گویا در یک تفاهم نانوشته همه جواب سؤالمان را گرفته‌ایم. آنقدر که وقتی می‌خواهیم جایگاه ادبیات داستانی امروز ایران را بررسی کنیم باز هم می‌رسیم به اینجا که وقتی نویسنده از دغدغه نان خلاص شود، می‌تواند به دغدغه‌های دلی‌اش بپردازد.
اما به دغدغه نان نویسندگان، غیراز همه مشکلات ریز و درشت، حب و بغض‌های حاکم بر فضای ادبیات داستانی ایران را هم اضافه کنید.
محمد حسینی- نویسنده کتاب «ریخت‌شناسی قصه‌های قرآنی»- فشارهای بیش از حد و سختگیری‌های سال‌های اخیر برای کسب مجوز و انتشار آثار را مانع قضاوت دقیق درباره ادبیات امروز ایران دانست و گفت: در سال‌های اخیر به‌دلیل فشارهای بیش از حد و سختگیری‌های به گمان من غیرلازم و واجب از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، نمی‌شود قضاوت درستی راجع به ادبیات داستانی داشت؛ چون بخش عمده‌ای از آثار نویسندگان این سال‌ها متأسفانه اجازه انتشار پیدا نکرده‌اند و بخشی که منتشر شده‌اند طبیعی است که تنها قسمتی از ادبیات سال‌های اخیر محسوب می‌شوند، نه همه آن.
حسینی با تأکید بر اینکه ابداً از منظر ارزشگذاری این حرف را نمی‌زنم، گفت: البته به هیچ وجه منظورم این نیست که آن دسته از کتاب‌هایی که منتشر شده‌اند کم‌ارزش و آن بخشی که منتشر نشده‌اند، آثار ارزشمندی هستند بلکه می‌خواهم بگویم آنچه منتشر شده همه ادبیات سال‌های اخیر ما نیست. شخصاً اطلاع دارم که بسیاری از دوستان نویسنده نتوانسته‌اند در این دو سه سال گذشته، کتاب تازه‌ای منتشر کنند.نویسنده مجموعه داستان «یکی از همین روزها ماریا» افزود: اما به‌طور عام در داستان کوتاه نویسنده‌های ایرانی به گمانم توانسته‌اند بخشی از بهترین داستان‌های برجسته جهان را تولید کنند. نباید فریب این را بخوریم که آثار ما چندان ترجمه نمی‌شود و خارجی‌ها آثار ما را نخوانده‌اند؛ نمی‌توان اینقدر قاطع نظر داد! نکته اینجاست، ما که آثار نویسنده‌های خارجی را خوانده‌ایم. وقتی مقایسه می‌کنیم داستان‌های کوتاه و خوب آنها را با داستان‌های خوب خودمان خیلی مواقع می‌بینیم که نه‌تنها چیزی از آنها کم نداریم بلکه زیاد هم داریم.
ابتر ماندن رمان
نویسنده رمان «آبی‌تر از گناه» به اوضاع رمان چندان خوش‌بین نیست و می‌گوید: واقعیت ماجرا این است که به گمانم، نتوانستیم چندان کار درخور توجهی ارائه دهیم که البته دلایل آن هم روشن است، چرا که نوشتن رمان فرصت بیشتری می‌طلبد، آرامش بیشتری نیاز دارد و برای نوشتن رمان باید نویسنده امکان زیستن‌های عمیق‌تری را تجربه کند و همه اینها به اضافه خیلی چیزهای دیگر از نویسنده‌های ایرانی دریغ شده است.
اعظم افراز، مدیر انتشارات افراز هم شرایط فعلی رمان را خوب ارزیابی نمی‌کند اما دلایلش با عواملی که حسینی درباره ناکام‌ماندن در حوزه رمان یاد کرد، متفاوت است. افراز حب و بغض‌ها و فضای حاکم بر جامعه روشنفکری ایرانی را مهم‌ترین دلیل دیده نشدن و در نهایت رشد نکردن رمان ایرانی می‌داند.
وی می‌گوید: متأسفانه تجربه سال‌ها حضورم در عرصه نشر نشان داده که نویسنده‌های ایرانی یکدیگر را قبول ندارند و به نوعی دچار غربزدگی هستند، ترجیح می‌دهند کتاب‌های ترجمه‌شده بخوانند تا تالیفی. به‌عنوان مثال بارها به دوستان منتقد، کتاب‌های تالیفی را معرفی کرده‌ام و خواسته‌ام که برایش نقد بنویسند یا به نویسنده‌ها کتابی را پیشنهاد داده‌ام تا بخوانند و جالب است که در هر دو مورد جواب‌های یکسانی می‌شنوم. هر دو دسته می‌گویند:«نه، ما کار ایرانی نمی‌خوانیم»، درحالی‌که به‌نظر من نمی‌شود در یک دوره و هم عصر با دیگر داستان‌نویسان، داستان نوشت و آثار دیگران را نخواند و نقد نکرد.
به‌نظر می‌رسد این تعامل و ابراز نظرهای منصفانه می‌تواند رمان و به‌طور کلی ادبیات داستانی امروز را از سطح فعلی دست‌کم چند پله بالا بکشاند.افراز با اشاره به سابقه فعالیتش در روزهای نخست انتشارات گفت: «روزهای اول تلاش می‌کردم آثار نویسندگان نوقلم و ناشناخته را منتشر کنم تا به این طریق دین خود را به جامعه ادبی هم ادا کرده باشم اما متأسفانه آنقدر اعتماد مخاطب ما به آثار داستانی تالیفی کم است که در یکی دو سال اخیر مجبور شدم خیلی محدود‌تر و گزیده‌تر آثار را برای چاپ انتخاب کنم درحالی‌که این اتفاق برای من بسیار غم‌انگیز است؛ چرا که علاقه داشتم کار نویسنده‌های ایرانی و به‌ویژه نوقلم را منتشر کنم؛ چرا که ارزش کار تالیفی را بیشتر از ترجمه می‌دانم و معتقدم که اگر از این تعداد چهره جدیدی که به جامعه ادبی معرفی کرده‌ام، در نهایت یک نفر هم در ادبیات معاصر جایگاهش را پیدا کند و آثارش برای نسل‌های بعد ماندگار شود. کار من به‌عنوان ناشر و وظیفه‌ای که بر دوش داشته‌ام تمام‌شده است.
پتانسیل جهانی‌شدن
مدیر انتشارات افراز با اشاره به منابع غنی ادبیات کهن ایران مثل آثار فردوسی و نظامی گفت: نویسندگان ما منابع و مواد خام برای ایده‌های بکر دارند. هر کدام از اشعار و حکایت‌های این ادبیات غنی، قابلیت تبدیل شدن به یک کتاب را دارند اما باید هشت سال دفاع‌مقدس را هم به این پشتوانه و مخازن ادبی اضافه کرد. من با اطمینان می‌گویم که ادبیات دفاع‌مقدس پتانسیل تبدیل شدن به ادبیات جهانی را دارد و خوشبختانه در چند سال گذشته آثار خوبی در این زمینه گردآوری شده است و بعید می‌دانم در ادبیات آمریکا و اروپا بتوان آثاری پیدا کرد که تا به این حد شاخص، در عرصه جنگ خلق شده باشند.
راهکار خلاصی از کوتوله ماندن
حسینی تنها راه چاره برای ارتقای سطح کمی و کیفی آثار تولیدی به‌ویژه در حوزه رمان را دست به‌کار شدن دولت می‌داند و می‌گوید: دولت باید کاری کند که در وهله اول اوضاع اقتصادی کل جامعه، به‌طور عمومی بهبود یابد. چون من نویسنده، من کتابفروش، من بازاری و من بقال، زمانی وضع مالی خوبی پیدا می‌کنم که شرایط آن دیگری خوب شده باشد.جامعه یک شبکه به هم پیوسته است و باید به لحاظ اقتصادی همه در آن تأمین شوند. در چنین شرایطی است که نویسنده از دغدغه نان خلاص می‌شود و می‌تواند به دغدغه‌های دلی‌اش بپردازد اما افراز با اشاره به اینکه در عرصه ادبیات داستانی در این سال‌های اخیر آثار خوبی خلق شده‌اند، گفت: به‌نظر می‌آید باید برای رشد کمی و کیفی ادبیات از فضاها و محافل ادبی کوچک خودمان شروع کنیم و بعد به جهانی شدن فکر کنیم و تا زمانی که نویسنده‌ها نتوانند از مسائل حاشیه‌ای در ادبیات دور شوند و حب و بغض‌ها را کنار بگذارند و مهم‌تر از همه برای کتاب تالیفی کار تبلیغاتی چشمگیر صورت نگیرد، نمی‌توان به ارتقای ادبیات داستانی امروز ایران دلخوش بود.