کسی یادش نرفته که چطور تا چند سال پیش، یک عده از مردم دنیا، یک عده دیگر از مردم همین دنیا را به خاطر اینکه پوست تنشان مثل لواشک سیاه و براق بود مسخره می‌کردند؛ همان‌هایی که حالا مدتی است بی‌خیال شعار «هر چه سفیدتر، بهتر» شده‌اند و می‌خواهند به هر ضرب و زوری رنگشان را تیره‌تر کنند!
می‌گویند ماجرا از وقتی شروع شد که بعضی از سفیدها، دست از مسخره‌کردن بعضی از سیاه‌ها برداشتند و با آنها ازدواج کردند.
محصول این اختلاط نژادی، دورگه‌های شکلاتی رنگ جذابی بود که به تدریج الگوی زیبایی را از سفیدپوستی به رنگین پوستی تغییر دادند. نتیجه به هم ریختن معیارهای قدیمی زیبایی‌شناسی این شد که حالا هر سال نزدیک تابستان تب برنزه شدن به جان ملت‌های دنیا می‌افتد؛ پلاژها پر میشوند از آدم‌‌هایی که حمام آفتاب می‌گیرند.
استخرهای روباز کارشان سکه می‌شود و دستگاه‌های سولاریوم هم با دستگاه‌های چاپ اسکناس رقابت می‌کنند! این تب چند سالی است که به ایران هم سرایت کرده و چیزی نمانده مثل جراحی پلاستیک بینی، اپیدمی شود.
لیدا. م، نجات غریق یکی از استخرهای روباز تهران و طرفدار پروپاقرص برنزه کردن پوست است. او از چند سال پیش تا حالا، همة راه‌های برنزه شدن را امتحان کرده، دلیلش هم این است که «از بچگی از پوست سفید خوشم نمی‌آمد.
همیشه دلم می‌خواست رنگ پوستم تیره باشد چون پوست تیره، لباس‌های روشن مثل سفید، فسفری و صورتی را بهتر نشان می‌دهد». اولین باری که او تصمیم گرفت دست به‌کار برنزه کردن پوستش شود، به یک استخر روباز رفت و از ساعت 10 صبح تا 5 بعدازظهر زیر آفتاب دراز کشید: «نمی‌دانستم که باید دفعة اول یک ربع، نیم ساعت زیر آفتاب بخوابم.
فکر می‌کردم هر چه بیشتر زیرآفتاب بمانم پوستم خوش‌رنگ‌تر می‌شود. تیره شدن پوستم اول خودش را نشان نمی‌داد تا بالاخره از مقایسه‌های جای عینکم ـ که سفید مانده بود ـ با بقیه پوست صورتم، فهمیدم که آفتاب کار خودش را کرده است. وقتی بلند شدم تمام بدنم جلز و ولز می‌کرد، حتی بند کیفم را نمی‌توانستم روی شانه‌ام نگه دارم! آن شب تا صبح تنم می سوخت؛ انگار آب جوش ریخته باشد روی بدنم.
پوستم پر از تاول‌های ریز و درشت شده بود! با تجویز دکتر پماد اکسیدوزنگ استفاده کردم همراه با یک آمپول که برای فرونشاندن التهاب و حساسیت پوستم بود و ادامة ماجرا؛ احساس می‌کردم پوستم چروک شده است.
دکتر برایم توضیح داد که آفتاب پوست را خراب می‌کند، کک و مک می‌آورد، چین و چروک می‌آورد. ولی خب، من فقط دوست داشتم پوستم تیره شود. بعد از یک هفته تنم از سوزش افتاد و التهابش از بین رفت اما وقتی صبح‌ها بیدار می‌شدم تمام رختخوابم پر از پوسته‌های تنم بود! بعد از ریختن پوسته‌ها سیاه شدم. آن وقت دوباره رفتم زیر آفتاب خوابیدم. این بار دیگر هیچ مشکلی پیش نیامد و برنزه شدم.»
اما این همه زحمت و مشقت فقط 3 ماه توانست او را راضی نگه دارد. «بعد از 3 ماه، رنگ برنزه‌ام پرید و پوستم شروع کرد به سفید شدن.
در این مرحله دچار خارش شدید شده بودم. آن‌وقت برای دوباره برنزه شدن رفتم سراغ سولاریوم. سولاریوم مثل یک صندوقچة بزرگ است؛ شبیه تابوت با در شیشه‌ای. این دستگاه را دو تا خانم توی خانه‌شان گذاشته بودند.
من برای 20 دقیقه خوابیدن در این دستگاه 5هزار تومان پرداخت کردم. در مجموع 3 بار از سولاریوم استفاده کردم تا دوباره برنزه شدم.»
او از نتیجة سولاریوم بیشتر از آفتاب سوختگی راضی است، چون سولاریوم، پوست را کاملا شکلاتی رنگ می‌کند اما آفتاب بیشتر آدم را سیاه می‌کند.
رنگم کن یالا! رنگم کن
دانشمندان دانشگاه تگزاس هشدار داده‌اند که 53درصد افرادی که مدام برای برنزه کردن پوستشان به استخرهای روباز و ساحل دریا می‌روند، ممکن است به برنزه کردن بدنشان معتاد شوند.
اعتیاد به برنزه شدن یعنی این که فرد با وجود اطلاع داشتن از ضررهای اشعة ماورای بنفش، نمی‌تواند از برنزه کردن بدنش دست بکشد.
لیدا هم با وجود تمام دردسرهایی که در این راه کشیده، با اطمینان می‌گوید که باز هم پوستش را برنزه می‌کند: «می‌دانم که پوستم خراب می‌شود، همین حالا هم نسبت به پارسال پوستم شکسته‌تر شده و کک و مک آورده، ولی اصلا رنگ سفید را دوست ندارم؛ عوارض مال سال‌های آینده است، من می‌خواهم همین امروز از زیبایی خودم لذت ببرم.»
او هر روز در محل کارش یعنی همان استخر روباز شاهد رفت و آمد کسانی است که به اندازة خودش شیفته پوست تیره‌اند؛ از دخترهای 14-13 ساله تا خانم‌های 40ساله.«البته بیشتر دخترهای 20تا25ساله می‌آیند دنبال این کار؛ شاید روزی 10تا20نفر.
بعضی‌ها که بار اولشان است، زیاد زیر آفتاب می‌خوابند و حالشان بد می‌شود؛ فشارشان می‌افتد و بیهوش میشوند. ما کاری به کار کسی نداریم، فقط اگر راهنمایی بخواهند می‌گوییم پوستشان را با روغن بچه یا روغن برنزه یا روغن زیتون و کنجد چرب کنند و دائم به پوستشان آب بپاشند تا نسوزد.
کسانی که پوستشان خیلی سفید است بهتر است دفعة اول بیشتر از 10 دقیقه زیر آفتاب نخوابند چون می‌سوزند و تاول می‌زنند. اگر کسی بخواهد حسابی بسوزد و تحملش را داشته باشد، روی سیمان آب بریزد و بدون انداختن زیرانداز دراز بکشد؛ این باعث می‌شود حرارت بیشتری به پوستش برسد و بیشتر بسوزد.
البته ابزار کمکی هم وجود دارد؛ مثلا من آخرین بار به پوستم حنا زدم و زیر آفتاب خوابیدم. حنا کمک می‌کند که رنگ برنزه پوست ثابت شود و بیشتر بماند.»
اما این کار هم مثل اینکه خیلی در انحصار دخترها نمانده و به پسر جماعت هم سرایت کرده است. «کار دیگری که بیشتر بین پسرها رایج است، این است که پودر قهوه را با روغن برنزه مخلوط می‌کنند و بدنشان را با آن چرب می‌کنند.
بعضی‌ها هم از بتادین استفاده می‌کنند که خیلی خطرناک است، چون ترکیباتش در مقابل آفتاب تغییر می‌کند و به پوست صدمه می‌زند.»
کاش فقط همین‌ها بود. بعضی‌ها برای تزئین پوست، موقع برنزه کردن برچسب‌هایی به شکل حروف الفبای انگلیسی، گل و اشکال دیگر روی پوست می‌چسبانند و بعد از تغییر رنگ پوست، می‌کنند تا جایش سفید بماند!
خوشگلی مرگبار
در آمریکا حدود 25 هزار سالن سولاریوم وجود دارد و سالانه بیش از 28میلیون مشتری، حدود 28میلیون دلار پولشان را در این سالن‌ها خرج می‌کنند. در انگلستان هم کار آن‌قدر بالا گرفته که دولت به طور جدی به فکر قانونمند کردن استفاده از دستگاه‌های سولاریوم و تخت‌های آفتابی افتاده است.
در چنین وضعیتی هر روز تحقیقات جدیدی دربارة اثرات اشعة ماورای بنفش خورشید انجام می‌شود که نتایج دلگرم‌کننده‌ای ندارند.
نتیجه یکی از این پژوهش‌ها نشان داده کسانی که بیش از یک‌بار در ماه به سولاریوم می‌روند، حداقل 55درصد بیشتر از بقیه در معرض خطر ابتلا به ملانوم بدخیم قرار می‌گیرند.(ملانوم بدخیم، بدترین نوع سرطان پوست است.)
عامل اصلی برنزه شدن پوست، اشعة ماورای بنفش خورشید است که به 3جزء UVA، UVB و UVC تقسیم می‌شود.
این اشعه با وجود فایده‌هایی مثل تولید ویتامینD در بدن می‌تواند بسیار مضر باشد.
در دستگاه‌های سولاریوم هم که ادعا می‌کنند کم‌خطرتر از تابش مستقیم آفتاب است، از اشعة ماورای بنفش استفاده می‌شود. به خاطر مضر بودن این اشعه و استفاده بی‌رویة بعضی افراد از آن، سازمان بهداشت جهانی قوانینی برای کنترل این پدیده تعریف کرده و به چند گروه دربارة برنزه کردن پوستشان هشدار داده است؛ یکی افرادی که دارای پوست شمارة 1 و 2 هستند؛ یعنی کسانی که معمولا موهای بور و چشم‌های روشن دارند و اشعة ماورای بنفش به پوست آنها بیشتر از بقیه آسیب می‌رساند.
دومین گروه، زیر 18ساله‌ها هستند که نباید از دستگاه‌های سولاریوم استفاده کنند یا حمام آفتاب بگیرند. همچنین کسانی که کک و مک و خال‌های زیاد یا زخم‌های پوستی یا سابقة آفتاب سوختگی در بچگی و در هر مرحله‌ای از زندگی‌شان داشته‌اند.
در ضمن افرادی که داروی خاصی مصرف می‌کنند، باید قبل از برنزه کردن با پزشک معالج‌شان مشورت کنند. WHO به خانم‌ها هم توصیه کرده که موقع برنزه کردن از لوازم آرایشی استفاده نکنند، چون ممکن است UV برایشان ایجاد حساسیت کند.
با همة این احوال، همچنان بر تعداد کسانی که راهشان را به سمت ایستگاه‌های شکلات‌سازی کج می‌کنند و از دیدن پوست تیره‌شان در آینه ذوق‌زده میشوند، اضافه می‌شود.
حالا دیگر پسرها هم برای تیره‌شدن توی صف می‌ایستند و پول خرج می‌کنند و باز هم همراه با درست شدن یک مد جدید، این سؤال پیش می‌آید که «خب، که چی؟!».
برنزه کردن چه‌جوری مد شد؟
در گذشته رنگ پوست افراد، طبقة اجتماعی آنها را تعیین می‌کرد. سفیدپوست‌ها متعلق به طبقة بالای اجتماع و سیاه‌پوست‌ها و رنگین‌پوست‌ها جزء طبقه پایین و کارگر بودند. در یونان باستان و روم، زن‌ها برای اینکه سفیدتر و رنگ پریده‌تر به نظر برسند، صورتشان را با سرب رنگ می‌کردند، تا جایی که حتی به این خاطر مسموم می‌شدند!
در اواسط قرن دهم میلادی هم از آرسنیک برای سفید کردن صورت استفاده می‌شد که آن هم نتایج مرگباری به دنبال داشت! در بریتانیای عصر ملکه الیزابت، بانوان اشرافی از خانه خارج نمی‌شدند تا چهره رنگ پریدة خود را حفظ کنند! ولی این وضعیت مدتی بعد عوض شد.
1930: مدهای جدید به تدریج داشت جای خود را بین خانم‌ها باز می‌کرد؛ خانم کوکوکانل (از طراحان مد) در حین سفر از پاریس به کن برای شرکت در یک فستیوال مد، به‌طور تصادفی زیر آفتاب برنزه شد. به زودی همه جای دنیا همة افراد طرفداران مد، دنبال این بودند که برنزه شوند.
1970: در دهة 70 گروه‌های مختلف از هر ردة سنی را می‌شد دید که خودشان را زیر آفتاب کباب می‌کردند، بدون اینکه بدانند برنزه شدن می‌تواند زمینه‌ساز ابتلا به سرطان در 10 تا 20 سال بعدی عمرشان باشد.
2005: میزان سرطان پوست شدیدا در حال افزایش است ولی طرفداران خورشید همچنان به برنزه کردن خود مشغول‌اند! لایة اوزن در سرتاسر کره زمین نازک‌تر شده است و حفره‌های موجود در آن که تهدیدی برای پوست به شمار می‌روند، همچنان در حال افزایش هستند.
در کتاب «عطر سنبل، بوی کاج»، نوشتة خانم جزایری دوما، توضیح بامزه‌ای راجع به انواع برنزه‌ها داده شده است: «دورة نوجوانی‌ام توی نیوپورت بیچ با درجه‌های «رنگ برنزه» آشنا شدم. فرق بین برنزة عمیق، برنزة پریده، برنزة برنزی‌رنگ و برنزة تازه را یاد گرفتم.
هیچ‌کس دوست ندارد با «برنزة کارگری» دیده شود؛ همان نوعی که خط تی‌شرت و شلوار کوتاه روی بدن مشخص است. از آن بدتر «سوختة قلابی» است؛ همان که توی اتاقک برنزه شدن ایجاد می‌شود. باکلاس‌تر از همة برنزة موج‌سواری است. همراه موی رنگ پریده از آفتاب».
نکنید این کار را
کسانی که شیفتة برنزه شدن هستند، مثل سیگاری‌ها فکر می‌کنند؛ هرچه از مضرات UV برایشان بگویی باور نمی‌کنند یا اگر هم باورشان شود، آن روز را دورتر از آن می‌بینند که بخواهند از ترسش پا روی دلشان بگذارند و قید تیره کردن پوستشان را بزنند.
اما پزشکان راجع به عوارض اشعة ماورای بنفش خورشید، با اطمینان‌تر از مضرات سیگار کشیدن حرف می‌زنند. با دکتر هوشنگ احسانی-متخصص بیماری‌های پوست و مو- در این‌باره گفت‌وگو کرده‌ایم.
- آقای دکتر! اشعة ماورای بنفش واقعا باعث سرطان پوست می‌شود؟
ببینید! یک قسمت از اشعة UV می‌تواند سرطان پوست ایجاد کند. UVB که بین 290 تا 320 نانومتر طول موج دارد، در صورت تماس مکرر با پوست این تأثیر را می‌گذارد. UVA هم که طول موجش بین 320 تا 400 نانومتر است، خاصیت انعطاف‌پذیری پوست را از بین می‌برد و باعث پیری پوست می‌شود.
UVA، سریع‌تر باعث تغییر رنگ پوست می‌شود؛ به طوری که در عرض یکی دو ساعت تماس با آن، رنگدانه‌های پوست زیاد می‌شود و قهوه‌ای شدن اولیة پوست، ناشی از همین اثر است.
اما تأثیر UVB دیرتر مشخص می‌شود؛ اگر میزان اشعه زیاد باشد، UVB هم رنگدانه‌های پوست را با دو سه روز تأخیر تحریک می‌کند. تأثیر این اشعه و دوامش هم بیشتر است و از همین مکانیزم است که در سالن‌های سولاریوم برای تحریک رنگدانه‌های پوست استفاده می‌شود.
- می‌شود گفت چند بار استفاده از سولاریوم یا حمام آفتاب، می‌تواند منجر به این عوارض شود؟
قدر مسلم با یکی دو بار برنزه کردن، عوارض شدیدی ایجاد نمی‌شود. اما اگر این کار در درازمدت ادامه پیدا کند و دفعات تکرار تماس با UV زیاد شود، اثر تجمع رنگدانه‌ها باعث ایجاد سرطان پوست و قبل از سرطان، باعث از بین رفتن قوام پوست می‌شود. در نتیجه پوست فرد، لطافت خودش را از دست می‌دهد.
- می‌شود به افرادی که قصد برنزه کردن دارند توصیه کرد این کار را انجام ندهند؟
به دفعات محدود ضرر ندارد. اما کسی که این کار را انجام می‌دهد، قطعا این رنگ را برای پوستش می‌‌پسندد و دوست دارد باز هم تکرارش کند و همین تکرار است که مشکل ایجاد می‌کند. خب، هر کس مختار است با دانستن عواقب هر کاری آن کار را انجام دهد اما افرادی که علاقه‌مند به برنزه کردن هستند، بدانند که در سال‌های آینده – حتی اگر به سرطان پوست دچار نشوند – نسبت به هم‌سن و سالانشان پوست پیرتر و شکسته‌تری خواهند داشت.