اگر ساخت‌وساز درآمد تهران را نمی‌ساخت

 این ‌رؤیا آنقدرها هم دور از ذهن نیست که شهر درآمدی داشته باشد که بشود روی آن حساب کرد. البته سخن از کمیت نیست که ارقام میلیاردی در هر کلانشهری به‌سرعت در انتقال است تا شاکله عمرانی آن پایه‌ریزی شود. هر مجموعه‌ای برای شکوفایی در خدمتگزاری به کیفیت درآمد‌رسانی نیاز دارد. وقتی درآمدهای شهر از منابع ثابت و پایدار تأمین شود، راهی هموار پیش روی نهادهای اجرایی شکل می‌گیرد.

توسعه هر کلانشهری، یادآور این ضرورت است که باید از منابع درآمدی جدید بهره‌ گیرد. افزایش هزینه‌های ناشی از ازدیاد جمعیت و توسعه عمودی و افقی شهر، باید مساعدت و مشارکت بخش‌های دولتی، عمومی و خصوصی در تأمین مالی هزینه‌ها را افزون کند.

کلانشهرها دست‌کم در کشور ما نقشی در مقیاس ملی و حتی فراملی ایفا می‌کنند و ارتقای کیفیت زندگی در آنها می‌تواند موجب بهبود خدمات‌رسانی شود. این موضوع به‌ویژه درخصوص شهر تهران به‌عنوان پایتخت، اهمیتی مضاعف می‌یابد. پایتخت‌ها به‌عنوان ویترین کشورها، بخشی از چهره جهانی دولت‌ها را تشکیل می‌دهند و انتظام‌بخشی به آنها از یک سو موجب بهتر شدن چهره بین‌المللی کشورها می‌شود و از سوی دیگر به ارتقای کارایی و اثربخشی ساکنان می‌انجامد.

براساس آخرین مطالعات انجام شده درخصوص نقش دولت‌ها در تأمین هزینه‌های پایتخت‌های مختلف، به‌طور متوسط یک دولت 52درصد از درآمدهای شهرداری پایتخت را تأمین می‌کند. بر این اساس، اگر در ایران نیز دولت بخواهد مطابق دیگر کشورها عمل کند، باید سالانه 30هزار میلیارد ریال بیش از وضع موجود به شهرداری بپردازد.

این تحقیق که نقش دولت‌ها در تأمین مالی هزینه‌های پایتخت‌ها را از تجارب پنج پایتخت در پنج قاره مختلف یعنی پاریس، اتاوا، دارالسلام، کانبرا و توکیو (جدول همین صفحه) بررسی کرده است، راه‌حل «درآمدهای پایدار» را راهگشای پیشرفت کلانشهر تهران می‌داند. مقایسه مناسبات مالی دولت‌ها و شهرداری‌ها در پنج قاره جهان نشان می‌دهد که دولت‌ها در پنج کشور فرانسه، کانادا، تانزانیا، ژاپن و استرالیا به‌طور میانگین 16/4درصد از کمک‌های خود به شهرداری را به‌صورت بلاعوض و 35/7درصد کمک‌های خود را به‌صورت مالیات در شکل‌های مختلف به شهرداری‌ها تخصیص می‌دهند. این رقم در شرایطی است که همه این کشورها سهم بیش از 50درصدی خود را برای درآمدهای پایدار شهرداری پایتخت‌شان محفوظ دانسته‌اند.

کاهش وابستگی درآمد به ساخت‌وساز

هم‌اکنون بیش از 30درصد درآمدهای شهرداری تهران، پایدار و 70درصد آن نیمه‌پایدار و ناپایدار است، این درحالی است که امروز در دنیا 80درصد درآمدهای شهرداری‌ها، پایدار است و 20درصد نیمه‌پایدار. در مدیریت فعلی شهری با نظام درآمدی که توسط شورای شهر به تصویب رسیده، مقرر شده سالی پنج درصد به درآمد پایدار اضافه شود. اجرای حسابداری تعهدی و نظام قیمت تمام‌شده، کار بزرگی برای واقعی‌کردن قیمت‌های تمام‌شده و روشن‌شدن هزینه‌های پنهان و آشکار بود. در حال حاضر این راه‌حل کمکی برای پایدار‌سازی‌ درآمدهای شهری است.

هم‌اکنون خدمات بسیاری از سوی شهرداری به شهروندان ارائه می‌شود که متناسب با قیمت پایین آن نیست. برای نمونه نرخ بلیت مترو برابر محاسبه وزارت کشور حدود 480‌تومان و برابر محاسبه‌ شرکت مترو بیش از 500تومان است اما متوسط نرخ بلیتی که اکنون از مسافران دریافت می‌شود 350تومان است و مابقی هزینه بلیت باید از بودجه عمومی شهرداری یا یارانه دولتی تأمین شود که تاکنون رقمی از سوی دولت به شهرداری پرداخت نشده است. این خلف وعده فارغ از ماهیت اثر گذارش، این واقعیت را نشان می‌دهد که تهران به درآمدی پایدار و خارج از تغییرات نیاز دارد. امروزه درآمد اصلی شهر از محل ساخت‌وساز و عوارض نوسازی دریافت می‌شود. حجم ساخت‌وساز در تهران بسیار بالاست به‌طوری که 80درصد درآمد شهر به ساخت و سازها وابسته است. در نگاه اول مردم باید بیشترین کمک را به شهرداری‌ها داشته باشند درحالی‌که برخی به هر وسیله‌ای تلاش می‌کنند عوارض خود را پرداخت نکنند و اصلاح این نگاه غلط به‌کار فرهنگی نیاز دارد. برخی عوارض شهرداری را پول زور و شهرداری‌ها را زورگیر تلقی می‌کنند اما باید بدانند که شهر مخارجی دارد و شهروندان نسبت به میزان بهره‌مندی از شهر باید این هزینه‌ها را بپردازند.

در نگاهی جامع‌تر شهر باید به درآمدی پایدار دست یابد تا از شمول اعداد و ارقام غیرقابل محاسبه رها شود. البته پس از تصویب قانون مالیات بر ارزش افزوده، بخشی از وابستگی درآمد شهرداری‌ها به ساخت‌وساز کاهش یافت و مالیات بر ارزش‌افزوده به یک منبع پایدار درآمدی برای شهرداری تبدیل شد.

بودجه امسال شهرداری، 9هزار و 100میلیارد تومان تعیین شد که بخش قابل توجه آن در شش‌ماه نخست امسال محقق شد. کسب درآمد برای شهرداری باعث شده تا اقدامات بزرگی در توسعه حمل‌ونقل عمومی، ازجمله اتوبوسرانی و مترو محقق شود. بودجه کل شهرداری در بخش عمرانی، حدود 66درصد به‌صورت نقدی و غیرنقدی است که محقق شده است. درآمدهای شهرداری تهران در شش‌ماه سال‌جاری نیز به‌صورت کامل محقق شده و در بخش‌های عمرانی و حمل‌ونقل اقدامات خوبی صورت گرفته است. برنامه‌های بودجه‌ای شهرداری تهران مطابق برنامه پنج‌ساله پیش می‌رود. براساس قانون، بخشی از اعتبارات و بودجه شهرداری باید از طریق بودجه کل کشور و بخشی نیز از طریق وصولی مناطق 22گانه شهرداری تأمین شود که از ابتدای سال تاکنون اعتباری از طریق بودجه کل کشور دریافت نشده است. بر این اساس در بخش یارانه بلیت اتوبوس و مترو و همچنین از محل جرایم راهنمایی و رانندگی باید 60درصد مبلغ کل جرایم راهنمایی و رانندگی و سهم 10درصدی سوخت اختصاص یابد که تاکنون مبلغی اختصاص نیافته است. شهرداری تهران از ابتدای سال تاکنون 860میلیارد تومان در بخش‌های مختلف هزینه کرده است که دولت باید 50درصد آن را پرداخت کند.

مقایسه مناسبات مالی دولت‌ها و شهرداری‌ها  در تجربه‌های جهانی