در قانون بودجه امسال این راهکار مورد تاکید واقع شدهاما با وجود گذشت چند ماه از شروع سال تحرکی نداشته است. گزارش ذیل دلایل این کندی را مورد بررسی قرار می دهد.
در کشورهای پیشرفته در سیکل جایگزینی خودرو های فرسوده مواد سمی خودرو مانند روغن ها
و اسید دوباره بازیافت شده و به چرخه مصرف بازمی گردند؛ همچنین فلزاتی مانند نیکل ، کادمیوم و سرب که در باتری خودرو از آنها استفاده می شود در این کشورها قابل بازیافت هستند هم اکنون دولت طرح های بلندپروازانه ای برای افزایش ۱۰ برابری طرح اعتباری خود برای اسقاط خودروهای فرسوده در دست دارد تا بتواند شهرهای آلوده خود را تمیز کند و واردات بنزین گران را کاهش دهد و بازار جدیدی را برای خودروسازان ایجاد کند شروعی پس از شکست دولت در سال گذشته سعی داشت ۲۰۰ هزار خودرو را جایگزین کند اما طرح با خروج تنها ۲۰ هزار خودرو شکست خورد.
بر اساس بودجه سال ۸۵ امسال قرار است ۲۵۰ هزار خودرو جایگزین شود. اما جالب است که از ابتدای سال تا مرداد ۸۵ این طرح مسکوت مانده بود اما مسئولان امید دارند این طرح دوباره جان بگیرد.
فاطمی ـ مجری طرح خروج خودروهای فرسوده در این باره گفته است: مرحله جدید خروج خودروهای فرسوده که قرار است در آن ۶۵ هزار دستگاه خودرو جایگزین شود، از ۱۴ مرداد ۸۵ آغاز می شود. در گام نخست طرح جدید خروج خودروهای فرسوده ۳۵ هزار تاکسی، ۱۵ هزار تاکسی پلاک موقت و ۱۵ هزار خودرو شخصی که مالکان آنها از ابتدای سال تا ۲۹ تیر برای جایگزین کردن خودرو اقدام کرده اند، جایگزین می شود.
در این باره آشتیانی ـ رئیس کمیسیون نوسازی ناوگان خودروهای فرسوده ـ نیز اعلام کرده که علت این که تا پیش از این مردم از خروج خودروهای فرسوده استقبال چندانی نکرده بودند و در دو دولت گذشته تنها ۴۰ هزار خودرو جایگزین شده بود، توجیه اقتصادی نداشتن طرح برای مردم بود که حال با توجه به وام هفت درصدی، این کار برای مردم توجیه دارد.
از طرفی برای خودروهای فرسوده تاکسی نیز تاکنون هفت هزار تاکسی جایگزین شده است که این تعداد کم به دلیل نبود تنوع در خودروهای جایگزین بود و به همین علت علاوه بر سمند، خودروهای پراید و پژو GLI نیز به خودروهای جایگزین تاکسی اضافه شدند.
آشتیانی در پاسخ به این سوال که با توجه به جایگزینی ۴۰ هزار خودرو فرسوده در گذشته و پس از گذشت چهار ماه از سال ۸۵ چرا هنوز طرح خروج خودروهای فرسوده آغاز نشده است؟ و این که آیا امید دارید تا پایان امسال ۲۵۰ هزار دستگاه خودرو یعنی ماهانه ۳۰ هزار خودرو را جایگزین کنید؟ گفته که تمام شرایط مهیاست و ما تا پایان امسال ۲۵۰ هزار دستگاه خودرو را جایگزین می کنیم. از طرفی در گذشته به دلیل آن که طرح به نفع مردم نبود و موانع زیادی وجود داشت، به کندی پیش می رفت که بیشتر موانع در طرح جدید برداشته شده است.
اما آیا واقعا علت شکست طرح در ادوار گذشته نامناسب بودن تسهیلات برای مردم بوده است ؟ بررسی ها نشان می دهد مردم در زمان اعلام خروج خودروهای فرسوده به شرکت های خودروساز هجوم می برنند اما نقدینگی برای اعطای تسهیلات به مردم وجود ندارد، پس طرح مسکوت می ماند. اگر برای هر خودروی فرسوده وام پنج میلیون تومانی با کارمزد ۱۴ درصد داده شود، برای خروج ۱۰۰ هزار دستگاه نیاز به ۵۰۰ میلیارد تومان تسهیلات مالی وجود دارد.
اما سؤالی که شاید مطرح شود این است که آیا این کار صرفه اقتصادی دارد؟ به اعتقاد بسیاری از کارشناسان به طور قطع می توان به این سوال جواب آری داد. بر اساس بررسی های انجام شده توسط سازمان بهینه سازی مصرف سوخت خودروهای فرسوده بالای ۲۵ سال در ایران روزانه بیش از۱۰ میلیون لیتر بنزین مصرف می کنند، در حالی که بعضی از این خودروها به دلیل فرسودگی مصرفی بیشتر از ۳۰ لیتر در روز دارند ،در صورتی که خودروهای نو با تکنولوژی مناسب در حدود هشت لیتر در ۱۰۰ کیلومتر مصرف دارند.
این به این معنی است که جایگزینی خودروهای فرسوده بالای ۲۵ سال که در حدود دو میلیون و ۳۱۱ هزار دستگاه است، روزانه بیش از ۸۰۰ هزار دلار صرفه جویی در پی دارد که این عدد در سال بیش از ۲۸۴ میلیون دلار خواهد بود.
اما با این حال تاکنون طرح خروج خودروهای فرسوده کند پیش رفته است. شرقی، مدیر خروج خودروهای فرسوده سایپا در این باره به ایسنا می گوید: یکی از علل کند پیش رفتن طرح خروج خودروهای فرسوده نبود منابع مالی و مشخص نبودن بانک عامل در ۴ ماه ابتدای سال بوده است.
در این باره فاطمی مجری طرح خروج خودروهای فرسوده می گوید: مشکل نقدینگی حل شده و بانک عامل بانک ملت است و در قراردادی با وزارت کشور این بانک متعهد شده که ۲۵۰ هزار وام پنج میلیون تومانی با بازپرداخت پنج ساله و ۱۴ درصد را تامین کند که هفت درصد آن را مالک خودرو و هفت درصد باقی مانده را دولت می پردازد.
از طرف دیگر تاکنون یکی از مشکلات عدم خروج خودروهای فرسوده ناکارآمد بودن سیستم مدیریت همزمان بین دستگاههای مسئول مانند خودروسازان، نیروی انتظامی و بانکها بوده است اما در این باره هم آشتیانی ـ رئیس کمیسیون نوسازی ناوگان خودروهای فرسوده می گوید: کمیته خروج خودروهای فرسوده از سوی نهاد ریاست جمهوری فعال شد که شامل مجری طرح (وزارت کشور)، رئیس کمیته، گمرک، سازمان مدیریت و برنامه ریزی، نیروی انتظامی، بانک ملت، ایران خودرو، بهمن و سایپا است.
یکی دیگر از مسائل خروج خودروهای فرسوده نبود خودرو جایگزین مناسب است. تا پیش از این سازمان بهینه سازی می گفت: خروج خودروهای فرسوده با خودروهای نو ساخت داخل مانند پراید درست نیست ،چرا که این خودروها خود مصرف بالایی دارند و ما محتاج خودروهای مناسبی هستیم.
بر اساس اعلام سازمان بهینه سازی مصرف سوخت، خوروهای زیر پنج سال که در حدود سه میلیون و ۴۳ هزار تعداد آنها برآورد می شود، روزانه ۲۳ میلیون و ۸۰۰ هزار لیتر بنزین مصرف می کنند، دلیل اصلی نیز موتورهای پرمصرف در خودروهای ساخت داخل است، به گونه ای که موتور پراید ۱۰ لیتر و موتور پژو ۴۰۵ معادل ۵.۱۲ لیتر سوخت در هر ۱۰۰ کیلومتر می سوزاند، حال آن که این میزان باید حدود ۸/۵ لیتر باشد.
البته خودروهای مانند پژو ۲۰۶ در ایران مصرف سوختی بین ۸/۵ لیتر دارند اما قیمت بالایشان آنها را از دور خودروهای جایگزین خارج کرده. چند سال پیش یکی از اصلی ترین توجیه های پروژه ال ۹۰ جایگزین شدن با خودروهای فرسوده بود چرا که این خودرو با قیمتی در حد پیکان مصرف ۸ لیتر و استاندارد یورو ۳ را داشت اما به نظر می رسد با توجه به تقاضای بالا این خودرو نیز به صاحبان خودروهای فرسوده نرسد.
اما نکته قابل توجه این است که طبق قانون خودروی جایگزین باید دوگانه سوخت باشد و قانونگذار سعی کرده مشکل مصرف بالا را با خودروی جایگزین گازسوز حل کند اما باز هم چند مشکل وجود دارد، چرا که هم اکنون به غیر از موتور ملی و ال۹۰ وtu5 پژو ۲۰۶ که یکی بر اساس گاز و دیگری دارای محفظه احتراق مناسب برای گازسوز شدن است باقی خودروها موتورهایشان برای بنزین طراحی شده و در روی گاز عملکرد مناسبی ندارد.
از سوی دیگر مخزن به تعداد کافی برای گازسوز کردن ۲۵۰ هزار خودرو در ایران وجود ندارد. در این باره مهندس فیض بخش - مدیر پروژه گازسوز کردن خودروها در ایران خودرو - با بیان این که تقاضا برای خودروهای گازسوز در نیمه دوم امسال افزایش می یابد، می گوید: باید تمهیداتی اندیشیده شود تا مشکل تامین برخی قطعات خودروهای گازسوز حل شود، چرا که امسال با توجه به خروج خودروهای فرسوده، تقاضا برای خودروهای گازسوز به شدت افزایش خواهد یافت.
با این حال به نظر می رسد در تامین برخی قطعات خودروهای گازسوز در کشور مشکلاتی وجود داشته باشد اما در سوی مقابل آشتیانی ـ رییس کمیسیون نوسازی ناوگان خودروهای فرسوده در پاسخ به این سوال که با توجه به این که خودروهای جایگزین باید دوگانه سوز باشند، اما خودروسازان اعلام کرده اند به دلیل کمبود مخزن توانایی تولید ۲۵۰ هزار دستگاه خودرو گازسوز را ندارند، حال چگونه این مشکل را برطرف خواهید کرد؟ می گوید: خودروسازان تا جایی که می توانند باید تولید کنند و اگر با کمبود مخزن مواجه شدند، کمیته مشکل آنها را حل می کند.
ناوگان فرسوده و تصادفات جاده ای
تاکنون مشخص نشده است علل اصلی تصادفات جاده ها که ایران را تبدیل به یکی از پرخطرترین کشورها از نظر حوادث جاده ای کرده است چیست و چقدر عامل فرسوده بودن خودروها در آن دخیل بوده است؟تنها سردار رویانیان- معاون راهنمایی و رانندگی نیروی انتظامی- گفته است بر اساس آخرین اطلاعات، کشور ایران در تصادفات جاده ای، سالانه با ۲۷ هزار نفر کشته مقام دوم را به خود اختصاص داده که از این تعداد ۳ هزار نفر سالانه به دلیل امن نبودن خودروها جان خود را از دست می دهند.
۳۰ درصد تصادفات جاده ای و تلفات ناشی از آن به وضعیت وسایل نقلیه و راه ها در ایران مربوط می شود که از این مقدار ۱۰ درصد تصادفات به دلیل وضعیت ایمنی نامناسب خودروهای ایرانی حادث می شود.
وی در خصوص آمار تصادفات جاده ای نیز گفته: ایران مقام دوم را در تصادفات جاده ای به خود اختصاص داده است، به طوری که در طول سال ۲۷ هزار نفر بر اثر تصادف کشته و ۲۵۰ هزار نفر نیز زخمی می شوند. با این که سردار رویانیان تنها ۱۰درصد عامل خودرو که خودروهای فرسوده بخشی از آن است را در تصادفات جاده ای دخیل می داند اما بسیاری از کارشناسان، فرسوده بودن خودرو را یکی از عوامل تاثیرگذار در تصادفات جاده ای و بروز ترافیک گسترده در ایران می دانند.
بازار محرکی برای خروج خودروهای فرسوده
هم اکنون عرضه با تقاضا در بازار خودرو برابر شده است و برخی معتقدند در سال های آینده عرضه از تقاضا پیشی می گیرد و خودروسازان برای خودروهایی که روی دستشان می ماند راههایی مانند صادرات و خروج خودروهای فرسوده را در پیش رو دارند که خروج خودروهای فرسوده راه ساده تری از نظر برخی به نظر می رسد.
قلعه بانی مدیرعامل سایپا در پاسخ به این سوال که بازار خودرو ایران در حال اشباع شدن است؛ حال شما چگونه می خواهید تیراژ خود را تا سال ۱۳۹۰ به ۸۰۰ هزار دستگاه برسانید؟ گفته است: بازار خفته دو میلیون دستگاه خودرو فرسوده در ایران وجود دارد و هم اکنون بهترین خودرو برای جایگزینی با توجه به قیمت، پراید است.
ضمن این که با افزایش توان اقتصادی از یک سو و افزایش بهره وری از سوی دیگر که به کاهش و یا تثبیت قیمت می انجامد، می توانیم رشد تولید خود را ادامه دهیم؛ از سویی باید دقت کرد ما برنامه صادرات ۵۰ درصد محصولات خود تا سال ۱۴۰۴ را تدوین کرده ایم.
شاید همین عامل نیز سبب شده بود که خودروسازان و نه دولت، پیشگام خروج خودروهای فرسوده باشد به گونه ای که شرکت سایپا اولین آغاز کننده طرح خروج خودروهای فرسوده بود، اما این طرح مدتی بعد به دلیل عدم تامین نقدینگی متوقف شد همچنین این شرکتها شهرک هایی را نیز آماده خروج خودروهای فرسوده کرده است. مهندس شرقی - مدیر جایگزینی خودروهای فرسوده سایپا -۱با بیان این که هم اکنون ۵ مرکز وظیفه جایگزین کردن خودروهای فرسوده را در ایران برای گروه سایپا انجام می دهند، گفت: تهران، کرج، مشهد، اصفهان و قائم شهر هم اکنون مشغول به کار هستند و تا پایان سال نیز این تعداد به ۱۰ مرکز می رسد.
اما آیا این شهرک ها مقدمه بازیافت خودروهای فرسوده خواهند بود؟ اگر این اتفاق بیفتد نیاز سالانه یک میلیارد دلاری برای خرید آهن قراضه برطرف می شود. در این رابطه شرقی در پاسخ به این سؤال که آیا چرخه خروج خودرو های فرسوده و بازیافت این خودروها را در ایران مناسب می دانید یا خیر؟ گفته است : هم اکنون ما در کارگاه های جایگزینی خودروهای فرسوده، خودروها را به صورت دستی از هم جدا و بعضی مواد را بازیافت می کنیم. البته شرکت فولاد مبارکه تجهیزات خاصی را برای ذوب و پرس فلزات خریده است و فکر می کنم با گسترش مراکز جایگزینی خودروهای فرسوده، با این روش دستی نیز بتوانیم۲۵۰ هزار دستگاه خودرو را سالانه بازیافت کنیم.
اما برخی معتقدند چرخه خروج خودروهای فرسوده مناسب نیست و این عامل ممکن است سبب به وجود آمدن یک فاجعه زیست محیطی شود. در این رابطه سید ابوالقاسم تقوی - معاون اجرایی شرکت مهندسی بازرگانی خودرو سایپا، معتقد است هم اکنون فقط می توانیم ۷۶ درصد از هر خودرو را بازیافت کنیم و۲۴ درصد بقیه در چرخه جایگزینی خودرو های فرسوده در ایران قابل بازیافت نیست و اگر زودتر برای این موضوع تمهیدی نیندیشیم، یک فاجعه زیست محیطی جدید با از رده خارج کردن ۲۵۰ هزار دستگاه خودرو در راه خواهد بود، چرا که این مواد به شدت خاک و آب را آلوده می کنند. موادی مانند اسید باتری و مایعات خودرو از جمله مواد غیرقابل بازیافت هستند که در طبیعت فعلاً رها می شوند. این مواد به خصوص روغن های نفتی که در ایران امکان بازیافت آن ها وجود ندارد، به شدت برای محیط زیست خطرناک است.
با وجود سخنان آقای تقوی ولی در کشورهای پیشرفته در سیکل جایگزینی خودرو های فرسوده، مواد سمی خودرو مانند روغن ها و اسید دوباره بازیافت می شوند و به چرخه مصرف بازمی گردند؛ همچنین فلزاتی مانند نیکل و کادمیوم و سرب که در باتری خودرو از آنها استفاده می شود، در این کشور ها قابل بازیافت هستند.
ادامه سخت تر از شروع
در حالی که در ژاپن با ۷۰ میلیون خودرو سواری، سالانه ۵ میلیون دستگاه خودرو از گردونه مصرف خارج می شود، بنابراین خروج خودروهای فرسوده نرخی حدود ۷ درصد خودروهای در حال تردد دارد که با این حساب در ایران با این استاندارد سالانه باید ۴۴۵ هزار خودرو از گردونه مصرف خارج شوند.
هم اکنون حدود ۵.۶ میلیون خودرو سواری در ایران تردد می کنند که با احتساب ۲۰ سال سن برای خودروهای فرسوده، بیش از ۲ میلیون خودروی فرسوده در کشور تردد می کنند و این در حالی است که هنوز طرح خروج خودروهای فرسوده در سالهای گذشته موفقیت آمیز نبوده است؛ به طوری که طی چند سال گذشته شرکت های خودروسازی فقط ۲۰ هزار خودرو را جایگزین کرده اند.
اما شاید فشار افکار عمومی به همراه سودهای فراوان طرح و پیشی گرفتن عرضه از تقاضا به همراه تکمیل شدن ظرفیت جاده ها، دوباره سبب شد طرح اجرا یی شود.
هم اکنون دولت طرح های بلندپروازانه ای برای افزایش ۱۰ برابری طرح اعتباری خود برای اسقاط خودروهای فرسوده در دست دارد تا بتواند شهرهای آلوده خود را تمیز کند و واردات بنزین گران را کاهش دهد و بازار جدیدی را برای خودروسازان ایجاد کند.
اگرچه ایران دومین ذخایر بزرگ نفت جهان را در اختیار دارد، اما از کمبود ظرفیت پالایش رنج می برد و روزانه باید حدود ۲۵ میلیون از ۶۰ میلیون لیتر بنزین مصرفی خود را وارد کند.
دولت ایران از کاهش یارانه های سوختی پرهیز می کند و این در حالی است که صندوق بین المللی پول(IMF) و سازمان های مرتبط به دولت ایران هشدار داده اند که باید قیمت ها را افزایش دهد.
در همین حال یکی از راههای کاهش مصرف سوخت خروج خودروهای فرسوده است، اما جایگزینی سالانه ۲۵۰ هزار خودرو احتیاج به یک طرح منسجم و منظم و در مجموع احتیاج به قانون دارد. در ضمن خودروی مناسب نیز برای جایگزینی باید وجود داشته باشد، در غیر این صورت باید منتظر توقف دوباره این طرح بود.