به گونه‌ای که پیش بینی می‌شود تا پایان سال جاری، نشر کتاب به مانند سال قبل و شاید هم کمتر، حدود پنجاه‌هزار عنوان کتاب با شمارگان 200 میلیون نسخه باشد، اما در این میان جایگاه نشر دینی به عنوان موضوع اول آثار منتشر شده، کماکان حفظ شده است.
بدون هرگونه مقدمه‌ای باید گفت هنوز کتاب به عنوان اصیل‌ترین وغنی‌ترین رسانه مکتوب وظیفه حفظ و تبادل فرهنگ و تمدن بشری را بر عهده دارد. با اینکه در کنار کتاب، رسانه‌های تصویری و مخابراتی، عصر جدیدی را به عنوان عصر اطلاعات به وجود آورده‌اند، اما هنوز کتاب به عنوان سندی اصیل و معتبر جایگاه آموزشی، علمی و ارتباطی خود را محفوظ نگه داشته است. بی جهت نیست که ازپیشوای دینی نقل شده است که «استحکام امور دین و دنیای بشر به دو چیز است: قلم و قدرت (شمشیر) و قدرت زیر پوشش قلم قرار دارد».
در سال 85 علی رغم اختصاص بیشترین عناوین آثار منتشر شده به حوزه دین، کمتر شاهد تالیفات و پژوهش‌های جدی و نظریه‌پردازانه بودیم. برخی از تک‌نگاشته‌های این بخش نیز یا به صورت تدوین مجموعه‌های قبلاً منتشر شده و یا ترجمه از زبان‌های دیگر بوده است. در حالی شاهد همه این‌ها هستیم که بدون تردید، سرمایه گذاری‌های پژوهشی خوبی نیز در سال‌های اخیر در این بخش صورت گرفته است.
اما اینکه گره کار کجاست، خود حدیث مفصلی خواهد شد. اما در این مقال در صدد معرفی برخی از کتابهای منتشر شده در این سال هستیم که با توجه به گستره آن‌ها، کتاب‌هایی از حوزه‌های مختلفی چون اخلاق، علوم ومعارف قرانی، فقه، فلسفه، عرفان و تصوف، اندیشه‌های سیاسی، ادبیات، شخصیت شناسی، علوم تربیتی، و... آن هم تعدادی محدود و با توجه به محدودیت‌های این نشریه آمده است. این را گفتم که این گونه تلقی نشود که، نام بردن ازتعداد محدودی از کتابهای این سال، نشان بی اهمیت یا کم اهمیت تلقی شدن آثار معرفی نشده است. آنچه در پی خواهد آمد نخستین بخش این گزارش است، در شماره‌های بعد خردنامه به آثار مهم دیگری هم در حوزه‌های مذکور دین پرداخته خواهد شد.
دائره المعارف تاریخی: رویدادهای تاریخ اسلام «از آغاز تا 250 هجری»
کتابی مفصل و مشتمل بر مهمترین رویدادهای تاریخ اسلامی به همراه زندگینامه مشهورترین شخصیتها و شنــــاسایی جـــــایگاهها و سرزمینهاست. نویسنده بعد از ذکر کلیاتی، تصویری کلان از قرن اول هجری به دست داده و نشان میدهد چه رویدادهایی در مسیر تغییر و تحول تاریخ اسلامی تأثیر داشته است. اختصار و پرهیز از زیادهگویی، ارائه چکیده اطلاعاتی در قالب جدول برای هر سال و دستهبندی مطالب آن، جدولها و نقشهها و شناسایی مناطق از ویژگیهای ممتاز این اثر است. گزارش رویدادهای به تفکیک و بر مبنای وقایع هر سال تا قرن هشتم امتداد یافته است. این اثر دائرهالمعارفی جذاب و تفصیلی و شناسهای کامل از رویدادهای تاریخ اسلام بر اساس سالشمار حوادث است. عنوان متن ترجمه شده، احداث التاریخ الاسلامی است که جلد اول آن با ترجمه جمعی از پژوهشگران، زیرنظرِسیدعلیرضا واسعی توسط پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی عرضه شد.
حکومت حکیمانه: نقد نظریه حکمت و حکومت
رساله کوچکی از محمد مؤمن قمی است که در نقد و بررسی نظریات حکمت و حکومت مهدی حائری یزدی در باب ولایت فقیه در خلال درس خارج فقه آیت‌الله محمّد مؤمن تهیه شده است. دکتر مهدی حائری مؤلف کتاب حکمت و حکومت از فیلسوفان شرقی متأثر از نظام فلسفی یونان است و بر مبنای ایدههای خاص فلسفی و مفروضهای آن به نظریه وکالت حکیم در باب حکومت قایل می‌شود و بدین ترتیب ولایت فقیه را نقد میکند.
نتیجه بحث حائری از مقدمات عقلی که ارائه میکند ضرورت تشکیل حکومت به عنوان نهادی طبیعی و در حیطه عقل عمل انسان است و از حیطه وحی خارج است. در این کتاب نظریه فوق حاصل شبهاتی مانند عدم امکان تشریع در اجرائیات، تناقض میان جمهوریت و ولایت فقیه، تناقض در قانون اساسی و مفالطه لفظی حکومت و حاکمیت فقیه دانسته شده و با پاسخ به آن‌ها در واقع ولایت فقیه ثابت شده است. ناشر این کتاب، صبح میثاق در قم است.
حافظ و عرفان ایرانی
کوششی از خسرو ملاح در جهت شناسایی مبانی فکری و عرفانی حافظ. نویسنده ضمن ترسیم شخصیت حافظ و محیط اجتماعی سیاسی که در آن پرورش یافته و نضج و نمو اندیشه‌های عرفانی او، تلاش میکند مشخصات عرفان حافظ را در یک طرح کلیتر در مشخصات عرفان ایرانی بحث و بررسی کند. برای تحقق این هدف پرداختن به تفاوتهای اجتماعی زمان حافظ را مبنایی قرار داده برای بیان تفاوت عرفان او با دیگر مکاتب عرفانی و فلسفی. عناوینی مانند محیط سیاسی و اجتماعی حافظ، رسالت شاعر، حافظ شاعر هنرمند، حافظ شاعر ملی، پایههای نخستین عرفان ایرانی، به وضوح مشخص میکنند که محدوده و موضوع پژوهش نویسنده چه نوع مباحثی را شامل می‌شود. ناشر این کتاب، فرزان روز است.
اندیشه من
جستجوهایی است در قرآن برای یافتن کلیدهایی که فلسفه زندگی و راه صحیح یافتن حقیقت را نشان دهد. علی صفایی حائری در این کتاب، با طرح پرسشهایی مانند اینکه آیا اسلام از اصالت برخوردار است؟ آیا اسلام میتواند به شکوفایی استعدادها بپردازد؟ طرح اسلام چیست؟ بعد به مجموعه و سلسله بحثهای توحیدی اشاره میکند که در انجمنهای دینی برپا میشده و نویسنده این دغدغه را تحلیل و تأمل میکرده و برخی از نتایج آن در این کتاب مختصر ثبت شده. تأملاتی در شناخت روش تربیتی اسلام برای ساختن فرد و جامعه، تفکر در مشخصات مذهب اصیل و مدهبی که نسبتی منظم ومنسجم میان نیازها و فرد و جامعه و آرمان برقرار کند و اینکه چه نیازی به مذهب هست و چه عواملی باعث انحطاط آن می‌شود. نویسنده نتیجه میگیرد که اسلام خصوصیات یک مذهب اصیل را دارد و میتواند پرسشهای ما را به گونه‌ای جواب دهد که باعث بیداری و حرکت و خودسازی شود. انتشارات لیله القدر، ناشر این کتاب است.
نان و کتاب
عنوان مجموعه مقالاتی از محمدرضا حکیمی است که به کوششِ محمد اسفندیاری و محمدکاظم حیدری فراهم آمده و در آن به دفاع از اسلام، تشیّع و فرهنگ اصیل آن و طرح حقایقی از اسلام پرداخته است. عنوان کتاب از اولین مقاله این مجموعه گرفته شده است. سخن نویسنده این است که مردم به خوراک جسم و روح نیاز دارند و این خواسته حق آنهاست. نان و کتاب برای انسان چون آب و هوا برای نباتات است.
کلمه کلیدی این مقالات مثل دیگر آثار مؤلف تشیّع است و عدالت و البته این عدالت مفهومی گسترده دارد هم عدالت اقتصادی است هم سیاسی و قضایی. نویسنده علاوه بر تبیین معارف شیعی در مقالات مختلف تاریخ شیعه، میراث فرهنگی او را در پهنه تاریخ گذشته اسلام نشان میدهد. «نشردلیل ما» در قم عرضه کننده این کتاب است.
سه الف: ایران، اسلام، اسماعیلیه
مجموعه تحقیقات تاریخی و تحلیل درباره سه موضوع پیدایش اسلام، فرهنگ و عقاید ایرانیان و اسماعیلیه است. که به همت عباس پارسوا، گرد آمده است. مطالب در چهار بخش و هر بخش در فصول مختلفی تدوین شده و حاصل مطالعه و تحقیق در منابع فرقه نگاری، کتب عقاید و متون تاریخی در عباراتی فنی و تحلیلی تنظیم شده است.
بخش اول به وضعیت عربستان مقارن ظهور اسلام و بخش دوم به مبانی و ریشه عقاید ایرانیها، شعوبیه، فردگرایی در ایران اختصاص یافته است. نویسنده معتقد است ورود اسلام به ایران با خصلتهای طبیعی و فطری ایرانیها اختلاط یافت و از آن گرایش فردگرایانهای ظهور یافت که نماد آن فرقههای شعوبیه، شیعه، اسماعیلیه و شخصیتهایی مانند ابنسینا، ناصر خسرو، رودکی، فردوسی، حسن صباح، خیام و حافظ و اخوان صفا هستند. نویسنده اندیشه این شخصیتها را در ذیل عقاید اسماعیلیه توضیح میدهد.
کار نشر این اثر را انتشارات قوانین بر عهده داشته است.
عذر تقصیر به پیشگاه محمد (ص) و قرآن
یکی از آثار تحلیلی و منصفانه درباره حضرت محمّد و قرآن است که از سوی مستشرقان نوشته شده است. در این کتاب، جان داونپورت با هدف دفاع از پیامبر اسلام و قرآن در برابر تهمتها و نسبتهای ناروای اروپاییها به تحلیل زندگی خاتم پیامبران و برخی تعالیم اساسی کتابش پرداخته است و نشان میدهد که محمّد و قرآن آنگونه که غربیها تصور کردهاند نیستند. کتاب در چهار بخش تنظیم شده است: ابتدا بحثهای کلی زندگی پیامبر مانند تولد، بعثت، هجرت و رحلت و حوادث در یک تحلیل و تصویر منسجم بررسی شده سپس درباره مفاهیم، معارف و زیباییهای قرآن و بدفهمیهای مستشرقان از آن مشخص شده است. بخش دوم تا چهارم به مطالبی درباره قرآن، تحصیل دانش از دیدگاه مسلمانان، سعادت و شقاوت، میزان، روز قیامت، ایتام، آیات اخلاقی، محبت، زن، غیبت، پدر و مادر و روح و دیگر مباحثی که در قرآن آمده اختصاص یافته است. ترجمه کتاب راغلامرضا سعیدی برعهده داشته ومؤسسه فرهنگی جهان رایانه کوثر آن را منتشر کرده است.
نورالأنوار
منظومهای عرفانی از رضاقلی میرزا قاجار است در شرح مناقب و فضایل پیامبر اسلام. کتاب حاضر دارای یک مقدمه تفصیلی است که در آن شرح حال برخی شخصیتهای سلسله کوثریه نعمتاللهی و از جمله زندگی و آثار مجنون علیشاه و مبانی کلی عقاید آن درباره توحید و پیامبر آمده سپس متن منظومه تصحیح شده است.
در این منظور بسیاری از تلمیحات قرآنی مثل آیه الله نور السموات و الارض، المصباح فی زجاجه، الرحمن علی العرش الستوی و حقایق حدیثی مورد استشهاد قرار گرفته و در پرتو آن‌ها رابطه پیامبر با هستی، و دیگر مباحث عرفانی بیان شده است. از جمله درباره نسبت خضر و موسی، سبع آیات موسی، فقر، تجلی، هفت وادی طریقت و هفت عهد سالکان اشعاری تنظیم شده است. کتاب به کوششِ یوسفبیگ باباپور تحقیق شده و نشر اوحدی نیز آن را چاپ کرده است.
حکمتنامه پارسیان: فرهنگ اسلامی در آینه امثال و حکم فارسی
مجموعهای گسترده از حکمتها و ضربالمثلهاست. مبنا و مستند این حکمتها در دو بخش گزارش شده است. ابتدا بعد از عنوان و مدخل اصلی مستندات قرآنی و روایی آمده و سپس ضربالمثلها و مترادفات و توضیحات فارسی و شواهد مختلف آن در شعر و متون گذشته ادبیات فارسی. این فرهنگ به صورت موضوعی تدوین شده تا فهم مضمون مثلها و حکمتها آسان شود و به اندوخته علمی خواننده اضافه نماید. برخی از مفاهیم و موضوعات کتاب عبارتند از: آب، آخرت، ادب، اعتدال، اوصاف، جنگ، خواب، دوستی، خیانت، زن، زهد، ستم، سکوت، سلام، غیبت، مهربانی، همت، همسایه و یاد خدا. نشر جمال، این کتاب 760 صفحه‌ای را در 1000 نسخه، چاپ و به قیمت 70000 ریال عرضه کرده است.
دره التاج
از متون فلسفی جامع و دایرهالمعارفگونه در سده هفتم هجری ومتعلق به قطبالدین شیرازی، محمود بن مسعود
(634-710ق) است. این کتاب اقسام مختلف حکمت نظری را مطابق الشفای بوعلیسینا طرح کرده اما برخلاف او به روش ریاضی بیشتر پرداخته و از مشرب اشراقی در تحلیل مطالب کمک گرفته است. کتاب حاضر در واقع اقسام مهم حکمت را از نظری و عملی بر طبق تفسیر ارسطو در بر گرفته و بعد از مقدمه‌ای در فضیلت دانش و دانشاندوزی در دوازده رشته مطالب ارزندهای در شرح حقایق نظری و عملی گفته است. خاتمه کتاب یک دوره حکمت عملی است شامل کلام، عبادات، فقه، سیر و سلوک، سیاست، خانهداری و اخلاق که کتاب الشفای بوعلیسینا از آن خالی مانده است.. این اثر 5 جلدی، به کوششِ محمد مشکوه(1280-1359 در یک جلد توسط انتشارات حکمت عرضه شد.
مبارزات شیعیان در دوره نخست خلافت عباسیان
تحلیلی تاریخی از شورشها و مبارزات شیعیان از زمان پیامبر تا پایان دوره نخست خلافت عباسیان در سال 232ق است. نویسنده بر پایه منابع و اسناد و سیرهنگاریها و احادیث سعی میکند ابعاد این وضعیت را مورد بازخوانی قرار دهد و با ترسیم موقعیت شیعیان و جامعه اسلامی در زمانهای مختلف سیر مبارزاتی شیعیان را در جنبههای فکری، دینی و اجتماعی بررسی نماید. نویسنده برخلاف دیگر پژوهشگران اهلسنّت نسبت به شیعه به مفهوم عام و مبارزات آن‌ها رویکرد مثبتی دارد و با بیطرفی و روحیه علمی رویدادها و حوادث را بررسی و تحلیل مینماید. نویسنده معتقد است: «مبارزات میان فرقهها و از جمله مبارزات شیعان با دیگر نحلهها و حکومتها تلاشی بوده برای استقرار دموکراسی». از طرفی خود این تلاشها و مبارزات نشانه زنده بودن و تحول و بازسازی جامعه و پویایی آن بوده است. در بخشهای پنجگانه کتاب نویسنده نتایجی به دست آورده و در پایان آن را مبنایی برای بررسی علل و عوامل استمرار این مبارزات در زمانهای بعد قرار داده است. ترجمه این اثر را سیدکاظم طباطبائی انجام داده وشرکت به نشر در مشهد آن را چاپ کرده است.
تاریخ اجتماعی ایران: از انقراض ساسانیان تا انقراض امویان
تحقیقی تحلیلی درباره تاریخ جامعه ایران در عصر ساسانیان و قرون اولیه اسلامی است. نویسنده در تحلیلهای خود از دیدی جامع و دقیق برخوردار است و تلاش میکند اتفاقها و حوادث سیاسی را بر مبنای وضعیت اجتماعی و پیامدهای خاصی که هر قیام و نهضت و جنبش و اصلاحات در گذشته تاریخ ایران، ایجاد میکرده مطالعه نماید. به همین جهت این اثر شأن خاصی در تاریخ سیاسی و فلسفه اجتماعی ایران دارد. عناوینی مانند سرنوشت ساسانیان، دوگانگی در ایران ساسانی، جامعه روحانی در دوره ساسانی، طبقات مردم، حقوق شخصی در عصر ساسانی، روابط ایران و عربستان، سیرت رسول اکرم، خلافت، استیلای نازیان بر ایران، اوضاع اقتصادی ایران در این دوره، پول، سازمان اداری و روش حکمرانی و تبلیغات سیاسی و مذهبی از مباحثی است که طرح تاریخ اجتماعی ایران را در آن مقاطع خاص پیگیری و تحقیق میکنند. عمده امتیاز این کتاب در تحلیلهای ویژهای است که در مورد شکست ایران از اعراب مطرح می‌شود و اینکه پیامدهای این شکست به کجا منتهی شده است. نویسنده کتاب سعید نفیسی است و به کوششِ عبدالکریم جربزهدارتوسط نشراساطیر عرضه شده است.
سرّ الأسرار: شرح حدیث معراج
ترجمه و شرح مفاهیم و مضامین حدیث معراج است. این حدیث از مفصل‌ترین سخنان و کلمات دینی است که تمام تعالیمات و معارف اسلامی را پوشش داده است. این حدیث حاوی بایدها و نبایدهایی است که از جانب خداوند بر پیامبر نازل شده و او برای سعادت بشریت آن‌ها را ابلاغ کرده است. در هر بخش بندها و فقههایی از حدیث نقل و سپس ترجمه و بعد شرح تحلیلی مفاهیم و مضامین آن صورت میگیرد. در شرح هر یک از رذایل و فضایل و موضوعات و معارف این حدیث، تلاش شده مستندات قرآنی و روایی بسیار دیگر یافت شود و به عنوان توضیح و تکمیل مضامین جنبههای مختلف هر موضوع را از ابعاد گوناگون روشن مینماید. مولف این مجموعه چهار جلدی، علی سعادت‌پرور است که توسط محمدجواد وزیری فرد به فارسی ترجمه شده است. موسسه احیاء کتاب نیز ناشر آن است.
آداب راز و نیاز به درگاه بینیاز، ترجمه عده الداعی و نجاح الساعی همراه با شرح اسماءالله
از متون اخلاقی شیعه درباره استجابت دعا مربوط به سده نُه هجری است. نویسنده(ابن فهد حلی، احمد بن محمد757-841) که از عالمان شناخته شده شیعی است با تفحص در متون ادعیه و زیارات و نیایشهای معصومین درصدد است درباره اهمیت دعا بحث نماید. به نظر وی برای اجابت دعا مواردی مثل خصوصیت دعاها، اصناف دعاکنندهها، حالات دعاکنندهها و مکانهای دعا و اوقات دعا از شرایط و مقدمات محسوب میشوند و در این کتاب طی شش باب به بحث و بررسی آن‌ها میپردازد. عناوین اصلی این شش باب عبارتند از: در تحریض بر دعا، علل اجابت دعا، در احوال نیایشگر و در کیفیت دعا، ذکر و تلاوت قرآن. مشرب نویسنده اخلاقی عرفانی است. در شرح دعاها و مضامین آن‌ها از تأویلها و شیوه صوفیانه و عارفانه استفاده میکند و اسماء و صفات حقتعالی را بر مبنایی کاملاً عرفانی شرح میدهد. ترجمه این اثر رامحمدحسین نائیجی انجام داده و انتشارات مطبوعات دینی آن را عرضه کرده است.
آسیبشناسی دینی
مجموعه مقالاتی است که در زمانهای مختلف بر محور شناخت آسیبهای دین نوشته شده و نویسنده در آن‌ها تلاش نموده وجوه عراضی و خاکآلوده دین را از گوهر و حقیقت دین جدا کند. او در پی دیانت و معنویت پاک است و با طرح مباحثی مانند اینکه چگونه جذابیت دین به دافعیت تبدیل می‌شود؟ یا چگونه دین دستاویز متولیان و مبلغان آن قرار میگیرد، اهمیت مدارا در دین، نسبت دینداری و جامعه مدنی، سیره پیامبر در عبادت و عدالتورزی جوانی و دینداری، نشانههای مختلفی از آسیبها و ضعفها را در حوزه دینورزی شناسایی کرده است. نویسنده میخواهد خواننده را به فهم درست دین و شناخت پیام و گوهر دینداری و هشدار از انحراف و کجرویهایی که از سوی وابستگان دین در مکتب تشیع در طول تاریخ ایجاد شده, دعوت کند. این مجموعه را انتشارات امید فردا عرضه کرد.
یک حرف صوفیانه: سخنانی از عارفان
مجموعه گفتارها، کلمات قصار و نکتهگوییهایی است که از لابهلای متون عرفانی و نشر دلکش و زیبای گذشته فارسی گردآوری و ذیل مضامین و موضوعات گوناگون تدوین و تنظیم شده است. منابع مورد مراجعه شامل همه متون عرفانی مخصوصاً متون منشور و زیبای فارسی مانند اسرار التوحید، انسان کامل، ترجمه احیاء علومالدین، ترجمه رساله قشیریه، سوانح، شرح تعرف، فیه ما فیه، کشف الأسرار، کیمیای سعادت، گلستان، لمعات، مقالات شمس تبریزی و نامههای عینالقضات همدانی میباشد و موضوعات هم شامل مضامین و مقولههای عرفانی اخلاقی است که محتوای عرفان و تصوف را تشکیل میدهند مانند: رازها و نیازها، آرزو داشتن، آزادگی و دلبستگی، ابلیس و شیطان، ادب و آداب، اندوه و دردمندی، بهشت و دوزخ، تسلیم و رضا، خردمندی و دیوانگی، زهد و زاهد، شوق و اشتیاق، صدق و اخلاص و.... این اثربه کوششِ محمود عابدی و توسط انتشارات سخن عرضه شد.
فلسفه اسلامی و یهودی به روایت ژیلسون
این اثر ترجمه فصلی از کتاب «تاریخ فلسفه مسیحی در قرون وسطی» از اتین ژیلسون است که در آن به معرفی فیلسوفان مسلمان و یهودی از آن حیث که بر شکلگیری فلسفه مدرس تأثیر گذاشتهاند، پرداخته است. عمده بحثها درباره ابنسینا و ابنرشد است و نویسنده در آن به ویژه بسیاری از ابتکارات ابنسینا در نظام فلسفه ارسطویی را اشارهوار و مختصر بیان میکند. در بخش فلسفه یهودی شرح افکار و تأثیرات فکری ابن جبرول و موسی بن میمون آمده است. مجموعه نظام فلسفی که فیلسوفان یهود و اسلامی طراحی کردهاند به اعتقاد نویسنده نظامی هماهنگ و منسجم را به وجود آورده و تأثیری ماندگار بر فیلسوفان قرون وسطی گذاشته است. نویسنده ابتدا شرحی تحلیلی از فیلسوف ارائه میکند سپس کتابشناسی کاملی از آثار آن فیلسوف و آثار مربوط به او را همراه فهرستی از اهم مباحث مطرح شده میآورد. ترجمه کتاب را حسن فتحی انجام داده ومؤسسه انتشارات حکمت نیز آن را روانه بازار نشر کرد.
شرح برهان شفا
شرح و توضیح مقاله اول از کتاب برهان از کتاب گسترده الشفاء ابنسیناست. کتاب برهان مشتمل بر چهار مقاله و 41 فصل است. مقاله اول که موضوع تحلیل کتاب حاضر است دوازده فصل دارد. در فصل اول مبادی و مبانی تصوری و تصدیقی فن برهان و غرض از این فن بحث شده و در فصل بعدی جایگاه و مرتبت برهان مشخص گردیده است. در فصل سوم با طرح این نگره که هر تعلیم و آموزشی مسبوق به علمی پیشین است طرح فصلهای بعدی را بنیانگذاری میکند که در آن از مبادی قیاسها، مبادی علوم و اصناف حد وسط، کیفیت به دست آوردن مجهول از معلوم، علم کتب و استقراء، کلیات خمس، علم یقینی، اخص و اعم در استنتاج، مقدمات برهان و مبدأ و طبیعت برهان بحث می‌شود. چنانکه پیداست اصل اولیه در همه این فصلها شناسایی همان علم و کشف آن است و راههای رسیدن به آن. محمدتقی مصباح یزدی مولف و مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)ناشر کتاب است.
تأملات و تحقیقات پیرامون برخی مسائل فلسفه و کلام
مجموعه مقالات و تحقیقات و مطالعاتی است که در حوزه کلام و فلسفه انجام شده است. این مقالات طیف گستردهای از موضوعات سنّتی فلسفه قدیم اسلامی را تشکیل میدهند. محور بحثها و مقالات بر پژوهش موضوعات و مسئلهها و نقل و ارزیابی اندیشه فیلسوفان و متکلمان گذشته اسلامی مانند فارابی، ابنسینا، سهروردی، ملاصدرا، ابن کمونه و خیام است. برخی از موضوعات مورد تحقیق عبارتند از: اصالت وجود و ماهیت، صفات واجب، علم باری تعالی به جزئیات، مثل افلاطونی، ارباب انواع، اتحاد عاقل و معقول، وجود ذهنی، تقسیم مقسم به جوهر و عرض، عصمت پیامبران، کلیات خمس. در مباحث کلامی نویسنده از تحلیل آیات و روایات غافل نمانده است. این مجموعه به همت زهرا مصطفوی تدوین شد و انتشارات موسسه اطلاعات آن را عرضه کرد.
فلسفه تحلیلی و نظریه شناخت در فلسفه اسلامی، تقریرات درس‌های استاد مهدی حائری
مجموعهای از تقریرات دروس فلسفه استاد مهدی حائری است که در دو بخش توسط عبدالله نصری تنظیم شده است. بخش اول سلسله درس‌های استاد در فلسفه تحلیلی است که بر مبنای کتاب مسائل فلسفه برتراندراسل به نقد و بررسی نظریه شناخت در فلسفه غرب پرداخته است. در بخش دوم درس‌های استاد حائری راجع به مسائل علمشناسی فلسفی از دیدگاه فلسفه اسلامی مورد پژوهش قرار گرفته در این بخش مباحثی مانند اثبات عالم خارج، موضوع بیواسطه ادراک، واقعیت عینی علم ما به عالم خارج، نظریه شناخت، علم حضوری و حصولی، تقسیمات و تعریف علم، مطابقت در علم، اثبات علم، مشکل وجود ذهنی، رابطه علم با معلوم، اتحاد عاقل و معقول، مراتب ادراک. در همه این بحثها تفحص در آراء فیلسوفان شرق و غرب و مقایسه بین آن‌ها صورت گرفته است نشر علم این کتاب را عرضه کرد.
کشف الآیات الفبایی(موضوعی)
معجم الفاظ و مفاهیم و موضوعات قرآن کریم است. سیدمهدی آیتاللهی این کتاب را برای عموم و استفاده همگانی نوشته، از اینرو معجم فلوگل و فؤاد عبدالباقی را که بر پایه ریشه الفاظ تدوین شده تأمینکننده نیاز عموم ندانسته است. معجم حاضر به گونه‌ای طراحی شده که هر شخصی میتواند به راحتی به الفاظ و واژههای قرآن دست بیابد، کلمات قرآن با حروف سیاه و درشتتر از بقیه اطّلاعات ثبت شده و بعد از آن نام سورهها و شماره آیه و محل نزول یعنی مکی یا مدنی بودن آن مشخص شده است. شماره مخصوص مقدار تکرار هر کلمه در پرانتز به دنبال واژهها ثبت شده است. از جهت آسان دستیابی و همگانی بودن این اثر بر منابع تخصصی مانند کشف الآیات رامیار و معجم فؤاد عبدالباقی ترجیح دارد. جهانآرا ناشر این کتاب است.
تفسیر قرآن مجید برگرفته از آثار امام خمینی(ره)
گزیدههای تفسیری از میان آثار مختلف تفسیری، اخلاقی، عرفانی و فقهی امام خمینی(ره) است. امام خمینی(ره) غالباً نگرش عرفانی و تأویلی را در تفسیر آیات به کار میگیرد. او در تفسیر آیات و مفردات قرآنی به آیات دیگر و سنت و روایات مأثوره توجه دارد در واقع او آمیزهای از تفسیر قرآن به قرآن، تفسیر قرآن به سنت و به عقل و تفسیر با روش شهودی را با تأکید بر جنبه شهودی و باطنی به کار میگیرد. تمام ویژگیها و خصوصیات رفتار تفسیری امام‌خمینی(ره) در جلد اول این مجموعه چند جلدی به تفصیل و طی دَه فصل بحث شده است سپس بر اساس ترتیب فعلی سورهها تمام تکهها و قطعات تفسیری آیات تنظیم شده است. عنوانگذاری موضوعات و ترجمه آیات به متن تفسیر اضافه شده و در تعلیقات ابهامات و اجمال موجود در تفسیرها که اقتصادی اینگونه گزینشهاست که از پیش به منظور یک تفسیر جامع و کامل نگارش نیافته و نیز شرح مضامین عرفانی و فلسفی آمده است. این مجموعه پنج جلدی به کوششِ محمدعلی ایازی و زیرنظرِ مرحوم آیت‌الله محمدهادی معرفت انجام گرفت، و مؤسسه چاپ و نشر عروج نیز آن را روانه بازار نشر کرد.
پژوهشی پیرامون مفردات قرآن
فرهنگنامه پژوهشی در شناخت الفاظ و واژههای قرآنی از علی رازینی است. تنظیم واژهها و مدخلهای قرآنی بر اساس ریشه واژهها بوده نه شیوه الفبایی و نگارش آن بر مبنای آخرین معجمنگاریها در ثبت واژگان قرآنی صورت گرفته است. نویسنده واژههای دخیل را با قرار دادن یک ستاره از بقیه واژهها متمایز کرده است. ویژگی دیگر این اثر یک دست عمل کردن در دامنه پوشش به واژههای قرآنی است. نویسنده به طور یکسان به بررسی مفاهیم همه افعال و بخش عمدهای از اسماء پرداخته و از مفاهیم حرفی خودداری کرده است. علاوه بر آوردن معادل متعدد فارسی در مورد واژههای با معانی متفاوت سعی کرده همه این معانی را پوشش دهد. به هر حال اثری پژوهشی است که ریشههای اختلافی الفاظ را ذکر میکند، دخیلها را از اصیلها متمایز مینماید و غیر از تکواژهها اصطلاحات و عباراتگونهها را هم مورد بحث قرار میدهد. دفتر پژوهش و نشر سهروردی ناشر این کتاب است.
پژوهش‌های قرآنی علامه شعرانی در تفاسیر مجمع البیان، روح البیان و منهج الصادقین:
تنظیم و گردآوری پانوشتهای علامه شعرانی بر سه تفسیر مهم شیعه یعنی مجمعالبیان، منهج الصادقین و روحالجنان است. روش تفسیری و تعلیقهنویسی علامه شعرانی توجه داشتن به اصولی اخلاقی از پیش مفروض است تا مقاصد آیات و معانی آن بهتر فهم گردد از جمله وی در تفسیر و نگارشات و تعلیقات تفسیری خود بر مذمت شهوتپرستی و حب لذت و خوشگذرانی، عیب ستم و ستمگران، انقلابجویی و تجددخواهی که منجر به تغییر احکام شود، محاجه با دهریان و تحذیر مردم از متابعت کفار و ترویج عادات و رسوم آن‌ها تأکید میکند و در جلد حاضر تفسیر منهجالصادقین از ابتدا تا انتهای قرآن کریم بر مبنای ترتیب فعلی آن است. در هر آیه ابتدا سخن صاحب تفسیر و بعد تعلیقه و نقد و شرح علامه شعرانی نقل شده است. جلد اول این مجموعه به کوششِ محمدرضا غیاثی کرمانی توسط بوستان کتاب قم عرضه شد.
مجموعه مقالات اعتقادی
مجموعه مقالات عقیدتی و کلامی از حبیبالله طاهری است که در مناسبتها و زمانهای مختلف به منظور شرح صحیح و دفاع مناسب از پارهای موضوعات دینی صورت گرفته است. نویسنده معتقد است در معارف اسلامی ابعاد سهگانه اخلاق، عقیده و عمل به طور منسجم در نظام فکری دین طراحی شده است. بنابراین بحثهایی درباره حقیقت وحی، وحی و تجربه نبوی، نقد دیدگاه تجربه دینی، مهدوی موعود، حکومت جهانی مهدی و جهانی شدن، تجسم اعمال، بداء، معاد جسمانی و رجعت به رغم اختلاف موضوعی امّا در این خصوصیت که هدف آن‌ها ارائه این چهره منسجم و ذوابعاد است مشترک هستند. در این بحثها با استناد به آیات و روایات نویسنده آموزههای مخصوص شیعه را راهی برای رستگاری و نجات و عمل به اسلام میداند. نشرزائراین کتاب را منتشر ساخت.
میرزای نائینی و نظام سیاسی مشروطه
پژوهشی از سید طه‌هاشمی در اندیشه سیاسی میرزای نائینی و طرح او برای نظام مشروطیت است. نائینی مدافع نظام مشروطیت در مقابل نظام استبدادی است. او این نظام را بر پایه قانون، اجرای عدالت، آزادیها، برابری و عقلانیت توجیه میکند و استدلالهایی از متون دینی برای مشروعیت آن به کار میگیرد. این کتاب سیر فکری و شیوه استدلال نائینی را به علل معرفتی و دلایل و زمینههای اجتماعی رویکردی که او انتخابش کرد پیوند میزند و بر محور تاریخ مشروطیت و مقولههای مؤکد آن نهضت و بر پایه کتاب تنبیه الامه شالوده افکار نائینی را آشکارتر نشان میدهد. در بخشی از کتاب در مبحث دین و سیاست نویسنده قصد دارد از مؤلفههای فکری نائینی کمک بگیرد و یکی از مباحث جامعه و سیاست امروز را مطالعه نماید. نشرمهرنامک ارائه کننده این کتاب است.
فقه منهجی(فقه روشمند و استدلالی)، در مذهب امام شافعی(ره) جلد2، 4
مجموعه احکام استدلالی در بیان مسائل مختلف ابواب فقه اسلامی شامل عبادات، احکام خانواده، معاملات، احکام جامعه بر اساس فقه و اندیشه شافعی است. روش تحلیلی کتاب اینگونه است که هر موضوع ابتدا تعریف می‌شود و ادله و مستندات آن مورد بحث واقع شود. در نقل روایات و آنچه به عنوان سنّت پیامبر مطرح است سعی بر آن است که احادیث مورد توجه دیگر فقیهان و حدیثی که از صحت برخوردار است مبنای تشریح و استنباط احکام واقع شود، ترجمه این مجموعه را فرزاد پارساو محمدعزیزحسامی بر عهده داشته و نشر سنندج آن را منتشر ساخته است.
مراسلات، منتخبی از اسناد کتابخانه میرزا محمد کاظمینی
مجموعهای متنوع از نامهها، عریضهها، خطوط و امضاها و مهرهای شخصیتهای مختلف در طی زمانهای گوناگون مخصوصاً سده سیزدهم است. از طریق این مراسلهها و نامهها علاوه بر شناسایی نکات تاریخی و اجتماعی برای شناخت جامعه هر عصر میتوان نکاتی مانند بررسی نوع خط، نوع مرکب و کاغذ، انواع لقبها و شخصیتها، شروع و پایان نامهنگاری را به عنوان نکات آموزنده فرا گرفت. از برخی عناوین مراسلات مانند درخواست ضمانت حاجی سیّدمرتضی تاجر، عریضه جهت خان مستوفی، کشف اموال مسروقه، صورت وضعیت ارسال اجناس، عریضه رعایای یکی از روستاهای ندوشن که از آن‌ها دو بار ملیات مطالبه شده، میتوان موضوعات مختلف این 213 مراسله را تا حدودی مشخص کرد. تدوین این اثر برعهده سیدصادحسینی اشکوری و نشر آن به همت مجمع ذخائر اسلامی بوده است.
جنبش حسینیان، ماهیت فکری و تکاپوهای سیاسی
پژوهشی درباره حسینیان و قیامها آن‌ها بر ضد حکومت عباسیان در سدههای نخستین اسلامی است. این کتاب پایاننامه دکتری محمدحسن‌الهی بوده و در چهار فصل تدوین یافته است. در فصل اول دلایل شکلگیری جنبش حسینیان و منابع تحقیق بحث شده سپس به صورت عمیقی مسئله خلافت به عنوان نقطه مرکزی اختلاف میان عباسیان و حسینیان تحلیل شده است و نگرش هر یک از طرفین اختلاف میان عباسیان و حسینیان تحلیل شده است و نگرش هر یک از طرفین اختلاف بحث شده است. حسینیان به رهبری عبدالله بن حسن مثنی مشروعیت حکومت عباسیان را زیر سؤال میبردند نویسنده در فصل سوم مراکز فعالیت سیاسی حسینیان، شخصیتها و مراحل و کیفیت طراحی قیامها توضیح داده شده است. در بخش بعدی آثار سیاسی این جنبش بررسی شده است. جنبش حسینیان با بهرهگیری از مفاهیم مشترکی مانند اهلبیت، مهدویت، ذوالقربی، و برخی ایدههای اصلاحگرایانه به مبارزه علیه کسانی پرداختند که از همان مفاهیم بهرهبرداری سیاسی میکردند. نویسنده معتقد است خود حسینیان و علویان به گونه‌ای زمینه شکلگیری عباسیان را با فعالیتهای تبلیغی علیه امویان ناخواسته ساماندهی کردند. این اثر به همت موسسه شیعه شناسی منتشر شده است