این مجموعه بعد از 40سال برنامه‌ریزی و طراحی بالاخره در سال84 صاحب طرح جامع شد و از سال86 به‌طور رسمی کار ساخت آن آغاز شد. تقریبا پنج‌سال از شروع ساخت این مجموعه عظیم می‌گذرد. در روزهایی که قرار است بخش قابل توجهی از این مجموعه به بهره‌برداری برسد، به سراغ مدیرعامل این مجموعه رفتیم؛ مردی که پیش‌تر در سازمان زیباسازی شهر تهران، در خدمت شهر بوده است. نوشتار زیر، حاصل گفت‌وگوی همشهری با حجت‌الله ملاصالحی، مدیرعامل شرکت نوسازی اراضی عباس‌آباد است.
- پیش از هر چیز در مورد شکل‌گیری وضعیت فعلی مجموعه عباس‌آباد کمی توضیح دهید.
مجموعه عباس‌آباد تا پیش از انقلاب اسلامی داستانی دیگر داشت اما با وقوع انقلاب شکوهمند اسلامی آن داستان و ماجرای عباس‌آباد تغییر کرد. تا سال‌ها این مجموعه، طرح‌ها و برنامه‌های مختلف به‌خود دید و بالاخره در سال 1384مجموعه اراضی عباس‌آباد پس از طرح‌های گوناگون صاحب یک طرح جامع شد. در این سال طرح جامع مجموعه اراضی عباس‌آباد به تصویب شورای‌عالی شهرسازی و معماری رسید و کاربری آن به فضای سبز و فرهنگی و باغ‌های فرهنگی تبدیل شد. در واقع رهنمود رهبر معظم انقلاب اسلامی در این‌باره راهگشا بود. تأکید ایشان بر بازگشت این مجموعه به شهروندان و خروج نهادهای دولتی و حکومتی از آن، پایه اصلی تغییر کاربری این مجموعه شد و این مجموعه درقالب فضای باز و سبز و عرصه عمومی تهران درآمد. در این مجموعه چهارمنطقه پیش‌بینی شده است. منطقه مذهبی، منطقه مذهبی و فرهنگی، منطقه فرهنگی و منطقه تجاری و گردشگری. پیشینه مرکز شهرهای اسلامی نشان می‌دهد که عموما مسجد در مرکز شهرها وجود داشته و عمده فعالیت‌های مردم حول آن بوده است. از این‌رو برای اراضی عباس‌آباد مجموعه عظیم مصلای تهران به‌عنوان محور فعالیت‌ها و زندگی مردم مورد توجه قرار گرفته است. در واقع مصلای تهران بیانگر اهمیت مسجد در شاکله اصلی و مرکز شهرهاست. منطقه مذهبی به تأسی از الگوی شهر اسلامی در طرح جامع این مجموعه پیش‌بینی شده است. منطقه مذهبی و فرهنگی نیز به‌عنوان فصل مشترک اینگونه فعالیت‌ها در این مجموعه پیش‌بینی شده است.
- آیا در کنار طرح جامع، طرح‌های دیگری مانند طرح تفصیلی نیز تهیه شد؟
بله. در اسفند 84طرح جامع مجموعه اراضی عباس‌آباد به تصویب رسید. براساس این طرح اراضی عباس‌آباد به هفت پروژه کلان تقسیم شد. پروژه ناحیهA شامل باغستان شمالی که به مساحت27/5 هکتار بود و عملکرد عمده آن فرهنگی است. پروژه ناحیه B که باغستان جنوبی و مساحت 102هکتار را در بر می‌گیرد. این پروژه در پیوند با عملکرد فرهنگی مذهبی مصلای بزرگ تهران است.
پروژه ناحیه C که مجموعه 63هکتاری مصلای تهران است و عملکردی کاملا مذهبی و فرهنگی دارد. پروژه ناحیه D در جنوب شرقی مصلی است و 7/1 هکتار مساحت داشته و عملکرد فراغتی، مسکونی و خدماتی دارد. پروژه‌های ناحیه E که مجموعه بیهقی است 14/24هکتار مساحت داشته و عملکرد فراغتی و توأم با فعالیت‌های تجاری و کسب و کار را شامل می‌شود و پروژه‌های ناحیه F، 7/75هکتار مساحت دارد و در نهایت پروژه G دارای 6/32هکتار مساحت است. از سال85 طرح تفصیلی و طرح جامع حیات مدنی برای این مجموعه پیش‌بینی شد. طرح جامع حیات مدنی، یعنی مفاهیم حوزه‌های باغ‌های مفهومی در این مجموعه. همزمان طرح‌های شهری اراضی عباس‌آباد نیز طراحی شد؛ یعنی انواع باغ‌ها به‌تدریج طراحی شد و هر کدام شاکله مفهومی پیدا کرد. به‌عنوان مثال باغ‌هنر که شکل گرفت، شبیه یک باغ ایرانی بود که در خود بناهایی داشت که هر کدام از آن بناها دارای مفهومی خاص بود. به این ترتیب تمامی بخش‌های این اراضی به‌تدریج قوام یافت.
- مجمـوعـه عبـاس‌آبـاد مجموعه‌ای فرهنگی است اما در طول سال‌های گذشته، چند ساختمان بزرگ ازجمله وزارتخانه و بانک در آن ساخته شده که به‌نظر می‌رسد با کاربری آن تناسب نداشته باشد. آیا اقدام خاصی برای این بناها صورت گرفته است؟
مقام‌معظم رهبری فرمودند: «اراضی عباس‌آباد اختصاص به فضای سبز و حسب نیاز، کاربری فرهنگی داشته باشد». این بیانات صریح ایشان است. از طرفی در دوره‌های پیش و در سال‌های بعد از دفاع‌مقدس که توسعه تهران مورد توجه قرار گرفت، طرح پیش از انقلاب اراضی عباس‌آباد مورد توجه مدیران وقت قرار گرفت و برخی از اراضی این مجموعه نیز به برخی نهادها و وزارتخانه واگذار شد. مسلما وزارتخانه‌ها و سازمان‌هایی که هم‌اکنون در این مجموعه صاحب بناها هستند، دارای سند رسمی بوده و ما به لحاظ قانونی اقدامی نمی‌توانیم در این‌باره انجام دهیم. با وجود آنکه می‌خواهیم همانگونه که رهنمود رهبری معظم و پیش‌بینی طرح جامع بوده این منطقه در اختیار مردم قرار گیرد اما حضور معارضان را به واسطه حقوق قانونی‌شان محترم می‌شماریم و تلاش داریم با تعامل و همراهی، عرصه‌های عمومی بیشتری برای مردم فراهم کنیم تا از این فضا استفاده کنند. البته مسئولان این سازمان‌ها و نهادها نیز چنین دغدغه‌ای دارند و هر جا پای مردم به میان می‌آید همکاری‌های خوبی دارند.
- قرار است تا چند‌ماه دیگر چه بخش‌هایی از این مجموعه به بهره‌برداری برسد؟
طی شش‌‌ماه گذشته و با تأکید خاص جناب آقای دکتر قالیباف، کار ساخت پروژه‌های مجموعه سرعت گرفت. در واقع توسعه اراضی عباس‌آباد بر پایه طرح جامع، محصول این دوره وتفکرات شخص شهردار محترم است. مجموعه‌ای شامل 65هکتار از 560هکتاری مجموعه عباس‌آباد تا چند‌ماه دیگر به بهره‌برداری خواهد رسید. این مجموعه شامل پارک سفرهای آسمانی خواهد بود که پلانتاریوم یا پارک منظومه شمسی در آن قرار دارد. همچنین اسکیت پارک نیز تا چند وقت دیگر به بهره‌برداری خواهد رسید. باغ گل یا شهر گل مجموعه‌ای دیگر است که هم‌اکنون در حال آماده شدن برای بهره‌برداری است. پارک نوروز که فضایی ویژه است و دارای یک میدان بزرگ 10هکتاری است نیز در حال آماده‌سازی نهایی است. پارک نوروز مبنای جشن‌های نوروز خواهد بود. همانطور که می‌دانید 14کشور به همراه ایران اسلامی نوروز را جشن می‌گیرند. پارک نوروز فضایی است که هرساله شهروندان می‌توانند آداب و سنن اقوام داخل ایران و دیگر کشورها را در جشن نوروز ملاحظه کنند. از طرفی در طول سال نیز این پارک، محلی برای آشنایی مردم با فرهنگ و سنن دیگر ملت‌های جهان خواهد بود.
در وسط بوستان نوروز یک دریاچه بزرگ قرار دارد که نام دریاچه خزر را به‌خود خواهد گرفت و در مرکز آن میدانی قرار دارد که میدان مشاهیر نام دارد. در این میدان به معرفی مشاهیر باستانی و ایران اسلامی خواهیم پرداخت.
- به‌عنوان مدیرعامل شرکت نوسازی عباس‌آباد، دیدگاهتان نسبت به این مجموعه چیست؟
اراضی عباس‌آباد منطقه ویژه فرهنگی پایتخت است. در واقع اینجا یک منطقه ویژه فرهنگی است که در موقعیتی بسیار حساس قرار گرفته است. شاید یکی از مشخصه‌های اصلی این حوزه را در طراحی خط یک مترو بتوان دید؛ مجموعه‌ای که فرودگاه بین‌المللی امام‌خمینی(ره) را به شهر تهران متصل می‌کند. در طراحی این خط، چهارایستگاه در اراضی عباس‌آباد جانمایی شده است که بیانگر موقعیت فراملی این مجموعه است؛ موقعیتی که نه‌تنها مربوط به اکنون است بلکه این تلقی از 40سال گذشته و روزگار شکل‌گیری اولیه این مجموعه مورد توجه بوده است. از طرفی وجود یک پایانه مسافربری در کنار این مجموعه (پارک‌سوار بیهقی) ارتباط این مجموعه با شهرهای مختلف کشور را فراهم می‌کند. این استعداد در نقاط دیگر تهران اینگونه وجود ندارد؛ یعنی درواقع پروژه مجموعه عباس‌آباد تنها یک پروژه ملی نیست بلکه یک پروژه فراملی است. مهم‌تر از همه اینکه شهردار تهران هدفگذاری نگین فرهنگی جهان اسلام را برای مجموعه عباس‌آباد مطرح کرده که مسئولیتی مضاعف را متوجه مجریان طرح می‌کند.
- می‌توان گفت که این تجربه‌ای ایرانی بوده است؟
اراضی عباس‌آباد کار یک معمار یا یک فرد یا یک گروه نیست. این مجموعه حاصل تجربه معماران بزرگ کشور است. نه‌تنها مرحوم میرمیران بلکه بسیاری از گروه‌های معماری کشور در این پروژه کار کرده‌اند. آنها در دوره‌های مختلف بر مجموعه اراضی عباس‌آباد متمرکز شده و تلاش کرده‌اند.