به‌نظر می‌رسد جدیت بیشتر کشاورزان در استفاده بهینه از ظرفیت‌های موجود و حمایت دولتمردان از تولید‌کنندگان بخش کشاورزی ضرورتی انکارناپذیر است؛ چرا که تامین بموقع نهاده‌های تولید و قیمت‌گذاری مناسب محصولات مشمول خرید تضمینی زمینه ترغیب کشاورزان به افزایش و بهبود کیفی تولیدات را در بخش کشاورزی به‌دنبال خواهد داشت. به‌جرات می‌توان گفت حماسه اقتصادی در بخش کشاورزی با افزایش کمی و کیفی تولید محقق می‌شود اما بررسی روند تولیدات بخش کشاورزی طی سال‌های اخیر چندان رضایت‌بخش نبوده و برای رسیدن به نقطه مناسب باید در کنار آموزش بهره‌برداران در مزارع، تنظیم بازار محصولات کشاورزی، راهبرد بلندمدت سرمایه‌گذاری در این بخش، استفاده بهینه ازمنابع موجود و ایجاد ظرفیت‌های جدید مد نظر قرار گیرد. دیدگاه‌های دکتر عیسی کلانتری، وزیر اسبق کشاورزی و دبیرکل خانه‌کشاورز در زمینه برخی واقعیت‌ها و تنگناهای پیش روی تولید‌کنندگان بخش کشاورزی و الزامات و ضرورت‌های تحقق حماسه اقتصادی در بخش کشاورزی طی سال‌جاری را می‌خوانید.
- به‌رغم نامگذاری سال گذشته به‌عنوان سال حمایت از تولید ملی، کار و سرمایه ایرانی به‌نظر شما اهداف پیش‌بینی شده برای توسعه بخش کشاورزی در سال 91 تا چه حد محقق شده است؟
همانطور که پیش‌بینی می‌شد سال 91 سال خوبی برای کشاورزان کشور نبود چراکه بخش کشاورزی با مشکلاتی چون کمبود و شوری آب و خاک و نبود نهاده‌های مورد نیاز تولید محصولات کشاورزی، بی‌توجهی به سرمایه‌گذاری اصولی در این بخش و عدم‌جایگزینی زیربناهای مستهلک شده مواجه بود. نمونه بارز عدم‌توفیق در تحقق اهداف بخش کشاورزی در سال گذشته را می‌توان در آمار و ارقام تولید گندم به‌عنوان یک محصول راهبردی مشاهده کرد. در سال گذشته مسئولان بخش کشاورزی در حالی ادعای تولید بیش از 14 میلیون تن گندم را مطرح کردند که میزان تولید این محصول کمتر از هفت‌میلیون تن بود. این موضوع در بقیه محصولات بخش کشاورزی نیز مصداق داشت. با توجه به رشد تورم و افزایش نرخ ارز در سال گذشته حداقل این انتظار وجود داشت که زمینه بهبود صادرات محصولات کشاورزی فراهم شود اما نه تنها این هدف محقق نشد بلکه در عمل حمایت چندانی از کشاورزان صورت نگرفت و افزایش هزینه تمام شده تولید موجب بالا رفتن قیمت نهایی محصولات این بخش و فشار بیشتر به تولید‌کنندگان شد. کاهش قدرت خرید مردم شرایطی را فراهم کرد که بسیاری از مصرف‌کنندگان امکان خرید محصولات کشاورزی با قیمت تمام شده بالا را نداشتند. این شرایط موجب شده تا علاوه بر مشکلات بخش تولید محصولات کشاورزی فشار ناشی از کاهش مصرف نیز به تولید‌کنندگان این بخش وارد شود و از آنجا که به جز دو دهک بالای جامعه بقیه اقشار قدرت خرید محصولات این بخش با قیمت تمام شده بالا را نداشتند این موضوع مشکلات بخش تولید را تشدید کرد و به تولید‌کنندگان لطمه زد.
- جلوگیری از واردات و تامین نیاز جامعه با محصولات کشاورزی تولید داخل از جمله رویکردهای مدنظر در سال گذشته و سال‌جاری به‌عنوان سال حماسه سیاسی و حماسه اقتصادی بوده است. اقدامات انجام شده در این زمینه تا چه‌حد کارساز بوده است؟
با وجود تنگناهای ایجاد شده برای واردات محصولات کشاورزی در سال گذشته آمار و ارقام رسمی گمرکات کشور حاکی از آن است که بیش از 50درصد کالری مورد نیاز جامعه از طریق واردات تامین شده است. انرژی نهفته در واردات بیش از نیاز مصرفی جامعه که توسط وزارت بهداشت و درمان تعیین شده را دربرمی‌گیرد و این عامل نیز بیانگر شرایط نامطلوب بخش تولید و تکیه بر واردات برخی کالاها مانند برنج، گندم، غلات و نهاده‌های دامی، روغن خام، گوشت قرمز و... است. با این شرایط در سال گذشته عملا توجه چندانی به حمایت از تولید داخلی در بخش کشاورزی نشد و درصورت تداوم این روند در سال‌جاری نمی‌توان امید چندانی به شکل‌گیری حماسه اقتصادی در بخش کشاورزی داشت؛ چرا که رفع تنگناهای مبتلابه این بخش نیازمند برنامه‌ریزی کلان و رشد سرمایه‌گذاری برای ایجاد زیرساخت‌هاست؛ موضوعی که به‌نظر می‌رسد هنوز در دستور کار متولیان این بخش قرارنگرفته و سایه اما و اگرها بر تولید محصولات کشاورزی روز به روز بیشتر می‌شود. از سوی دیگر با برخی اقدامات نسنجیده زمینه شور شدن بیشتر منابع آب‌های زیرزمینی را فراهم کرده‌ایم و با این شرایط نمی‌توان امید چندانی به رونق بخش‌کشاورزی در سال‌جاری داشت؛ چرا که با سیاستگذاری سال‌های اخیر عملا نفس تولید در بخش کشاورزی به شماره افتاده و باید راهکار عاجلی برای رفع تنگناهای پیش روی تولید‌کنندگان درنظر گرفته شود.
- با توجه به نامگذاری امسال به‌عنوان سال حماسه سیاسی و حماسه‌اقتصادی و شرایط کنونی حاکم بر این بخش، چشم‌انداز تولید محصولات کشاورزی در سال‌جاری را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
با توجه به شرایط حاکم بر تولید محصولات در بخش کشاورزی نمی‌توان انتظار شکل‌گیری معجزه در این بخش طی سال‌جاری را داشت. در واقع تاکید چند باره مقام‌معظم رهبری بر رفع مشکلات اقتصادی با حرکت‌های جهادی و حماسی نیز بیانگر صورت‌نگرفتن اقدامات عاجل در رفع تنگناهای بخش تولید و تداوم مشکلات است. به جرات می‌توان گفت درصورتی که اقدامی اصولی برای رفع مشکلات تولید در بخش کشاورزی صورت نگیرد با توجه به تداوم تحریم‌های اقتصادی و تشدید تنگناهای تامین نهاده‌ها و افزایش هزینه تمام شده تولید، شرایط این بخش نه تنها بهبود چندانی نخواهد داشت بلکه باید انتظار تداوم سیر نزولی بخش کشاورزی در سال‌جاری را نیز داشت. وقتی تامین مواداولیه تولید مانند خوراک دام، کود، سم و ماشین‌آلات به‌دلیل اعمال تحریم‌های اقتصادی و سیاست‌های خصمانه کشورهای غربی با مشکل مواجه شده و نهاده‌های تولید گران شده است می‌توان پیش‌بینی کرد که دولت بعدی در رفع مشکلات تولید در بخش کشاورزی طی سال‌جاری با مشکلات شدیدی روبه‌رو خواهد بود.
- آیا افزایش هزینه تمام‌شده تولید در بخش کشاورزی به‌دلیل اجرای قانون هدفمندی یارانه‌ها قابل پیش‌بینی و پیشگیری نبود تا اکنون شاهد سخت‌تر شدن شرایط تولید در این بخش به‌دلیل افزایش تنگناهای سیاسی و اقتصادی نباشیم؟
اجرای مرحله نخست قانون هدفمند کردن یارانه‌ها قیمت تمام شده تولید محصولات کشاورزی را به‌شدت بالا برده است. این شرایط به فرض آنکه آثار اجرای این قانون به همین جا ختم شود؛ چرا که درصورت اجرای مرحله دوم این قانون و پیشنهادهای مطرح شده ازسوی وزارت نیرو که قیمت آب کشاورزی را به هر مترمکعب 100تومان افزایش خواهد داد و در شرایطی که تنها 30درصد این قیمت از کشاورزان دریافت می‌شود و نرخ هر متر مکعب آب به 30 هزار تومان افزایش یابد عملا بخش‌کشاورزی تعطیل خواهد شد. اگر افزایش قیمت جدیدی به تولید‌کنندگان محصولات بخش کشاورزی تحمیل نشود شرایط این بخش دشوارتر می‌شود و افزایش مجدد هزینه تمام شده تولید کشاورزان را حاشیه‌نشین خواهد کرد. بسیاری از مشکلات کنونی تولید در بخش کشاورزی از قبل قابل پیش‌بینی و پیشگیری بود و حتی می‌توانستیم آثار تحریم‌ها در این بخش را با برنامه‌ریزی اصولی به حداقل برسانیم اما غفلت از این موضوع شرایط کنونی بخش کشاورزی را رقم زده است.
نکته دیگر آن است که با اجرای این قانون خبری از بسته‌های حمایتی از تولید‌کنندگان بخش کشاورزی نبود و بسیاری از سیاست‌های حمایتی در حد مصوبه و قانون باقی ماند. در واقع می‌توان گفت دولت از صحنه بخش کشاورزی خارج شده و کشاورزان بدون حمایت و در برابر واردات انحصاری نهاده‌های تولید متحمل هزینه‌های بیشتری می‌شوند. به‌نحوی که در سال زراعی 90 به جای 4/2 میلیون تن کود شیمیایی مورد نیاز کشاورزان تنها 1/2 میلیون تن کود تامین شد و در سال گذشته نیز این رویه ادامه یافت. این معضلات در کنار تحلیل منابع و شوری آب و خاک و کاهش بهره‌وری شرایط نگران‌کننده‌ای را برای بخش کشاورزی رقم زده است.
- تاثیر سیاست‌های متناقض تجاری بر شرایط کنونی بخش کشاورزی چگونه بوده است؟ برای تحقق حماسه اقتصادی در بخش کشاورزی چه سازوکاری باید مد نظر قرار گیرد؟
این سیاست‌ها در کنار اعمال تحریم‌های اقتصادی موجب شده تا محصولات کشاورزی، هم در زمینه صادرات و هم در بخش واردات با مشکلات بیشتری مواجه باشد که این امر آثار زیانباری بر بخش کشاورزی داشته است. این در حالی است که می‌توانستیم با مدیریت بهتر و اعمال سیاست‌های باثبات و ضابطه‌مند تجاری نه تنها تحریم‌ها را دور زده بلکه از کاهش شدید حجم روابط تجاری بخش کشاورزی با کشورهای مختلف جلوگیری کنیم. با وجود این محصولات کشاورزی سهم اندکی از اقلام صادراتی را به‌خود اختصاص می‌دهند به‌نحوی که از مجموع 1/5میلیارد دلار صادرات محصولات کشاورزی حدود یک میلیارد دلار به محصول پسته اختصاص دارد که با اعمال سیاست‌های تجاری متناقض در ماه‌های پایانی سال گذشته صادرات این محصول نیز با تنگناهای بیشتری مواجه شد. این در حالی است که پسته محصولی صادراتی است و قیمت داخلی این محصول نیز بر مبنای دلار تعیین می‌شود؛ چرا که 85 درصد پسته تولیدی کشور صادر می‌شود.در بقیه محصولات کشاورزی ریشه اصلی مشکل در بخش تولید است و با وجود اهمیت تولید پسته این محصول تنها سهمی 3 درصدی از تولید بخش کشاورزی را به‌خود اختصاص می‌دهد.
- براساس آمار و ارقام تولید محصولات کشاورزی در دو سال اخیر، اهداف پیش‌بینی شده برای این بخش تا چه حد محقق شده است؟
انتشار آمارهای دقیق بخش تولید بر عهده سیاستگذاران این بخش است و در این زمینه آمارهای رسمی و مستند چندانی اعلام نشده اما برخی آمارهای اعلام شده توسط دولت مشخص‌کننده شرایط این بخش است؛ به‌نحوی که هدف‌گذاری 14 میلیون تنی تولید گندم در سال گذشته تنها هفت‌میلیون تن محقق شده است؛ گرچه برخی معتقدند این میزان گندم تولیدشده اما بخشی از آن به‌دلیل کیفیت پایین خوراک دام شده است. اگر این میزان گندم تولید و خوراک دام هم می‌شد باید واردات کنسانتره کاهش یافته و تولید شیر و گوشت قرمز افزایش می‌یافت اما هیچ کدام از این اتفاقات رخ نداده است. در شرایطی که واردات نهاده‌های دامی کاهش نیافته و تولید فراورده‌ها در این بخش رشد چندانی نداشته است نمی‌توان از مصرف هفت‌میلیون تن گندم در بخش خوراک دام خبر داد. برخی دیگر، از صادرات بخشی از گندم تولیدی خبر می‌دهند. نکته مبهم آن است که مگر این امکان وجود دارد که روزی دوهزار کامیون حدود 7/5 میلیون تن گندم را صادر کند اما کسی آن را ندیده باشد. واقعیت آن است که 14میلیون تن گندم در کشور تولید نشده است و از قبل هم پیش‌بینی می‌شد که حداکثر تولید گندم در سال گذشته هشت میلیون تن باشد که این رقم هم محقق نشد.