مورخان در مورد ولادت حضرت زینب(س) اقوال گوناگونی را ذکر کرده‌اند: دو قول مشهور در مورد ولادت ایشان: 1. پنجم جمادی الاولی سال پنجم هجری و برخی نیز سال 6 هجری را سال ولادت ایشان می‌دانند، البته اقوال دیگری نیز ذکر شده است.
این بانوی بزرگوار در شهر مدینه تولد یافت. مدت زندگی ایشان با مادرش حضرت زهرا(س) حدود پنج یا شش سال بوده است. زندگی حضرت زینب با مادر در سوم جمادی الثانی سال 11 هجری به پایان رسید. شوهرِ ایشان، عبدالله بن جعفر پسر عموی بزرگوارش می‌باشد. او یکی از شخصیت‌های مشهور اسلام و از سخاوتمندان بنام و معروف می‌باشد.
حضرت زینب(س) دارای القاب و کنیه‌های زیادی است. یکی از القاب آن حضرت که در روایات آمده، «عقیله» یا «عقیله بنی هاشم» است که به معنای زن ارجمند و گرامی در فامیل خود، می‌باشد.» از دیگر القاب آن حضرت می‌توان «صدیقه صغری»، «عارفه»، «عالمه»، «فاضله»، «کامله» و «عابده آل علی» را نام برد.
حضرت زینب(س) تا زمانی که امیرالمؤمنین(ع) در مدینه بود با شوهرش عبدالله بن جعفر در مدینه زندگی کردند و زمانی که امیرالمؤمنین پایتخت حکومت اسلامی را به کوفه منتقل کردند به کوفه نقل مکان کردند. حضرت زینب در کوفه به ارشاد و تعلیم زنان کوفه اشتغال داشت. حضرت علی(ع) در سال 40 هجری در کوفه به شهادت رسید. بنابراین سن حضرت زینب(س) در این زمان تقریبا 35 سال بود. حدود 10 سال هم بعد از شهادت پدر بزرگوارش با برادرش امام حسن(ع) زیست نمود. امام حسن(ع) در سال 50 هجری به شهادت رسید. بعد از شهادت امام حسن(ع)، 10 سال نیز با امام حسین(ع) زندگی کرد.
حضرت زینب(س) در طول زندگی با مصائب زیادی روبرو شد، اما حضور ایشان در کربلا و دیدن آن صحنه‌های دلخراش و از دست دادن برادران و فرزندان و فرزندان برادر از همه مصیبات دردآورتر و ناگوارتر بود، چرا که در یک روز همة عزیزانش خصوصاً برادرش امام حسین(ع) را از دست داد. هنگام مصیبت جانگداز کربلا سن حضرت زینب(س) 55 ساله بود. این بانوی بزرگوار در شب یکشنبه چهاردهم ماه رجب سال 62 هجری درگذشت. هر چند اقوال دیگری نیز در مورد ماه وفات ایشان وجود دارد، اما قول مشهور همان 14 ماه رجب سال 62 هجری است.
سید هاشم رسولی محلاتی می‌نویسد: «مشهور آن است که وفات آن بانوی معظمه در شب یک شنبه چهاردهم ماه رجب سال 62 هجری اتفاق افتاد. یعنی حدود یک سال و نیم بعد از واقعه عاشورا» اختلافی که در وفات آن حضرت وجود دارد در ماه وفات آن حضرت است و گرنه همه مورخان اتفاق دارند که سال وفات ایشان همان سال 62 هجری است. بنابراین این بانوی شریف تقریبا یک سال و نیم بعد از واقعه عاشورا رحلت فرمود.
فضائل آن حضرت
1. صبر. «شهید مطهری» در این رابطه می نویسد: «در حماسه حسینی آن کسی که بیش از همه درس تحمل و بردباری را آموخت و بیش از همه این پرتو حسینی بر روح مقدس او تابید خواهر بزرگوارش زینب(س) بود.» و در ناسخ التواریخ آمده است: «محققاً از آغاز خلقت تاکنون از هیچ زنی از زن‌های انبیاء و اولیاء با این حلم و بردباری پدید نیامده است.»
2. عبادت. «زینب کبری در تمام مدت اسارت تهجد و نماز شبش تعطیل نشد.» در کتاب ریاحین الشریعه آمده است: «شب زنده داری زینب در تمام عمرش ترک نشد، حتی شب یازدهم محرم».
3. سخنوری. خطبه‌های آتشین و زیبای زینب در کوفه و شام که یزید و یزیدیان را رسوا ساخت در حد اعلای فصاحت و بلاغت بود. شهید مطهری در این رابطه می‌نویسد: «خطابه‌ای که حضرت زینب در مجلس یزید خوانده است از خطابه‌های بی نظیر دنیاست.»
4. علم. زمانی که حضرت زینب(س) خطبه پرمحتوا و آتشین خود را در بازار کوفه ایراد نمود، امام سجاد(ع) در تأیید مقام علمی زینب(س) فرمود: الحمدلله تو دانشمند و عالمه‌ای بدون معلم و بانوی خردمندی بدون استاد می‌باشی.» این سخن امام سجاد(ع) نشان دهنده علم لدنی آن حضرت می‌باشد.
5. بزرگواری. در بزرگواری آن حضرت همین نکته بس که «زمانی که در عصر روز عاشورا دو پسرش را شهید کردند از خیمه پای بیرون نگذاشت» در حالی که هنگام شهادت سایر شهدا از خیمه بیرون می آمد و امام حسین(ع) را دلداری می داد، ولی اینجا برای این که برادرش حسین(ع) خجالت نکشد از خیمه بیرون نیامد.
6. عصمت. نویسنده کتاب «زینب بنت الامام امیرالمؤمنین» مقام عصمت را برای این بزرگوار ذکر می کند و می نویسد: هر چند مقام عصمت برای ایشان «ضروری دین» نیست، ولی به این مرحله رسیده اند...» و خلاصه باید گفت: «شئونات باطنیه و مقامات معنویه حضرت زینب(س) نائبه زهرا، امینه خدا.. . را هیچ کس نتواند به تحریر و تقریر درآورد.» ابن اثیر می نویسد: «زینب در فصاحت و بلاغت و زهد و عبادت و فضیلت و شجاعت و سخاوت شبیه ترین مردم به پدر خود علی(ع) و مادر خود فاطمه(س) بود.»
اقوال در مورد محل دفن حضرت زینب(س)
1. حضرت زینب (س ) به مدینه آمد و پس از ورود به مدینه پیوسته عزادار و گریان بود تا این که پس از یک سال و نیم در همان مدینه از دنیا رفت و در همان جا دفن شد. اکنون از قبر آن بانوی محترمه، اثری در دست نیست . این قول را علامه سید محسن امین اختیار کرده و از اقوال دیگر معتبرتر می داند.
2. حضرت زینب (س) پس از ورود به مدینه در مجالس و محافل سخن می‌گفت و مظالم و جنایات یزیدیان را بازگو می‌کرد. فرماندار مدینه ماجرا را به یزید نوشت و او دستور داد زینب را مخیر سازند تا هر شهری که می‌خواهد (غیر از مکه و مدینه) برود. حضرت زینب به شام رفت و در آنجا اقامت کرد و پس از چندی در همانجا از دنیا رفت، البته برخی احتمال داده‌اند قبری که در شام است، قبر زینب صغری (ام کلثوم) است نه قبر زینب کبری.
3. زینب (س) به علت افشاگری علیه دستگاه بنی امیه مجبور شد که مدینه را ترک کند. از این رو مصر را انتخاب کرد و در آنجا رحل اقامت افکند و همان جا از دنیا رفت. سیده زینب در شهر قاهره هم اکنون زیارتگاه مجلل و با شکوهی است و...، (ر.ک: زندگانی حضرت فاطمه(س) و دختر آن حضرت، سید هاشم رسولی محلاتی)
بنابراین نمى‌‌توان به صورت یقینى گفت که قبر حضرت زینب(س) در شام است و اگر مسلم باشد که ایشان در شام دفن شده اند در این صورت مى توان پرسید که آیا ایشان دوباره به شام برگشته اند؟ در این مورد برخى از مورخان نوشته اند که حضرت زینب کبرى(س) در اثر قحطى در مدینه و یا واقعه «حرّه» به همراه شوهرش عبدالله به شام آمد و در آنجا وفات یافت.
پس از بررسى سه احتمال در مورد محل دفن حضرت زینب کبرى علیها السلام مىتوان چنین نتیجه گرفت که: احتمال مصر اشکالات فراوان دارد، احتمال مدینه بدون دلیل است و احتمال شام به نظر استوارتر مى آید گرچه دو اشکال باقى مى ماند: یکى اینکه به چه دلیل عبدالله جعفر حضرت زینب(س) را به شام برده است با اینکه حضرت زینب(س) دل خوشى از شام نداشت و اشکال دیگر اینکه بسیارى از مورخین نوشته اند: آنکه در شام دفن است «ام‌کلثوم» است.
اشکال دوم را بدین صورت مىتوان حل کرد که منظور از «ام کلثوم» همان زینب کبرى(س) است، ولى مشکل اینجاست که کسانى مثل ابن جبیر از این ام کلثوم به «زینب صغرى» و نه «زینب کبرى» تعبیر آورده‌اند و در سنگ نوشته اى که از خاک مقبره در شام استخراج شده است، چنین نگاشته شده است که: «هذا قبر زینب الصغرى المکناة بام کلثوم ابنت على بن ابوطالب امها فاطمة البتول سیدة نساء العالمین ابنت سید المرسلین محمد خاتم النبیین صلى الله علیه و سلم.»
نظر آیت الله العظمی صافی گلپایگانی
در پرسشی که در سایت آیت الله العظمی صافی گلپایگانی قابل دسترسی است از وی درباره مدفن حضرت زینب کبری (س) در مدینه، شام یا مصر سوال شده است که پاسخ این مرجع تقلید به این شرح است: راجع به مشهد زینب که هم در دمشق و هم در قاهره است هر دو مشهور و معروفند و عبیدلی نسابه در اخبار الزینبات وفات آن حضرت را در قاهره می داند. به هر حال این تعدد مقام بعد از اینکه این دو مشهد هر دو بطور مسلم مظهر کرامات و معجزات بسیار حتی در زمان خود می باشند بجائی ضرر نمی زند بعد از اینکه هر دو منتسب به اهل بیت علیهم السلام و حضرت زینب سلام الله علیها می باشند. در قاهره همه ساله در اول ماه رجب تا پانزدهم برنامه بسیار وسیعی در مشهد زینبی برگزار می شود که حدود یک میلیون جمعیت در آنجا برای توسل و تقرب از همه اصناف حضور می یابند و به قول بعضی از خبرنگاران آنچه را انسان به عقل باور نمی کند در آنجا به چشم می‌بیند در دمشق هم که شاید خودتان مشرف شده باشید دیده‌اید.
به نظر حقیر همه این مشاهد مظاهر حقانیت اهل بیت علیهم السلام است و عظمت شئون آن بزرگواران می باشد، چنانکه عقل در موضوع اختلاف در مشهد رأس الحسین(ع) همین را می گوید و می گوید این از اختصاصات امام حسین علیه السلام است که در همه این مشاهد در یاد و عظمت مقام آن حضرت تجلیل و تعظیم می‌شود. مشهد امام حسین سلام الله علیه و مسجد امام حسین علیه السلام در قاهره به قراری که در کتاب‌های قدیم و جدید خوانده‌ام در ظاهر از جهت اقبال مردم و توسل به آن کمتر از کربلا نیست آنجا هم مثل مشهد رأس الحسین علیه السلام در جامع دمشق محل زیارت و ظهور معجزات است. رزقنا الله زیارت جمیع تلک المشاهد و البیوت التی اذن الهه ان ترفع و یذکر فیها اسمه یسبح له فیها بالغدو و الاصال ... .
خبرگزاری مهر ـ گروه دین و اندیشه