سرهنگ قاسم سبزعلی که اسفندماه گذشته به جای سرهنگ محمدتقی ایروانی به فرماندهی یگان حفاظت سازمان جنگل‌ها منصوب شده است، می‌گویدکه سطح آتش‌سوزی جنگل‌ها از پنج هزار و 46هکتار در شش ماه نخست سال گذشته به هزار و 699هکتار در شش ماه نخست سال‌جاری کاهش یافته است.
نابودی 150هزار هکتار جنگل
اول: پیش از پرداختن به موضوع کاهش آتش‌سوزی در عرصه‌های جنگلی، ضروری است علل آتش‌سوزی در این عرصه‌ها مشخص شود. آنچه مسلم است آتش‌سوزی در رویشگاه‌های جنگلی و مرتعی ناشی از دو عامل طبیعی و غیرطبیعی است.
عامل طبیعی: شماری از کارشناسان معتقدند آتش‌سوزی براثر عوامل طبیعی (ناشی از رعد و برق) در کشور ما بسیار محدود و منحصر به ارتفاعات است و چندان نقشی در آتش‌سوزی در رویشگاه‌های طبیعی کشور ندارد. البته عامل طبیعی دیگری هم وجود دارد و آن منحصر به برخی رویشگاه‌های جنگلی در مناطق گرم است. در مناطق گرم در اندام‌های برخی گونه‌های درختی، موادی وجود دارد که بسیار زود آتش می‌گیرد و باعث بروز آتش در جنگل می‌شود اما این نوع آتش‌سوزی نه‌تنها باعث تخریب و نابودی جنگل‌ها نمی‌شود که عامل تجدید حیات جنگل هاست؛ در واقع حیات جنگل در این مناطق وابسته به آتش‌سوزی‌های دوره‌ای است (این نوع آتش‌سوزی در عرصه‌های جنگلی آمریکای مرکزی، استرالیا، پرتغال و کشورهای مشابه رخ می‌دهد).
عامل غیرطبیعی (انسانی): شمار قابل توجهی از صاحب‌نظران، مهم‌ترین عامل آتش‌سوزی در رویشگاه‌های طبیعی کشور را عامل انسانی عنوان می‌کنند. به اعتقاد این افراد بیش از 90درصد آتش‌سوزی‌هایی که در عرصه‌های منابع طبیعی رخ می‌دهد ناشی از فعالیت‌های انسانی به‌ویژه احداث جاده‌های جنگلی، بدون پیش‌بینی اقدامات حفاظتی است. آنها می‌گویند وقتی جاده‌ای با هدف دسترسی ایجاد می‌شود اما پوشش حفاظتی برای آن درنظر گرفته نمی‌شود هرکسی می‌تواند وارد این جاده شود و به هر نقطه و منطقه‌ای که جاده از آن عبور می‌کند دسترسی پیدا کند. از همین رو است که احداث جاده‌هایی از این‌دست که به جنگل و مرتع منتهی می‌شود یا از کنار آنها عبور می‌کند سبب می‌شود تا افرادی که به هر دلیل وارد این جاده‌ها می‌شوند خودآگاه یا ناخودآگاه باعث بروز آتش در این عرصه‌ها شوند.اما بخش عمده آتش‌سوزی‌های ناشی از عوامل انسانی، آتش‌سوزی‌های عمدی است که توسط سودجویان و زمین‌خواران برای توسعه اراضی کشاورزی و نیز با هدف تبدیل اراضی جنگلی به ویلا و مراکز تجاری و مسکونی صورت می‌گیرد.
دوم: رئیس سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور، آبان‌ماه سال گذشته در همایش بین‌المللی «آتش‌سوزی در عرصه‌های منابع طبیعی» اعلام کرد که در نیمه اول سال89، وقوع دو هزار و 428 فقره آتش‌سوزی باعث تخریب 30هزار هکتار از مراتع و عرصه‌های جنگلی کشور شده است. علیرضا اورنگی همانجا افزود: «در سال90 نسبت به زمان مشابه در سال89، شمار وقوع آتش‌سوزی‌ها با 53درصد کاهش به یکهزار و 77 فقره رسیده و 14هزار هکتار از جنگل‌ها و مراتع کشور دچار حریق شده است.» به گفته وی، طی سال‌های 1380تا 1390، بیش از 14هزار حریق باعث نابودی 150هزار هکتار از عرصه‌های جنگلی و مرتعی کشور شده و در این میان، در سال89 به‌دلیل خشکسالی و افزایش دما، بیشترین حریق در عرصه‌های جنگلی رخ داده است.
در آن همایش که در گرگان با حضور مسئولان و صاحب‌نظران عرصه منابع طبیعی و محیط‌زیست کشور برگزار شد، استاندار گلستان از نمایندگان مجلس خواست تا با تصویب «طرح جامع پیشگیری و اطفای حریق در عرصه‌های طبیعی»، باعث توانمندی دستگاه‌های متولی حفاظت از جنگل و مرتع شوند. این مسئول محلی گفت: «انتظار می‌رود این طرح هر چه سریع‌تر از سوی دولتمردان و نمایندگان مجلس تصویب و برای آن ردیف اعتباری درنظر گرفته شود.»(اکنون با آنکه نزدیک به یک سال از آن زمان می‌گذرد مشخص نیست این طرح در چه مرحله‌ای قرار دارد و آیا مسئولان ذی‌ربط این طرح را پیگیری می‌کنند؟)
سوم: سال‌های 89 و 90به‌ویژه سال 89یکی از بی‌سابقه‌ترین سال‌ها از نظر وقوع آتش‌سوزی در تاریخ منابع طبیعی کشور است. آنطور که برخی آمارها نشان می‌دهد در این سال، 40هزار هکتار از عرصه‌های جنگلی براثر آتش‌سوزی نابود شد. در این سال تقریبا هر روز 11فقره وقوع آتش‌سوزی فقط در رویشگاه‌های زاگرسی گزارش شده است. همزمان بروز آتش‌سوزی‌های پی‌درپی در جنگل‌های هیرکانی به‌ویژه استان گلستان بخش عمده‌ای از این رویشگاه‌ها را نابود کرد.
آخر: اگرچه فرمانده یگان حفاظت سازمان جنگل‌ها در اظهارات اخیر خود از کاهش 17درصدی وقوع آتش‌سوزی و کاهش 53درصدی سطح آتش‌سوزی در جنگل‌های کشور - در شش ماه نخست امسال در مقایسه با مدت زمان مشابه در سال گذشته - خبر می‌دهد اما باید درنظر داشت سال‌های 89 و 90، بیشترین وقوع آتش‌سوزی را در عرصه‌های جنگلی شاهد بودیم؛ به‌طوری که سال 89 بالغ بر 40هزار هکتار از رویشگاه‌های جنگلی براثر آتش‌سوزی تخریب شد.
براین اساس، مقایسه فرمانده یگان حفاظت گرچه به ظاهر نشان از کاهش وقوع آتش‌سوزی دارد اما از آنجایی که میانگین آتش‌سوزی در رویشگاه‌های طبیعی به‌طور معمول هشت هزار هکتار در سال است، در واقع وقوع آتش‌سوزی و تخریب‌های ناشی از آن در عرصه‌های جنگلی کاهش نیافته است. از این‌رو، انتظار می‌رود از یک‌سو نمایندگان مجلس شورای اسلامی با تصویب طرح جامع پیشگیری و اطفای حریق در عرصه‌های طبیعی و تخصیص ردیف اعتبار ویژه برای آن، زمینه تجهیز سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور را به لوازم پیشرفته اطفای حریق به‌ویژه هلی‌کوپتر فراهم سازند و از سوی دیگر، با صدور مجوز، امکان به‌کارگیری نیروهای متخصص را فراهم سازند؛ به‌ویژه آنکه اکنون مدت‌هاست نیروهای سازمان جنگل‌ها بازنشسته می‌شوند اما مجوزی برای جایگزین کردن آنها صادر نمی‌شود به همین دلیل خلأ نیروی انسانی یکی از چالش‌های مدیریت این سازمان است.
نکته دیگر اینکه هرچند تا‌کنون دو پایگاه هوایی اطفای حریق برای مقابله با آتش‌سوزی در رویشگاه‌های طبیعی در کشور راه‌اندازی شده و قرار است سه پایگاه دیگر به این پایگاه‌ها اضافه شود اما آنچه مسلم است آتش‌سوزی‌های احتمالی در شش میلیون هکتار رویشگاه زاگرسی و دو میلیون هکتار رویشگاه هیرکانی را نمی‌توان با پنج پایگاه هوایی اطفای حریق، کنترل و مهار کرد.