چهار روایت از ماجرای واردات گوشت

قانون حمایت از تولید دام داخلی تصریح دارد: دولت موظف است در راستای تامین اهداف برنامه پنج‌ساله توسعه و به‌منظور حمایت از تولیدکنندگان داخلی نسبت به کاهش تدریجی واردات گوشت و خرید دام داخلی با قیمت‌های تضمینی و احیای مراتع و تامین علوفه‌ مورد نیاز اقدام کند. راهکار پیش‌بینی‌شده در قانون یادشده این بود که 10درصد از 170هزار تن واردات گوشت سال1369 کسر شده و 50درصد ارز مربوطه با پیشنهاد وزارت کشاورزی صرف‌ خرید علوفه، دارو و تجهیزات دامپزشکی و توسعه مجتمع‌های کشتارگاهی و 50درصد باقیمانده ارز با نرخ رقابتی به واحدهای صنعتی واگذار و درآمد‌ ریالی حاصله حداکثر ظرف مدت یک ماه جهت خرید دام داخلی (‌عشایر، روستایی، سایر دامداران) در اختیار سازمان گوشت کشور قرار گیرد تا با‌ همکاری وزارتخانه‌های جهاد سازندگی و کشاورزی نسبت به خرید دام داخلی در محل اقدام شود.

از سوی دیگر دولت موظف شده بود، همه‌‌ساله خرید گوشت و محصولات دامی تولیدکنندگان داخلی را تضمین و حداقل قیمت خرید تضمینی را‌ اعلام کند و مهم‌تر اینکه دولت در پایان هر سال و هنگام ارائه بودجه سال بعد به مجلس شورای اسلامی میزان و قیمت خرید تضمینی دام و گوشت را از‌ دامداران سراسر کشور، پیش‌بینی و جهت تصویب به مجلس شورای اسلامی ارائه کند. قرار بود این سیاست به‌گونه‌ای باشد که تا پایان برنامه اول‌ توسعه، واردات گوشت از خارج از کشور قطع شود. همچنین قرار شد ‌ضرر و زیان احتمالی ناشی از اجرای این قانون در سال‌ جاری از محل صرفه‌جویی ارزی (معادل ریالی آن به قیمت رقابتی) و در سال‌های بعد از محل ‌افزایش قیمت علوفه وارداتی تامین شود.

22سال ازرؤیای خودکفایی در واردات گوشت گذشته و دشواری‌های وابستگی نه‌تنها در بازار گوشت قرمز که در سایر فراورده‌های استراتژیک کشاورزی به اشکال مختلف وجود دارد. چرا؟

روایت نخست؛ نبض تولید کند می‌زند

افزون بر نوسان مصرف چهار فراورده اصلی تولیدات دامی در ایران، روند تولید این فراورده‌ها هم ناموزون می‌زند به‌گونه‌ای که کارشناسان می‌گویند: دشواری‌های حاکم بر تولیدات دامی باعث شده تا روند تولید به میزان نیاز رشد نکند و بخشی از نیاز داخلی توسط واردات پوشش داده شود البته بی‌نظمی در واردات فراورده‌های دامی از یک سو و تغییر مدام سیاست‌ها و تمهیدات دولت برای حمایت از تولید داخل مزید بر علت شده تا برای تولیدکنندگان صرفه اقتصادی نداشته باشد. آیا روند تولیدات دامی در سال‌های اخیر می‌تواند باعث خودکفایی شود؟ جدول شماره1 آمار تولیدات دامی چهار فراورده دامی را از 1384 تا 1389 به تصویر می‌کشد.

روایت دوم؛ نبض مصرف متفاوت می‌زند

وب‌سایت وزارت جهادکشاورزی تنها به ارائه آمار مصرف تولیدات دامی، آن هم در فاصله سال‌های1384 تا 1389 اکتفا کرده است، به‌نحوی که مبنای این آمار، مصرف سرانه است؛ به این معنا که هر شهروند ایرانی به‌طور میانگین چند کیلو گوشت قرمز، گوشت مرغ، تخم‌مرغ و شیرخام مصرف می‌کند. البته بدیهی است که برخی شهروندان به‌دلیل وضعیت درآمدی خود میزان مصرفشان با آمارهای رسمی همخوانی نداشته باشد چرا که وقتی صحبت از سرانه مصرف است، لزوما نباید تصور کرد که همه باید سهم تعیین‌شده را در سبد مصرفی خود مشاهده کنند. نکته دیگر در آمار مصرف سرانه فراورده‌های اصلی تولیدات دامی این است که نباید این تلقی را در ذهن داشت که هر شهروند ایرانی میزان تعیین‌شده را مصرف کند چرا که بخشی از سرانه تعیین شده در قالب محصولات دیگر مورد مصرف قرار می‌گیرد، نظیر سرانه مصرف شیرخام که ممکن است بخشی از ایرانیان این سرانه مصرف را در قالب فراورده‌های لبنی مصرف کرده باشند.

با این توضیح مشاهده می‌شود که نبض مصرف فراورده‌های دامی در ایران متفاوت می‌زند؛ به این معنا که میزان مصرف سرانه تابع هزینه‌ای است که باید برای خرید این فراورده‌ها پرداخت. به‌طور طبیعی وقتی قیمت این فراورده‌ها در برخی سال‌ها افزایشی بیش از اندازه پیدا کند، خانوارها ترجیح می‌دهند که استفاده از این محصولات را کاهش دهند و به سایر محصولات جایگزین روی آورند و البته ناگفته پیداست که افزایش هزینه خانوارهای ایرانی هم بر کاهش مصرف اثر می‌گذارد، همانطور که افزایش درآمد می‌تواند باعث افزایش مصرف شود. جدول شماره2 آمار مصرف سرانه چهار فراورده اصلی تولیدات دامی را نشان می‌دهد.

روایت سوم؛ رشد تولید و مصرف در ترازوی ناموزون

برای درک روشن وضعیت مصرف و تولید چهار فراورده دامی در ایران در سال‌های1385 تا 1389 نگاه به شاخص رشد تولید و مصرف کافی است. براساس آمارهای رسمی وزارت جهاد کشاورزی میانگین رشد تولید گوشت قرمز در این سال‌ها 3/1درصد و میانگین رشد مصرف شش‌درصد بوده است. روایت دیگر اینکه تولید گوشت مرغ در این سال‌ها به‌صورت میانگین 6/2درصد و میزان مصرف 4/9درصد بوده که از این‌رو می‌توان به پیشی گرفتن تولید از مصرف امید داشت. اما روشن است که تغییرات پیاپی مقررات و جهت‌گیری برنامه‌ها و عدم‌برنامه‌ریزی برای پوشش انتظارات فصلی باعث تشدید واردات شده و از سوی دیگر هنگام افزایش عرضه و کاهش تقاضا، سیاست‌های حمایتی دولت دچار نوسان شده است. افزون بر اینها رشد تولید تخم مرغ به‌طور میانگین در فاصله سال‌های1385 تا 1389 حدود 0/4درصد و رشد مصرف 0/8- درصد برآورد شده است. وزارت جهادکشاورزی می‌گوید که تولید شیرخام در این سال‌ها به‌طور میانگین 7/4درصد و میزان مصرف 4/8درصد افزایش یافته است. سؤال جدی اما این است که با این روند رشد تولید و مصرف چرا نیاز به واردات کمتر نشده است؟ راستی وزارت جهاد کشاورزی مقصر است یا وزارت صنعت، معدن و تجارت؟ جدول شماره3 رشد تولید و مصرف فراورده‌های دامی در ایران از سال 1385 تا 1389 را براساس آمارهای رسمی وزارت جهادکشاورزی نشان می‌دهد.

روایت چهارم؛ افزایش هزینه تولید

افزایش هزینه تولید در ایران را می‌توان دلیل دیگری برای گرانی فراورده‌های دامی در ایران دانست چراکه گزارش رسمی بانک مرکزی از نوسان شاخص بهای تولید‌کننده در ایران نشان می‌دهد که فروردین ماه امسال نسبت به فروردین سال 90، شاخص هزینه تولید کشاورزی، شکار و جنگلداری در ایران- با ضریب 21/35درصد در محاسبه شاخص بهای تولید- 2/23درصد افزایش یافته است.به بیان شفاف‌تر در مقایسه هزینه تولید در گروه کشاورزی، شکار و جنگلداری در ماه نخست امسال نسبت به پارسال، می‌توان مشاهده کرد که هزینه تولید غلات و نباتات علوفه‌ای به‌ترتیب 19/7درصد و 33/3درصد گران‌تر شده است. از سوی دیگر هزینه تولید در بخش پرورش حیوانات هم در این مدت 47/6 درصد بالارفته، به‌نحوی که به‌طور میانگین هزینه پرورش گاو، گوسفند و بز 47/7درصد، تولید شیر 68/8 درصد، پرورش طیور 50/3درصد و سایر فراورده‌های دامی 1/3درصد رشد کرده است. نکته قابل تامل اینکه هزینه تولید در بخش ماهیگیری هم در فروردین امسال نسبت به فروردین سال گذشته 56/1 درصد برآورد شده که بدیهی است افزایش قیمت تمام شده ماهی به‌عنوان جایگزینی در سبد خانوار به جای فراورده‌های گوشتی، به‌ویژه گوشت قرمز و مرغ، باعث شده تا مصرف این ماده غذایی هم نزد خانوارهای ایرانی کمتر شود.