به‌منظور آشنایی با کلیات این طرح و نحوه اجرای آن در سطح شهر تهران گفت‌وگویی را با دکتر گلمکانی مدیرکل اداره سلامت شهرداری تهران انجام داده‌ایم که در پی می‌آید.
- درباره طرح سنجش عدالت یا آنگونه در برخی منابع به آن اشاره شده است، سنجش سلامت توضیح می‌دهید؟
طرح سنجش یا پاسخگویی سلامت یا Urban Heart مخفف helth equity response tools (ابزار پاسخ برابری سلامت) است، این ابزار در واقع ابزاری است برای مدیران و همه ذی‌نفعانی که دغدغه مدیریت صحیح و مبتنی بر شواهد دارند. می‌توان با استفاده از این ابزار و با توجه به مؤلفه‌هایی که تعریف شده است اطلاعات را تهیه کرد و در اختیار مدیران قرار داد و از این طریق مدیران با مداخلات خود جهت کاهش نابرابری‌ها اقدام کنند. هدف اصلی این مدل این است که دقیقا نقشه راه را برای مدیران به‌منظور انجام یک مداخله مؤثر و هدفمند در جهت کاهش نابرابری‌ها ترسیم کند.
- منظور از مداخله در اینجا چیست؟
به‌عنوان مثال در مدیریت شهری ما در برخی از مناطق شاهد نابرخورداری‌ها یا کمبودهایی هستیم، برای سنجش میزان این نابرخورداری‌ها به این ابزار نیاز داریم که با استفاده از آن می‌توانیم به‌طور دقیق میزان کمبودها در محلات شهری را برای ما مشخص کند و آمار به‌دست آمده از محلات کمتر برخوردار را با محلات برخوردار‌تر مقایسه می‌کند،
آمار استخراج شده در این طرح نشانگر آن خواهد بود که آیا مداخلات مدیران جهت کاهش میزان نابرخورداری‌ها مؤثر بوده یا خیر. در بسیاری از تحقیقات ما با توجه به آمارهای به‌دست آمده متوجه می‌شویم که نابرابری‌ها تا چه حد است اما در تحقیقات عادی اغلب به این نکته پی نمی‌بریم که پاسخ مدیران نسبت به این نابرابری‌ها تا چه میزان مؤثر بوده است اما بر مبنای طرح سنجش عدالت یا سلامت به‌طور دقیق یا اماری مشخص خواهد شد که تا چه حد مداخلات مدیران در کاهش میزان نابرابری‌ها تأثیر داشته است.
- از چه سالی اجرای این طرح در شهرداری تهران پیگیری شد؟
در سال 1386اجرای این طرح از سوی سازمان بهداشت جهانی (WHO) پیشنهاد شد. بر مبنای پیشنهاد سازمان بهداشت جهانی شهرداری تهران به همراه پنج شهر دیگر دنیا برای اجرای طرح سنجش عدالت به‌صورت پایلوت انتخاب شدند. مطالعه سنجش عدالت در شهر تهران با همکاری سازمان‌های مختلف طراحی و با اصلاحات اساسی نسبت به مدل اولیه معرفی شده توسط انستیتو مطالعات شهرنشینی کوبه، بازنگری و نهایی شد.
در فروردین سال 1387اولین کارگاه بین‌المللی طرح سنجش عدالت با حضور این پنج کشور در شهر تهران برگزار شد. کشورهای حاضر در این کارگاه عبارت بودند از برزیل، فیلیپین، ایران، زامبیا و مالزی که در طول مراحل اجرای طرح دو کشور زامبیا و مالزی از ادامه همراهی انصراف دادند.
بر همین اساس سه کشور ایران، فیلیپین و برزیل در حال حاضر از کشورهای اصلی اجرا‌کننده این طرح هستند. ما همچنین در کارگاه تهران مدل طرح سنجش عدالت یا پاسخگویی سلامت را بومی کردیم و براساس نیازهای شهر تهران شاخص‌هایی به این طرح اضافه کردیم. در مدل اولیه چهار حیطه مدنظر بود اما در مدلی که ما مجددا طراحی کردیم شش حیطه درنظر گرفته شده بود.
- این شش حیطه چه زمینه‌هایی را در بر می‌گیرند؟
حیطه زیر ساخت‌ها و محیط فیزیکی، حیطه سلامت، حیطه اجتماعی، حیطه اقتصادی، حیطه تغذیه و حیطه حکمرانی مجموع این شش حیطه را تشکیل می‌دهند.
- بنابراین، این طرح تنها به حوزه سلامت مربوط نمی‌شود؟
این ابزار برای حیطه‌هایی به غیراز سلامت نیز درنظر گرفته شده است، مفهوم سلامت در واژه Urban Health مفهوم جامعی است که تمامی محورهای توسعه را شامل می‌شود. هدف از طرح سنجش عدالت نیز کاهش نابرابری‌هاست. به‌عبارتی بهتر، هدف کاهش نابرابری‌ها و برخورداربودن همه به‌صورت برابر از امکانات شهری است.
در کارگاه بین‌المللی تهران اساتید بنام کشور حضور یافتند و شاخص‌ها را تولید و نحوه آمارگیری و تعیین میانگین‌ها را نیز تدوین کردند و در همان سال در سطح 22منطقه شهری تهران مدل را اجراکردیم و خروجی‌های اجرای این طرح را بررسی کردیم و با توجه به تجربیاتی که کسب کرده بودیم در سال 1390نیز دومین مرحله از این طرح را به اجرا گذاشتیم.
پس از اجرای طرح سنجش عدالت به‌صورت پایلوت در شهر تهران، انجام دوره سنجش عدالت در شهر در برنامه پنج‌ساله شهر تهران تصویب شد. در سطح ملی نیز در تاریخ در سال 1388کارگاه کشوری با حضور سازمان‌های مختلف اجرایی تشکیل و پس از یکسال کار مداوم بین‌بخشی، در نهایت 52 شاخص در حیطه سیاستی تدوین و در 1390.10.12به تصویب هیأت وزیران رسید.