشم نمی‌خورد؛
۲- در برنامه نگاه راهبردی لحاظ نشده است؛
۳- نگاه تاریخی نیز لحاظ نشده است یعنی به پیوستگی پدیده‌ها در آن توجهی نشده است؛
۴- نگاه توسعه‌ای هم ندارد، نه توسعه آی سی تی محور است و نه آی سی تی به عنوان عامل بسیار مهم و اثر گذار در فرآیند توسعه پایدار ملی، دیده نشده است و حتی اگر دغدغه برنامه ریزان بوده باشد ولی بازتابی در متن برنامه نداشته است؛
۵- مسئله محور نیست، به این تعبیر که قرار نیست این مسائل استراتژیک را حل کند یعنی اصلا مسئله استراتژیک به چشم نمی‌خورد که موضوع محوری آن باشد؛
۶- تکنولوژی محور نیست و دغدغه بهبود کیفیت در آن مطرح نیست.
در ادامه نشست دکتر حسین ابراهیم آبادی بازرس و عضو انجمن ایرانی مطالعات جامعه اطلاعاتی مهم‌ترین مشکل در روند دوره گذشته را فضای تنش ارتباطی مطرح کرد و افزود: چنانچه این فضا همچنان حاکم باشد فضای ارتباطی مطلوب و موثر شکل نخواهد گرفت"
در پایان این نشست دکتر یونس شکرخواه، عضو هیات رئیسه انجمن ایرانی مطالعات جامعه اطلاعاتی و رئیس موسسه مطالعات آمریکای شمالی و اروپای دانشگاه تهران، ضمن اشاره به فعالیت‌های گذشته اعضای هیات مدیره انجمن و سایر اساتید و صاحبنظران عضو انجمن به برنامه‌هایی از جمله شرکت در اجلاس‌های جهانی جامعه اطلاعاتی در ژنو ۲۰۰۳ و تونس ۲۰۰۵ پرداخت و گفت بنیان‌گذاران انجمن که در آن نشست‌ها شرکت کرده بودند با پیشنهاد دکتر معتمدنژاد در همان بازگشت از ژنو به تشکیل انجمن همت گماشتند و تا امروز که بیست و پنجمین نشست علمی انجمن برگزار می‌شود نشست‌های ملی و منطقه‌ای موثری را برگزار کرده‌اند که متاسفانه در تصمیم سازی‌ها طرف توجه قرار نگرفته است
وی در ادامه بر آمادگی انجمن برای همکاری‌های علمی و کارشناسی در روندهای سیاستگذاری و تصمیم‌سازی ها تاکید کرد
