آشنایی با بالگردهای تهاجمی ایران

نخستین نمونه از بالگرد کبرا در جنگ ویتنام ارائه شد، زمانی که نیروهای پیاده و زرهی احتیاج به پشتیبانی هوایی داشتند اما نه پشتیبانی هواپیماها که پس از بمباران یا راکت باران مواضع دشمن، باید برای سوخت‌گیری و مهمات‌گیری به پایگاه خود که ده‌ها کیلومتر دورتر بود باز می‌گشتند.

بنابراین با استفاده از برخی اجزای بالگردهای یو-اچ-۱ که به تعداد فراوان به کار گرفته شده بودند بالگرد آ-اچ-۱ کبرا که صرفاً قابلیت تهاجمی داشت طراحی و ساخته شد. نمونه اولیه کبرا تنها به تیربار و راکت انداز مجهز و با بدنه ای باریک، هر دو سرنشین که شامل خلبان و کمک خلبان بودند را پشت سر هم جا داده بود.

بعدها این بالگرد که نخستین بالگرد مختص عملیات تهاجم زمینی هم محسوب می‌شود به موشک ضد تانک هدایت سیمی تاو مجهز شد که در نتیجه تأثیر عملیاتی آن خصوصاً در نقش ضد زره بسیار افزایش یافت.

بالگردهای کبرا طی ۴۰ سال گذشته در جنگ‌های گوناگونی حضور داشته‌اند اما بزرگترین تجارب عملیاتی آنها در جنگ ویتنام، جنگ تحمیلی عراق علیه ایران و در جنگ خلیج فارس رقم خورده است.

پس از چند مرحله بهسازی امروزه مدل «آ-اچ-۱زِد وایپر» از بالگرد کبرا در حال تولید است و برخی از کشورهای دارنده آن نیز در برنامه‌هایی اقدام به بهسازی سامانه‌های مختلف این بالگرد نموده‌اند.

ورود به ایران

پیش از انقلاب تعداد قابل توجهی بالگرد کبرا از نمونه دوموتوره «آ-اچ-۱جِی، سی کبرا(کبرای دریایی)» ملقب به «International» خریداری شد و به مرور در پایگاه‌های مختلف هوانیروز نظیر کرمانشاه، اصفهان و مسجد سلیمان وارد خدمت شدند.

بنابر اظهارات منابع خارجی حدود ۲۰۰ فروند بالگرد کبرا به ایران تحویل داده شد که از نمونه ارتقاء داده شده بودند و حدود ۶۰ فروند آنها توانایی شلیک موشک «BGM-۷۱ تاو» را داشتند.

طول بدنه این نمونه از کبرا، ۱۳.۵ متر، فاصله نوک دو بالواره آن ۳.۲۸ متر و قطر دو پروانه اصلی آن ۱۳.۴ متر است. جرم خالی این بالگرد نزدیک سه هزار و بیشینه جرم برخواستن آن ۴۵۴۰ کیلوگرم است. بیشینه سرعت این بالگرد به ۲۸۰ کیلومتر بر ساعت، برد آن به ۵۷۵ کیلومتر و سقف پرواز ان به ۳۲۱۵ متر می‌رسد.

بالگرد کبرای ایران دارای دو نمونه هستند. یک نمونه فقط دارای توپ سه لوله ۲۰ میلیمتری و راکت انداز بوده که در ایران ملقب به «جنگنده کبرا» است و دیگری علاوه بر توپ و راکت، توانایی شلیک موشک ضدتانک تاو نیز دارد.

در بالگرد کبرا هر دو خلبان امکان هدایت بالگرد و شلیک تسلیحات را دارند اما خلبان کابین جلو دارای ادوات هدفگیری دقیقتر و خلبان کابین عقب دارای تجهیزات هدایت بهتر و کاملتری است. در نمونه دارای موشک تاو نیز سامانه هدفگیری در کابین جلو قرار داده شده است.

دوربین‌های مربوط به رؤیت هدف در این بالگرد توانایی زوم بیش از ۱۳ برابر دارند که کار هدفگیری دقیق را ممکن می‌سازد. با حرکت سامانه هدفگیری توپ، لوله توپ نیز هماهنگ با آن و بلافاصله در جهت مورد نیاز تغییر می‌کنند و در نتیجه توپ در این بالگرد از تأثیرگذاری بالایی برخوردار است.

این توپ قابلیت چرخش به اطراف را تا ۱۰۰ درجه به هر طرف و ۶۰ درجه عمودی را دارد. برد مؤثر این توپ تا ۲هزار متر است.
چند نوع راکت در این بالگرد قابل بکارگیری است که شامل نمونه های ۷۰ میلیمتری «هایدرا۷۰» در پرتابگرهای ۱۹ تایی و ۷ تایی و راکت های ۱۲۷ میلیمتری «زونی» در پرتابگر ۴ تایی است که نوع اخیر در ایران روی بالگرد کبرا مشاهده نشده است. راکت های هایدرا۷۰ دارای برد ۵۰۰متر تا ۸هزار متر هستند.

نوع پایه موشک تاو - توفان نیز تا ۳۸۵۰ متر برد دارد. این نمونه دارای هدایت سیمی بوده و احتمال اصابت آن به هدف ۹۵ درصد است. این موشک ۱۸.۵ کیلوگرمی که ۳.۶ کیلوگرم مواد منفجر دارد، با طول ۱.۱۶ متر و قطر ۱۵ سانتیمتر، به بیشینه سرعت ۳۱۰ متر بر ثانیه دست یافته و می تواند تا ۵۵۰ میلیمتر در زره نفوذ کند.

مأموریت های بالگرد تهاجمی کبرا در طول جنگ تحمیلی بیشتر حول محورهای انهدام تانک ها و ادوات زرهی، حمله به استحکامات و خطوط دفاعی و مراکز تجمع دشمن، اجرای عملیات های شناسایی مسلح، اسکورت بالگردهای ترابری در عملیات‌های جستجو و نجات و حمایت از ناوگان کشتی‌ها در مقاطعی از جنگ بود.

ترکیب‌های تسلیحاتی که کبراهای ایران در جنگ با آن دیده شده‌اند عمدتاً دو تا چهار پرتابگر راکت(۱۹ یا ۷ تایی)، دو پرتابگر ۴تایی موشک تاو و دو پرتابگر ۷ تایی راکت به همراه دو پرتابگر دو یا چهارتایی تاو بوده است. ترکیب های راکتی اغلب تنها مربوط به جنگنده کبرا داشته و نمونه موشک انداز این بالگرد برای عملیات‌های ضد زره وارد میدان می‌شده است.

موارد دیگری از شاهکارهای کبراهای ایرانی در جنگ تحمیلی به درگیری هوایی با بالگردهای دشمن بازمی گردد. با توجه به برخورداری عراقی ها از بالگردهای مسلح که در طی جنگ مجهزتر نیز می شد و پروازهای این واحدها روی خطوط استقرار نیروهای زمینی ایران، بالگردهای ایرانی هم که برای پشتیبانی از نیروها در آن منطقه حضور داشتند برای کاهش فشار و تلفات رزمندگان زمینی ناگزیر به درگیری شدن با این کرکسان بعثی بودند.

در این نبردها خلبانان ایرانی با استفاده از توپ و خصوصاً‌ موشک هدایت سیمی تاو خود که اساساً برای هدف قرار دادن اهداف هوایی نبوده است اقدام به درگیری می‌کردند که مورد اصابت قرار رفتن چندین بالگرد از جمله غزال(گازل) ساخت فرانسه تأیید شده است.

پس از جنگ

با پایان یافتن ۸ سال نبرد سنگین و فرسایشی، کبراهای ایران نیز وارد دوره بازسازی و بعدها بهسازی شدند. این فعالیت‌ها شامل تمام اجزای بالگرد شامل موتور، سازه، بدنه، سامانه های سلاح و اویونیک بود. در نتیجه بعد از جنگ یگان‌های پروازی هوانیروز به طور متوسط بیش از ۲۵ هزار ساعت پرواز داشته‌اند.

علاوه بر تعمیرات اساسی بالگردها، چندین فروند کبرا که آسیب‌های مختلفی دیده بودند بازسازی شده و به خط پرواز بازگشتند. یکی از نمونه‌های شاخص این کار که در اواسط دهه ۱۳۷۰ به انجام رسید، بالگردی بود که بیش از ۹۰ درصد اجزای آن دوباره ساخته شد و به عقیده کارشناسان در واقع یک فروند بالگرد کامل ساخته شد.

در نهایت به دلیل اثبات عملی کارایی فوق العاده بالگرد تهاجمی در نبردها و بروز توانایی های فنی متخصصان کشور، طرح ساخت ۵۰ فروند بالگرد کبرای بومی شده با نام ۲۰۹۱ در شرکت هسای اصفهان تصویب شد.

شاهد

ساخت یک نمونه تحقیقاتی با الهام از طرح بالگرد کبرا در سال ۱۳۶۶ و در چارچوب طرح سیدالشهداء است که یک بالگرد تهاجمی تک موتوره، دو نفره با یک تیربار ۶ لوله ۷.۶۲ میلیمتری چرخان در دماغه و یک پرتابگر راکت ۷ تایی در هر سمت بدنه است.

بالگرد تهاجمی و تکنفره شاهد ۲۸۵ نیز با بهره‌گیری از تجربیات کبرا و استفاده از طرح یک بالگرد کوچکتر برای مأموریت های تهاجمی زمینی و دریایی ساخته شده است.

برای بهسازی و ارتقاء سامانه های مختلف بالگرد کبرا در ایران چندین طرح قابل ذکر است.

ارسلان

طرح «ارسلان» در نیروی زمینی ارتش که شامل بکارگیری برخی تجهیزات الکترونیکی و مخابراتی جدید و موشک های دوش پرتاب به عنوان موشک هوا به هوا می شد از آن جمله است.

بکارگیری موشک‌های هوا به هوا در بالگردهای رزمی اقدام بسیار مهمی در جهت افزایش قابلیت تهاجمی و تدافعی آنها دارد.

درگیر شدن با بالگردهای دشمن جهت حفاظت از نیروهای زمینی و واحدهای هوایی خودی امری بود که هر چند با دلاوری خلبانان ایرانی در زمان جنگ انجام می شد اما با توجه به هدایت سیمی موشک‌های تاو نیازمند فراهم شدن شرایط خاصی بود و خود بالگرد را نیز تا زمان اصابت موشک به هدف در معرض خطر قرار می‌داد.

تیزتک؛ مجهزترین کبرای ایران

به نظر می رسد جامع ترین برنامه به روز رسانی کبرا در کشور پروژه «تیزتک» باشد. در این پروژه علاوه بر بکارگیری تجهیزات اویونیک جدید شامل نمایشگرهای دیجیتال رنگی چند منظوره در کابین، جایگزینی رادیوهای و بیسیم های جدید، سامانه های هشدار دهنده راداری در طرفین و جلو و عقب بالگرد که پوشش ۳۶۰ درجه را فراهم می کنند، تغییراتی در بدنه بالگرد نیز داده شد و از شیشه های ضدگلوله برای خدمه استفاده شد.

از جمله تجهیزات و سامانه های ساخته شده برای روزآمد سازی کبرا، سامانه کنترل بالگرد کبرا و طراحی و ساخت سامانه نمایشگر چند منظوره(MFD) است که در تیزتک به کار رفته است.

سامانه کنترل سلاح بالگرد کبرا شامل مجموعه‌های پیچیده ای از ادوات اپتیکی، مکانیکی، کنترلی و الکترونیکی است که امکان ردگیری هدف را با دقت و پایداری بسیار بالا برای بالگرد فراهم می آورد در حالی که اساساً این وسیله تحت تأثیر لرزش و حرکت های ناگهانی است.

در سامانه نمایشگر چند منظوره، حساسه های جدید و نمایشگرهای کریستال مایع جایگزین سامانه های الکترومکانیکی و نمایشگرهای قدیمی آنالوگ بالگرد شده است. این کار علاوه بر افزایش ایمنی پرواز، کاهش فشار کاری خلبان، افزایش ایمنی پرواز، کاهش احتمال بروز خرابی، کاهش زمان مورد نیاز برای تعمیر و نگهداری و آماده به کار شدن بالگرد، کاهش وزن و هزینه های کارکرد را به دنبال دارد.

این سامانه نمایشگر قابلیت برنامه ریزی جهت نمایش هرگونه اطلاعات را دارد. از آن جمله اطلاعات کارکرد سامانه ها مانند دور موتورها و پروانه اصلی، گشتاور موتور، ولتاژ و شدت جریان تولیدی توسط ژنراتور، میزان سوخت و روغن و...، اطلاعات سامانه های سلاح و هدفگیری اپتیکی است.

همچنین این سامانه که تنها ۱۲ کیلوگرم جرم دارد توانایی نمایش فیلم و اتصال به دوربین های دید در شب و روز را داشته و علاوه بر قابل مشاهده بودن در نور مستقیم خورشید، در شب و در صورت استفاده خلبان از دوربین دید در شب نیز قابل استفاده است.
در بالگرد تیزتک از یک نمایشگر سربالا(HUD) جدید نیز برای خلبان استفاده شده است که به نظر میرسد در جلوی آن دوربینی نصب شده باشد.

نوعی از دوربین های اپتیکی- حرارتی پایدار شده و قابل چرخش در دو راستا به همراه نمایشگرهای مربوطه در کابین بر روی یکی از کبراهای غیر موشک انداز هوانیروز به نمایش در آمده است.

این دوربین ها برای امور نظارت هوایی و شناسایی اهداف کارایی دارند و مجهز شدن کبرا به این چنین سامانه ای علاوه بر بهبود قابلیت های عملیاتی آن، کار شناسایی اهداف از فاصله دور و پرهیز از نزدیک شدن بالگرد به مناطق دشمن را نیز ممکن می سازد. همچنین این سامانه برای شلیک بهتر موشک هایی مانند ماوریک به منظور هدفگیری از ارتفاع بالاتر و مسافت دورتر نیز کارایی دارد.

تصویربرداری هوایی به وسیله بالگرد نیازمند قرار دادن دوربین روی یک سکوی پایدار شده است. در اینگونه پروازها سه نوع حرکت مزاحم وجود دارد که در صورت عدم وجود یک سکوی پایدار که دوربین روی آن قرار گرفته باشد، تصویربرداری را غیر ممکن می سازد. این حرکت ها شامل لرزش های با دامنه مختلف و طیف فرکانسی وسیعی است.

در این سکوی پایدار شده، هر سه نوع حرکت نوسانی با بهره گیری از دو ژیروسکوپ متعامد، دفع می شوند. بدین ترتیب علی رغم همه حرکت های بالگرد زوایای اصلی دوربین نسبت به یک چهارچوب مرجع ثابت می ماند و تصاویر واضحی بدون نیاز به کنترل خلبان تهیه می شود.

دوربین های دید در شب انفرادی و دو چشمی مانند «شباهنگ» نیز مدتهاست به فهرست تجهیزات کبراهای ایران افزوده شده و مشکل بزرگ آنها در زمان جنگ تحمیلی که قابلیت پرواز و شلیک سلاح بخصوص موشک های ضد تانک در شب را نداشتند برطرف نموده است.

با توجه به لزوم برخی پروازهای بالگردهای کبرای کشورمان در محیط های دریایی یکی از طرح های به انجام رسیده در این زمینه در سالهای اخیر، بالشتک های مربوط به فرود بر روی آب برای مواقع اضطراری است.

با مجهز شدن کبراها به این سامانه، ایمنی کلی پرواز روی آب افزایش یافته و در صروت بروز سانحه با فرود و شناور شدن بالگرد در آب از خسارت بیشتر جلوگیری می شود.

انواع جدید موشک‌های ضدزره توفان که از برد بالاتر و میزان نفوذ بیشتری برخوردارند توسط صنایع دفاعی کشور ساخته شده اند که در زمره تسلیحات بالگرد کبرا نیز قرار می گیرند.

یکی دیگر از تجهیزاتی که برای بکارگیری روی بالگردهای کشور توسعه داده شده، جمر یا اخلالگرهای فروسرخ جهت گمراه کردن موشک های آشیانه یاب حرارتی است. با استفاده از این سامانه ها میزان بقاپذیری بالگرد در محیط زرمی بیشتر شده و در نتیجه کارایی کلی آن افزایش می یابد.

جعبه سیاه بریا ذخیره اطلاعات پروازی و مخزن سوخت «خودنشت گیر» از دیگر تجهیزاتی است که برای افزایش قابلیت های بالگردها در کشور ساخته شده است. خصوصاً این وع مخازن سوخت در محیط عملیاتی بالگردهای تهاجم زمینی که در معرض شلیک گلوله هایی با کالیبرهای ریز و درشت قرار دارند بسیار مفید است.

یکی دیگر از سامانه های تهیه شده برای بالگرد کبرا، شبیه ساز است که با توجه به پرداختن به آن در گزارشی مستقل، تنها به این اشاره می کنیم که شبیه ساز ثابت بالگرد کبرا سالهاست در خدمت واحدهای آموزشی این پرنده بوده و شبیه ساز تمام متحرک و ۶درجه آزادی آن نیز با قابلیت شلیک سلاح های مختلف شامل توپ، راکت و موشک ساخته شده است.

بالگردهای کبرای هوانیروز ارتش و نیروی هوافضای سپاه و نمونه های ساخته شده از روی آنها امروز هم جزو واحدهای رزمی بسیار مهم در نیروهای مسلح کشور هستند که با تعمیرات کامل بدست متخصصان داخلی، تجهیزات جدید و پیشرفته و سلاح های بومی امروزه با توانایی های بیشتر، برای رویایی با اهداف متنوع تر حتی اهداف دریایی با خلبانان و خدمه آموزش دیده و بهره مند از تجارب بی نظیر ۸ سال جنگ تمام عیار با واحدهای زمینی و هوایی دشمن در آمادگی کامل برای اجرای مأموریت های فعلی و جدید هستند.

منبع مورد استفاده برای این مدخل